Aqrar təhsildə keyfiyyətcə yeni inkişaf
mərhələsinə
keçidin
təmin
edilməsi,
kənd təsərrüfatında elmi tədqiqatların
planlaşdırılması, aparılması və nəticələrin
tətbiqi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi,
aqrar sahənin ehtiyaclarına cavab verən
informasiya-məsləhət xidməti şəbəkəsinin
formalaşdırılması
•
Kənd
təsərrüfatı
məhsulları
üzrə bazar infrastrukturunun inkişafı
və istehsalçıların bazarlara çıxışının
asanlaşdırılması
Kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə bazar
infrastrukturunun
inkişaf
etdirilməsi,
kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə bazarın
tənzimlənməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi,
kənd təsərrüfatı və emal sənayesi məhsulları
üzrə ixracın təşviqi və dəstəklənməsi.
•
Ətraf mühitin qorunması, təbii
resurslardan dayanıqlı istifadə və təbii
amillərin kənd təsərrüfatına təsirlərinin
idarə olunması
İqlim dəyişmələrinin və digər təbii amillərin
kənd təsərrüfatına mənfi təsirinin azaldılması
mexanizmlərinin işlənilməsi, aqrar sahədə
ətraf mühiti mühafizə mexanizmlərinin
təkmilləşdirilməsi,
kənd
təsərrüfatı
torpaqlarından və su ehtiyatlarından dayanıqlı
istifadə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi,
ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı istehsalının
inkişaf etdirilməsi.
•
Aqrar
sahə
üzrə
dövlət
tənzimlənməsinin
effektivliyinin
yüksəldilməsi və biznes mühitinin
təkmilləşdirilməsi
Əlverişli aqrobiznes mühitinin formalaşdırılması
üçün tədbirlərin görülməsi, elektron kənd
təsərrüfatının qurulması, qeydiyyat, uçot
və statistika sisteminin təkmilləşdirilməsi,
kənd təsərrüfatını tənzimləyən qurumların
potensialının
gücləndirilməsi,
kənd
təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət
dəstəyi siyasətinin inkişaf məqsədləri əsasında
təkmilləşdirilməsi, aqrar siyasətin nəticələrinin
monitorinqi və qiymətləndirilməsi sisteminin
qurulması.
•
Kənd
yerlərində
məşğulluğun
artırılması
və
əhalinin
rifahının
yüksəldilməsi
Kənd yerlərinin sosial-iqtisadi inkişaf siyasəti üzrə
potensialının gücləndirilməsi, kənd yerlərində
alternativ fəaliyyət sahələrinin inkişafının
dəstəklənməsi, yerli icmaların kəndin inkişafına
dair təşəbbüslərinin dəstəklənməsi.
QLOBAL TRENDLƏR
Ötən əsrin 60-70-ci illərindən etibarən geniş
miqyas alan və mineral gübrələrin, pestisidlərin
və təkmil irriqasiya sistemlərinin tətbiqinin
genişləndirilməsi, istehsalın mexanikləşdirilməsi
səviyyəsinin yüksəldilməsi və seleksiya-damazlıq
işlərinin təkmilləşdirilməsi ilə xarakterizə edilən
“Yaşıl inqilab” sayəsində qlobal səviyyədə
həm bitkiçilik, həm də heyvandarlıq sahəsində
istehsalın əsaslı şəkildə intensivləşdirilməsinə nail
olunmuşdur. İstehsalın intensivləşdirilməsinin daha
bir zəruri şərti olan kənd təsərrüfatı torpaqlarının
konsolidasiyası prosesi də, davamlı kənd inkişafı
və təbii ehtiyatların səmərəli idarəedilməsi
siyasətinin tərkib hissəsi kimi, kənd təsərrüfatı
sahəsində müşahidə olunan daha bir qlobal
meyildir. Müasir dövrdə qlobal səviyyədə kənd
təsərrüfatı sahəsi “Yaşıl inqilab” mərhələsindən
“İkinci yaşıl inqilab” və ya “Biotexnologiya inqilabı”
mərhələsinə keçid dövrünü yaşayır. Müasir
dövrdə əkin sahələrinin becərilməsində istifadə
olunan təkmil texnologiyalar kimi yeni suvarma
üsullarının (damla, yağmurlama, tərləmə) və
səmərəli əkin metodlarının (laydırsız şum, tirəyə
səpin, sıfır becərmə, qarışıq əkin, lazer mala
və s.) tətbiqi genişləndirilir. Müvafiq istehsal
texnologiyalarının inkişafı ilə yanaşı, aqrar sahədə
fəaliyyət göstərən təsərrüfatların idarəedilməsi
sisteminin də avtomatlaşdırılması təcrübəsi,
xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrdə genişlənməkdədir.
Kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları üzrə
qlobal ixracda emal olunmuş, yəni daha yüksək
4
əlavə dəyər yaradılmaqla istehsal olunmuş
məhsulların xüsusi çəkisinin getdikcə artması
müşahidə olunur.
Qlobal səviyyədə yüksək sürətlə gedən
urbanizasiya prosesi nəticəsində şəhər
əhalisinin ərzaq məhsulları üzrə istehlak
göstəricisinin həcmi böyük miqyasda artmışdır
ki, bu da ənənəvi kənd təsərrüfatı istehsalı
modelinin “şəhər tələbatına yönəlik kənd
təsərrüfatı” (“urban demand – oriented
agriculture”) yanaşması ilə əvəzlənməsini
şərtləndirmişdir.
Cəmiyyətin müasir inkişaf mərhələsində
kənd təsərrüfatının gələcək inkişafı ilə bağlı
çağırışlar, ilk baxışda fərqli görünən iki qlobal
trend fonunda müəyyənləşir:
•
Belə ki, qlobal miqyasda kənd
təsərrüfatı və ərzaq məhsullarına olan
tələbatın artım tempi azalma meylinə
malikdir.
FAO-nun hesablamalarına görə, ötən 40 il
ərzində bu tələbatın ortaillik artım tempi 2,2
faiz olduğu halda, növbəti 40 il ərzində bu
göstəricinin 1,1 faizə enəcəyi gözlənilir. O
cümlədən inkişaf etməkdə olan ölkələr üzrə
bu göstəricilər, müvafiq olaraq, 3,6 faiz və 1,3
faiz səviyyəsində qiymətləndirilir.
•
2050-ci ildə bütün dünya üzrə
ərzaq istehsalının artırılması zərurəti
yaranacaq və hətta inkişaf etməkdə olan
ölkələrdə müvafiq istehsal həcminin 2
dəfə artırılması zəruri olacaqdır.
Çünki qlobal miqyasda həyat səviyyəsi
standartlarının getdikcə yüksəlməsi trendinə
uyğun olaraq ərzaq məhsulları istehsalının
strukturunda sağlam və keyfiyyətli məhsulların
xüsusi çəkisi getdikcə yüksəlir.
Dünya əhalisinin sayının artmasına, habelə
inkişaf etməkdə olan ölkələrdə həyat
səviyyəsinin
tədricən
yaxşılaşmasına
görə qlobal miqyasda ərzaq məhsullarına
artacaq tələbatın ödənilməsi zərurəti ilə
bağlı beynəlxalq çağırışın reallaşmasına
maneə yaradan aşağıdakı bir sıra problemlər
mövcuddur:
•
Dünya
miqyasında
torpaqların
deqradasiyası çox təhlükəli şəkildə artır və
dünyanın çox hissəsini əhatə edir.
•
Kənd təsərrüfatı sahəsindəki fəaliyyətlər
qlobal
iqlim
dəyişikliklərinə
adaptasiya
olunmalıdır.
•
Qlobal miqyasda mövcud olan ədalətsiz
ticarət şərtləri inkişaf etməkdə olan, o cümlədən
də zəif inkişaf etmiş ölkələrdə ərzaq məhsulları
istehsalına mənfi təsir göstərən daha bir ciddi
faktor kimi çıxış edir.
•
Kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları
qiymətlərinin qlobal səviyyədə müşahidə
olunan qeyri-sabitliyi, xüsusilə inkişaf etməkdə
olan, o cümlədən zəif inkişaf etmiş ölkələrdə
əhalinin ərzağa əlyetərliyini çətinləşdirir, habelə
istehsalçıların fəaliyyətinin səmərəliliyini azaldır.
•
İnkişaf etməkdə olan, o cümlədən
də zəif inkişaf etmiş ölkələr kənd təsərrüfatı
və ərzaq məhsulları istehsalının həcminin
artırılması çağırışını reallaşdırmaq üçün kənd
təsərrüfatına, bundan daha çox isə bu sahə
ilə bağlı istiqamətlərə investisiya qoyuluşunun
həcmini artırmalıdırlar.
•
Qlobal səviyyədə innovativ istehsal
və idarəetmə texnologiyalarının tətbiqinin
geniş yayıldığı bir vaxtda aqrar sahə üzrə
modernləşdirilmiş elm, təhsil və informasiya
məsləhət xidmətləri sisteminin mövcudluğu bu
sahədə rəqabətqabiliyyətliliyin təmin edilməsi
üçün zəruri resurslardan biri kimi çıxış edir.
MÖVCUD VƏZİYYƏTİN TƏHLİLİ
Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı
və emalı sahəsində mövcud vəziyyət
•
Sahənin ümumi inkişaf trendləri
Kənd təsərrüfatı məhsullarının ümumi həcmi
1995-2015-ci illər ərzində faktiki qiymətlərlə
7,7 dəfə (real ifadədə 2,4 dəfə), 2005-2015-
ci illər ərzində isə 3,1 dəfə (real ifadədə 38,4
faiz) artmışdır. Kənd təsərrüfatı məhsulları
istehsalının ÜDM-də payı, neft sektorunun
5