ümumi iqtisadi artımda təsirinin xüsusilə
gücləndiyi 2000-2010-cu illər ərzində 16,1
faizdən 5,5 faizə enmişdir. 2010-2015-ci
illər ərzində isə kənd təsərrüfatı məhsulları
istehsalının ÜDM-də payı 5,5 faizdən 6,2
faizə yüksəlmişdir. Azərbaycan dövlət
müstəqilliyini əldə etdikdən və ölkədə bazar
iqtisadiyyatına keçid prosesi başladıqdan
sonra kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı
sahəsində müşahidə olunan başlıca trend bu
sahənin istehsal strukturunun köklü şəkildə
ərzaqtəyinatlı kənd təsərrüfatı məhsulları
istehsalı əsasında formalaşdırılması ilə
xarakterizə olunur. Eyni zamanda, ötən
dövr ərzində ərzaqtəyinatlı emal sənayesi
məhsullarının istehsalında da ciddi artım
baş vermişdir. Bununla belə, daxili bazarda
həm istehlak tələbatının, həm də emal
sənayesinin xammala olan tələbatının
ödənilməsi məqsədilə bəzi məhsulların
idxalının həcminin həmin məhsullar üzrə yerli
istehsala nisbəti kifayət qədər yüksəkdir.
•
Ərzaq
məhsulları
ilə
özünütəminetmə səviyyəsi və qida
təhlükəsizliyi
Ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi
istiqamətində həyata keçirilən məqsədyönlü
tədbirlər sayəsində 2015-ci ildə əsas ərzaq
məhsulları ilə özünütəminetmə səviyyəsi
yüksəlmişdir. Ərzaq təhlükəsizliyinin mühüm
tərkib elementlərindən biri olan qida
təhlükəsizliyinə nəzarət sisteminin də köklü
şəkildə inkişaf etdirilməsi əsas çağırışlardan
biridir. Hazırda Azərbaycanda kənd təsərrüfatı
və ərzaq məhsullarının keyfiyyətinə və
təhlükəsizliyinə nəzarət səkkiz dövlət orqanı
tərəfindən həyata keçirilir. Bu orqanlar
arasında düzgün koordinasiyanın qurulması
və mövcud problemlərin aradan qaldırılması
institusional islahatları zəruri edir.
•
Kənd təsərrüfatının institusional
strukturu
Ölkədə
kənd
təsərrüfatı
məhsulları
sahəsində istehsal potensialının daha
da artırılması, o cümlədən məhsuldarlıq
göstəricilərinin
yüksəldilməsi
baxımından
aktual olan məsələlərdən biri də təsərrüfatların
əksəriyyətinin kiçik ölçüdə olması, həmçinin
onların institutlaşma səviyyəsinin aşağı
olmasıdır. Kənd təsərrüfatı kooperasiyasının
formalarından biri kimi çıxış edən “müqaviləyə
əsaslanan kənd təsərrüfatı istehsalı” sisteminin
də tətbiqi arzuolunan səviyyədə deyil. Qeyd
edilənlərə əsasən, dünya təcrübəsində tətbiq
edilən mütərəqqi vasitələrlə təsərrüfatların
konsolidasiyası tədbirlərinin həyata keçirilməsi
və kənd təsərrüfatı sahəsində kooperasiyanın
müxtəlif formalarda inkişafı ölkəmiz üçün çox
aktualdır.
•
Aqrar
istehsalçıların
maliyyə
resursları ilə təminatı və sığorta sistemi
Son illər ərzində kənd təsərrüfatı məhsullarının
istehsalı və emalı sahələrinə ayrılan kreditlərin
həcmi davamlı şəkildə artmışdır. Belə ki, Mərkəzi
Bankın məlumatlarına əsasən, bu sahəyə kredit
qoyuluşu 2005-ci ildə 97,6 milyon manat olduğu
halda, 2015-ci ildə bu göstərici 508,1 milyon
manat təşkil etmişdir. Lakin həmin dövr ərzində
bu sahənin iqtisadiyyata qoyulmuş kreditlərdəki
payı 6,8 faizdən 2,3 faizə enmişdir. 2005-2015-ci
illər ərzində Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun
xətti ilə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı
və emalı sahələrinə ayrılmış güzəştli kreditlərin
həcmi 18,1 dəfə artmışdır. 2006-cı ildən
etibarən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında
Kənd Təsərrüfatı Layihələri və Kreditlərinin
İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən
də bu sahəyə güzəştli kreditlərin ayrılmasına
başlanılmışdır. Azərbaycanda kənd təsərrüfatı
istehsalçılarının
sığortalanmasına
dövlət
dəstəyi həyata keçirilir. Lakin, kənd təsərrüfatı
istehsalında məhsuldarlıq göstəriciləri üzrə son
30-40 illik informasiya bazasının olmaması kənd
təsərrüfatı sahəsində sığorta sisteminin inkişaf
etməsinə maneə törədən əsas elementlərdən
biridir. Bundan əlavə, müvafiq sığorta fondunun
olmaması bu sahənin inkişafına öz mənfi təsirini
göstərir.
6
İstehsal vasitələri və xidmətlərlə
təminat
• Torpaq ehtiyatları
Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika
Komitəsinin
məlumatlarına
əsasən,
Azərbaycanın 8,64 milyon hektar təşkil edən
ümumi ərazisinin 55 faizi və ya 4,74 milyon
hektarı kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlardır.
Azərbaycan torpaq ehtiyatları məhdud olan
ölkələr sırasına aiddir. Azərbaycanda torpaq-
iqlim şəraiti suvarılan torpaq sahəsini 3,0-3,5
milyon hektara qədər artırmağa imkan versə
də, su ehtiyatlarının çatışmazlığı səbəbindən
bunu həyata keçirmək mümkün olmur.
•
Su ehtiyatları və irriqasiya-
meliorasiya sistemləri
Arid zonada yerləşən Azərbaycanın su
ehtiyatları
məhduddur.
Meliorasiya-
irriqasiya sisteminin yenidən qurulması və
təkmilləşdirilməsi məqsədilə dövlət büdcəsi
vəsaitləri hesabına böyükmiqyaslı layihələr
həyata keçirilmişdir. Belə ki, 2004-2015-
ci illərdə əkin sahələrinin və əhalinin içməli
suya olan tələbatının ödənilməsi üçün
1492 ədəd subartezian quyusu qazılmışdır.
“Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən
qurulması” layihəsi çərçivəsində ümumi
sututumu 268 milyon m3 olan Taxtakörpü
su anbarı və ümumi uzunluğu 140 km
olan magistral kanallar tikilərək istifadəyə
verilmişdir. “Meliorasiya-irriqasiya sisteminin
inkişaf etdirilməsi tədbirləri hesabına 266
min hektar sahədə torpaqların su təminatı
yaxşılaşdırılmış, 43 min hektar sahə yeni
suvarılan torpaqlar qrupuna əlavə edilmişdir.
Həmçinin 218 min hektar sahədə torpaqların
meliorativ vəziyyəti yaxşılaşdırılmışdır. Lakin,
suvarma və kollektor-drenaj şəbəkələrinin
90 faizindən çoxu torpaqməcralı və açıqtipli
olduğundan yüksək su itkisinə, minerallaşmış
qrunt sularının əkin qatına qalxmasına və
ətraf torpaqların şoranlaşmasına yol verilir.
Bundan başqa, əkinçilikdə əsas suvarma üsulu
kimi ənənəvi “səthi suvarma” və ya “selləmə
suvarması” tətbiq edilir. “Damla suvarma” və
“yağmurlama suvarma” kimi suya qənaət edən
müasir suvarma üsullarının tətbiqi məhdud
miqyasdadır.
• Texnika ilə təminat
Son dövrlərdə əhəmiyyətli dövlət dəstəyi və
həyata keçirilən sistemli tədbirlər hesabına kənd
təsərrüfatı istehsalçılarının müvafiq texnika
və avadanlıqlarla təminatının yaxşılaşdırılması
istiqamətində köklü irəliləyişə nail olunmuşdur.
2005-2015-ci illər ərzində “Aqrolizinq” ASC
tərəfindən 1869 ədəd taxılyığan kombayn,
7265 ədəd traktor və 14507 ədəd digər kənd
təsərrüfatı texnikası alınmışdır. Qeyd olunan
dövr ərzində ümumilikdə 18090 ədəd kənd
təsərrüfatı texnikası, o cümlədən 723 ədəd
taxılyığan kombayn, 6305 ədəd traktor və 11062
ədəd digər kənd təsərrüfatı texnikası 10644
hüquqi və fiziki şəxsə lizinqə verilmiş və ya
lizinq yolu ilə satılmışdır. Bununla belə, texnika
parkındakı yeni alınan maşın və avadanlıqların
sayı artsa da, istismar müddəti başa çatan
texnikaların yeniləri ilə əvəz edilməsinə ehtiyac
vardır.
• Mineral gübrələrlə təminat
Son
illər
kənd
təsərrüfatı
məhsulları
istehsalçılarının mineral gübrələrlə təminatının
yaxşılaşdırılması məqsədilə xərclərin bir
hissəsinin dövlət büdcəsi hesabına ödənilməsi
müsbət nəticə vermişdir. 2008-2015-ci illərdə
“Aqrolizinq” ASC tərəfindən fermerlərə güzəştli
şərtlərlə satılan gübrənin ümumi həcmi 68,4
min tondan 124,6 min tona çatmışdır. Bununla
belə, hazırda əkinlərə verilən mineral gübrələrin
faktiki həcmi mövcud tələbatla müqayisədə
əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır
• Toxumla təminat
Ölkə üzrə cəmi 354 özəl təsərrüfat toxum və
ting istehsalı ilə məşğul olur. Bununla belə,
ölkədə toxuma olan tələbatın böyük hissəsi idxal
hesabına ödənilir. Ümumiyyətlə, yerli toxum
təsərrüfatlarının maddi-texniki bazalarının
zəifliyi və bazar prinsiplərinə uyğun peşəkar
7