15 mart 2014-ъц ил
http://www.amu.edu.az
7
Qışı-çilləni yola salmaq, yazı-yeni günü qarşılamaq
məqsədi ilə keçirilən “Novruz çərşənbələri” adlı ritu-
allarda da qədim azərbaycanlıların təbiətə təsir etmək,
onu mülayimləşdirmək, işığı, günəşi çağırmaq arzu-
niyyəti öz əksini tapmışdır. Yazın nəfəsi öncə hava və
suya toxunur və bununla da, el arasında deyildiyi kimi
“sulara ixtiyar verilir”, “sular çillədən çıxır”. “Sulara ixti-
yar verilməsi”, daha doğrusu, suların ixtiyarının özünə
qaytarılması o deməkdir ki, həmin gündən başlayaraq
daha sular donmur, şaxta-qış onu dondurub ixtiyarını
əlindən ala bilmir. İkinci çərşənbədə, “Əkinlər çillədən
çıxır”, torpaq qarını-buzunu əridib, nəfəsinin buğuyla
toxumu cücərdir, əkini dikəldir. Üçüncü çərşənbədə
ağaclara ixtiyar verilir,”ağaclar çillədən çıxır”. Həmin
çərşənbədə ağaclar qiş yuxusundan oyanır və tumur-
cuğa dolmağa başlayır. Ən sonda- axır çərşənbədə ya-
zın nəfəsi, canı-qanı onları tərpədir-heyvanların, quş-
ların, adamların qanı yerindən oyanır. Beləcə, yaşayış,
varlıq yeni bir axara düşür.
Çərşənbələrdə tonqal qalanması, göyə yanar
fişənglər, tarixən üçkü- lopa atılması, bayram süfrəsi
düzəldilməsi Azərbaycanda qədim el adətidir. Tonqal
qalamaq, oddan attanmaq, başı üzərində lopa-üskü
fırlayıb göyə atmaq, əski mifik dünyagörüşlə bağlı bir
məsələdir. İşiğın, günəşin gücünə inanan qədim insan
odun-alovun köməyi ilə yabançı ruhları, soyuq, qa-
ranlıq, xəstəlik gətirən, yaşayışa sıxıntı verən pis-şər
qüvvələri qovub uzaqlaşdırmağın mümkünlüyünə ina-
nırdı. Burada bütün məqamlarda od günəşin rəmzi kimi
düşünülürdü. Çillədən- qışdan çıxmaq üçün tonqal, od
yandırılması əslində dolayısı ilə həm də Günəşin-yazın
çağırılması mərasimidir. Bu mərasim zamanı tonqalın
üzərindən atılarkən:
Ağırlıgım, uğurluğum
Tökülsün, bu odda yansın.-
söylənilməsi də əski təsəvvürdə, cillədən, qısın ağrı-
acısından qurtulmaq üçün oda- mikrodönüşə bir xilas-
kar kimi yanaşılması qənaəti ilə bağlıdır.
İlaxır çərşənbədə icra olunan bütün mərasim, oyun
və əyləndirici vasitələr bütövlükdə bir tam halında
yüngülləşdiricilik, saflaşdırıcılıq funksiyası daşıyır və
həmin funksiya yeni ovqatın, yen ruhun-yaz ovqatının,
yaz ruhunun, yaz gününün gəlişi və qəbulu üçün psixo-
loji-estetik zəmin hazırlayır.
İnsanlığın ilk çağlarından kök alıb gəldiyindən yaz
mərasimi etnik fərqlərdən asılı olmayaraq müxtəlif xalq-
ların çeşidli adlar altında keçirdiyi bu bayramın tərkibində
əski-mifik təsəvvürlərlə bağlı çox sayda oxşar ünsürlər
müşahidə edilməkdədir ki, onların böyük əksəriyyəti ti-
poloji səciyyə daşıyır. Slavyan paskası ilə Türk Novruzu,
yaxud Yunan Dionesi arasındakı bənzəyiş və paralellər
bu baxımdan təsir amili kimi yox, ilkin- ibtidai çağların
mifik dünya durumundan gələn tipoloji oxşarlıq kimi
dəyərləndirilməlidir. Tonqal qalanması, yumurta boyan-
ması, şirniyyat hazırlanması, süfrə bəzədilməsi, musiqi,
rəqs, oyun, maskarad tamaşalar göstərmək, mahnı
oxumaq və s. kimi eyni tipoloji bənzəyiş digər xalqların
yaz mərasimlərində də müşahidə edilməkdədir.
Novruz süfrəsinə bol nemətlərin düzülməsi də yeni
ildən xeyir-bərəkət bolluq-firavan həyat diləmək arzu-
istəyinin rəmzi ifadəsidir. Yeddi cür nemətin süfrəyə
qoyulması müqəddəs sayılan yeddi rəqəminin uğur
gətirəcəyinə inamla bağlıdır.
Yazın gəlişinin daha yaxın iqlim qurşağında olan xalq-
lar tərəfindən eyni zamanda bayram edilməsi tamamilə
təbiidir. Novruzun qırğız-qazax-tacik, yaxud özbək-
əfqan, eləcə də Azərbaycan-Anadolu-İran-İraq oxşarlı-
ğı bu baxımdan bir çox başqa cəhətlərlə yanaşı, coğ-
rafi şərait və iqlim uyğunluğundan irəli gəlir. Bununla
belə hər bir etnosun və bölgənin başqalarında təkrarı
olmayan bənzərsiz yaz mərasimi və ayinləri mövcuddur.
Məsələn, Azərbaycan Novruzunun mühüm atributu olan
“Kosa-Kosa” mərasimində “Kosa”-köhnə ilin təmsilçisi
olan qocalmış keçi obrazında çıxış edir və mərasimin
sonunda oyun-tamaşaya daxil olan yeni, gənc keçi
tərəfindən qovulur və öldürülür.
Novruz bir mövsüm mərasimi kimi iri miqyaslı coğrafi
hüdudlara yayıldığından və hər il istisnasız olaraq uy-
ğun təqvim məqamında böyük coşqu ilə keçirildiyindən
müxtəlif tarixi mərhələlərdə hakim ideoloji sistemlər
ondan siyasi məqsədlər üçün istifadə etməyə cəhd
etmişlər.
Beləliklə, indiki halda tarixin dərin qatlarından yol alıb
gələn Novruz bayramının tərkibi aşağıdakı iki əsas qat-
dan ibarətdir:
a) Təbiətin oyanmasını əks etdirən əski mifoloji qat;
b) Müxtəlif tarixi dönəmlərin ovqatını ifadə və inikas
edən siyasi-ideoloji qat.
Bu gün Azərbaycanda keçirilən Novruz sözün həqiqi
mənasında, təbiətin oyanışı, yazın gəlişi ilə bağlı in-
sanın işığa, həyata, yeni günə, xoş güzarana, aydın
sabahlara inamını ifadə edən saf və duru bir təqvim
mərasiminə çevrilmişdir. Humanizim, quruculuq, xeyir-
xahlıq, xoş ünsiyyət və səmimi münasibət, insanı ucal-
dan, kamilləşdirən mənəvi dəyərlərə etiram və sayqıyla
yanaşmaq tarix içində olduğu kimi indi də Azərbaycan
Novruzunun əsas göstəricisidir. Səməd Vurğun xalqımı-
zın həsrətlə gözlədiyi bu günü-novruzu belə vəsf etmiş-
dir:
Axır çərşənbədir...İl tamam olur,
Bu il kənd içində danışır hamı-
At üstə gəlmişdir Novruz bayramı-
Qulundu at üstə... Bu bir muraddır.
Qocalar deyir ki, bolluq keçəcək,
Torpaq su yerinə şərbət içəcək.
Aida TəHMəzOVA,
“İctimai fənlər” kafedrasının müəllimi, tarix üzrə
fəlsəfə doktoru
Azman tarixdən bu günümüzə
gələn bayramımız
n
ovruz zəngin mədəniyyətə və qədim
tarixə malik olan məmləkətimizin
mənəvi dəyərlər sistemində xüsu-
si yer tutur. O, təkcə bir necə günü əhatə
edən bayram deyil, həm də uzun bir təqvim
müddətini öz ətrafında cəmləşdirən iri
miqyaslı mərasim kompleksidir. Uzun sürən
qış dönəminin çətinlik və məşəqqətlərindən
(soyuq, qaranlıq, qida sıxıntısı və s) qurtu-
lub yaşayışa müsbət təsir edən işıq, istilik,
qida imkanları açan yaz dönəminə başlamaq
arzusu əcdadlarımızı bu mürəkkəb və zəngin
mərasim kompleksini yaratmağa təşviq
etmişdir. Həyatı çətinlyə salan, qida, istilik
çatışmamazlığı və başqa bu kimi sıxıntılarla
imtahana çəkən qışın obrazı əcdadlarımızın
təsəvvüründə qorxulu, qara cizgilərlə can-
lanırdı. Məhz bu baxımdan canlı danışıq-
da geniş yer alan “Qara qiş”, “Böyük cillə”,
“Kiçik cillə” kimi adlar təbiətin sırf iqliminin
tarixi- semantik məzmun daşıyıcısı kimi or-
taya çıxmışdır.
Fəsillərin yaşıl tacı
olan baharın müj-
dəçisi novruz gəlir
eli mizə!
Baharın
gə lişi ilə el-obada
toy-büsat
qurulur.
novruzun xoş duy-
ğu
lu ilıq nəfəsi ilə,
san ki, ana torpaq da
yuxudan oyanır. Hər
il xalqımız novruzun
su, od, yel və torpaq
çər şənbələrini tonqal
ətrafında bayram əh-
val-ruhiyyəsi ilə qeyd
edir.
Novruz - yeni gün
deməkdir. Məlumdur
ki, sovet dövründə
Novruzun qeyd olun-
masına qadağalar qoyulsa belə, xalqımız onu uzaq keç-
mişimizin yadigarı kimi mətanətlə qoruyub. El-obamızda
bu bayrama hələ 40 gün qalmış hazırlıq başlanır. Bayram
ərəfəsində Azərbaycanın hər qarışını gəzsək, Novruzun ab-
havası aydın duyular.
Bahar gəlişi ilə evlərə firavanlıq, xoşbəxtlik gətirir. Novruz
mərasimi zamanı süfrəyə düzmək üçün növbənöv şirniy-
yatın bişirilməsinə nənələr nəzarət edir. Bayrama az qal-
mış 5-6 qadın bir evə yığışıb bu nemətləri xüsusi ustalıqla
bişirir. Sanki, qadınların çeşid-çeşid şirniyyatbişirmə yarışı
başlanır. Şəkərburanın naxışı zərif olmaqla yanaşı, üzərində
zövqlə qoyulan sünbülün təsviri də diqqəti cəlb edir. Fatmayı
paxlavası xüsusi dadı, Günəşin rəmzi sayılan şorqoğalı isə
yağlı olması ilə seçilir. Yaşlı sakinlər bunu da xatırlayırlar ki,
kənddə qaz olmadığı illərdə təndirdə bişən şəkərburanın,
şorqoğalının da ayrı ləzzəti olardı. Nişanlı qızlara bayram
xonçası hazırlananda isə şirniyyatın içərisinə səməni halvası
(buna bəzən “sübhan halvası” da deyilir) da qoyulardı.
Novruzda uşaqların sevimli məşguliyyəti yumurta dö-
yuşdürmək hesab olunur. Soğan qabığı ilə qaynadılan yu-
murta bərk olmaqla, rəngli boyanı əvəz edərdi. Qədimdə
analar qızlar üçün əlvan parçalardan don biçər, oğlan uşaq-
larına köynək tikərdilər. Bu da anaların övladlarına bayram
hədiyyəsi olardı. Bayram axşamları hamı bir-birinin evinə qo-
naq gedərək təbrik edərdi. Novruz adət-ənənələrindən olan
qulaq falını həddi-buluğa çatmış qızlar yerinə yetirərdi. Qapı
arxasında eşidilən xoş sözlər müjdə rolunu oynayardı.
Bu gün Novruzun qədim adət-ənənələrinin Azərbaycanda
təmtəraqla bütün evlərdə qeyd olunması tarixi qədim el bay-
ramına olan sonsuz məhəbbətin nəticəsidir. Arzu edərdik
ki, Novruz şənliyinin ən böyük tonqalı işğal altında olan
kəndlərimizdə qurularaq toy-büsatla yandırılsın!
Təranə CəBİYEVA
Fəsillərin yaşıl tacı
Günəşimiz al şəfəqli, səmamız aydın, torpaqlarımız məhsuldar, xalqımızın intellekti,
dövlətimizin qüdrəti daha da uca, ərazilərimiz bütöv, Bahar Bayramınız mübarək olsun!
Səmənimiz yaşıl- yaşıl
http://www.amu.edu.az
15 mart 2014-ъц ил
II müalicə profilaktika fakültəsinin I kurs, 295
a
qrup tələbəsi Mahsa Mansour
Nedaeinin adına verilmiş qiymət kitabçası itdiyi üçün etibarsız sayılır.
I müalicə profilaktika fakültəsinin IV kurs, 162
a
qrup tələbəsi Yusifli Hüseyn Şaiq
oğlunun adına verilmiş tələbə bileti itdiyi üçün etibarsız sayılır.
I müalicə profilaktika fakültəsinin V kurs, 10
b
qrup tələbəsi Nemətova Lamiyə
Fəxrəddin qızının adına verilmiş tələbə bileti itdiyi üçün etibarsız sayılır.
I müalicə profilaktika fakültəsinin III kurs, 145
a
qrup tələbəsi Melike Saydamın adına
verilmiş tələbə bileti itdiyi üçün etibarsız sayılır.
Bəşirova Günay Zakir qızına 2009 -cu ildə Azərbaycan Tibb Universiteti tərəfindən
cərrah ixtisası üzrə verilmiş internatura vəsiqəsi itdiyi üçün etibarsız sayılır
Stomatologiya fakültəsinin I kurs, 758
b
qrup tələbəsi Ömər Xalid İsmayılın adına
verilmiş qiymət kitabçası itdiyi üçün etibarsız sayılır.
Vəliyeva Cəmilə Şəmsi qızına 1987-ci ildə Azərbaycan Tibb Universiteti tərəfindən
pediatriya ixtisası üzrə verilmiş internatura vəsiqəsi itdiyi üçün etibarsız sayılır.
II müalicə profilaktika fakültəsinin III kurs, 339
a
qrup tələbəsi Həsənov Mustafa Zabit
oğlunun adına verilmiş tələbə bileti və tələbə endirim kartı itdiyi üçün etibarsız sayılır.
Áàø ðåäàêòîð
ÅËÄÀÐ ÈÑÌÀÉÛË
Ìüÿëëèôëÿðëÿ ðåäàêñèéàíûí
ìþâãåéè üñò-üñòÿ äüøìÿéÿ áèëÿð.
ßëéàçìàëàð ýåðè ãàéòàðûëìûð.
Qəzet “Òÿáèá” ãÿze òè íèí
êîìïüòåð ìÿð êÿ zèíäÿ éûğûëûð, ñÿùè-
ôÿ ëÿíèð, “Áÿõòèéàð-4” ÈÊØ-äÿ ÷àï
îëóíóð
.
Ц Н В А Н Ы М Ы З:
Мярданов гардашлары - 100
2-ъи мяртябя,
тел.: 595-24-97
tabibqazeti@gmail.com
Ëèñåíçèéà Н - 022633
Èíäåêñ -0269
Ñàéû 4000
Ñèôàðèø: 137
Qohumları həkimə deyir:
-Doktor, siz söz verdiniz, xəstəni sağaldacaqsınız,
o isə öldü.
-Siz deyəsən, müalicənin necə getdiyini bilmirsiniz.
Xəstə ölərkən tamam sağlam idi.
* * *
-Doktor, keçən dəfə mənə yazdığınız dərman
kömək elədi.
-Nə deyə bilərəm? Bəzən belə də olur.
* * *
- Əməliyyatın qiyməti haqda narahat olmayın. Siz
əvvəl mənə 3 min dollar verərsiniz, sonra da hər
ay mənim hesabıma əmanət kassasına 300 dollar
keçirərsiniz.
- Bu maşın almağa oxşadı ki!
- Elə mən də maşın almaq istəyirəm də!
* * *
-Sabahınız xeyir, doktor. Mən gəldim ki, müalicəyə
görə sizə təşəkkür edim. O mənə çox böyük xeyir
verdi.
-Axı, deyəsən, mən sizi müalicə eləməmişəm...
-Düz deyirsiniz. Mənim əmim sizdə müalicə
olunub. Mən isə onun varisiyəm.
* * *
Hollivud
aktrisası
həkimin
yanına
gəlib
kefsizliyindən şikayətlənir.
Həkim ona məsləhət
görür ki, həyat tərzini və ev şəraitini dəyişsin. Aktrisa
dərindən ah çəkərək deyir:
-Doktor, son illər mən yeddi maşın, beş mənzil, on
iki rejissor dəyişmişəm, saçlarımı hər gün bir rəngə
salıram, altı dəfə ərə getmişəm, indi deyin görüm,
mən daha nəyi dəyişməliyəm?
* * *
-Cənab doktor, mənim sağ ayağım yaman ağrıyır...
-Əzizim, bu yaşdandır!
-Zarafat eləməyin, doktor, mənim o biri ayağımın
da o qədər yaşı var, ancaq heç ağrımır!
* * *
Dənizdə bir gəminin şturmanı xəstələnir. Həkim
onu müayinə edib fikrə gedir. Şturman şübhələnib:
-Doktor, ciddi bir şey var?-deyə soruşur.
-Yox canım, ancaq mən həmişə belə hallarda
xəstələrə dəniz gəzintisini məsləhət görərdim.
* * *
Məşhur bir həkim deyir:
-Gəncliyimdə mən rəssam olmaq istəyirdim.
-Bəs niyə fikrinizdən daşınıb həkim olmusunuz?
-Çünki rəsmlərdə hər bir səhv aydın görünür,
təbabətdə isə sənin səhvini xəstə ilə birlikdə
basdırırlar.
Hazırladı : röya KəLBİQIzI
Məlumata görə parkinson xəstələrində olan
çətinliklərdən biri düzgün qida qəbul edə bilməməkdir.
Mərkəzi sinir sisteminə təsir edən parkinsonun
əlamətlərindən biri, hərəkətlərə təsir etməsidir. Həmin
xəstələrdə yemək zamanı əllərdə titrəmələr olur və
qabdan ağıza bir qaşıq yemək aparmaq belə çətinləşir.
Bu cür xəstələr üçün inkişaf etdirilən ağıllı qaşıq, əl
titrəmələrinin qarşısını almağa kömək edir.
San Fransiskodakı LiftLabs şirkətinin çıxardığı
Liftware qaşığı, parkinsonla bağlı titrəmələri izləyib nəzarət altına alır. Şirkətin
qurucusu Anupam, bildirib ki, bu texnologiya sayəsində nevroloji pozuqluqları
olanların əlləri, hədəfdən təxminən 2 yarım santimetr sürüşə bilir. Cihazın
içindəki kiçik kompüter, istifadəçinin hərəkətlərini qəbul edir, hərəkətin qəsdən
olub olmadığına qərar verir, əgər qəsdən deyilsə cihazın tərs istiqamətə hərəkət
etməsini təmin edir.
İstifadəçinin əl və qol hərəkətlərindəki titrəməyə baxmayaraq cihaz eyni səviyyədə
dura bilir. Beləcə yemək tökülmür və qaşıqda qalır.
Bu baxımdan ağıllı qaşıq digər qaşıqlardan fərq yaradır. Ağıllı qaşığın qiyməti 295
dollardır. Maddi vəziyyəti aşağı olanlar üçün internet adresində hədiyyə hissəsi var.
Göndərilən hədiyyələr yetərli miqdarda toplandıqda Beynəlxalq Parkinson Vəqfinə
və ya digər Parkinson dərnəklərinə göndərilir
Onlar da, bunun sayəsində Parkinson xəstələrinə kömək edir. Şirkətin qurucusunun
sözlərinə görə daha dərin şorba qaşığı və çəngəldə bu yaxında bazara çıxarılacaq.
Texnoloji nailiyyətlər sayəsində hazırlanan bu qaşıqdan, təkcə parkinson xəstələri
deyil, hər kəs istifadə edə bilər.
Fiziologiya və Tibb üzrə 2010-cu il
Nobel mükafatını Robert G. Edwards
(1925) aldı. Robert G. Edwards bu
mükafata Süni mayalanmanı kliniki
praktikaya gətirən tədqiqatlarına görə
layiq görüldü. O Nature jurnalında
müsahibəsində Süni mayalanma (İn
vitro fertilizasiya) ideyasının necə
meydana gəlməsini izah edib. 1950-ci illərdə Edinburg Universitetində
Alan Beatty-nin rəhbərliyi altında PhD dissertasiyası üzərində çalışan
Edwards siçan embrionlarında xromosom zədələmələrini öyrənirdi.
Bu zaman, o, fərqli genetik tədqiqatlarla yanaşı siçanların süni
fertilizasiyasını da dərindən öyrənib. Bu tədqiqatlar onda insanlarda
sonsuzluq probleminin süni mayalanma yolu ilə aradan qaldırmaq
ideyasına gətirdi.
Onun bu ideyasına münasibət fərqli idi. Xüsusilə də kilsə süni
mayalanma tədqiqatlarının insan nümunəsində həyata keçirilməsinin
əleyhinə idi. Amma Edwards İngilis kilsəsindən və bir qədər sonra
Gürcü kilsəsindən Süni mayalanma üçün dəstək əldə etdi. Süni
mayalanmanın eksperimentlərdən kliniki praktikaya gətirilməsinin
professional tərəfləri Edwards-a elə də asan başa gəlmədi. Yuxusuz
gecələr, yorulmadan çalışma və inam 1978-ci ildə Louise Brown-un
süni mayalanma yolu ilə dünyaya gəlməsilə uğurla yekunlaşdı. Louise
Brown Oldhamda rayon xəstəxanasında 25 iyul gecəyarısı dünyaya
gəldi. Tibb elminə və insanlığa verdiyi bu töhfəyə görə Robert Edwards
2010-cu ildə Tibb və Fiziologiya üzrə Nobel mükafatına layiq ğörüldü.
Həkim
təbəssümləri
Parkinson xəstələri üçün ağıllı qaşıq
Süni mayalanma (İVF) Nobel
mükafatı aldı
nigar HÜsEYnLİ,
Pediatriya
fakültəsinin VI kurs,
439
a
qrup tələbəsi
Duman olub beyinlərə dolursan,
Çiçək kimi saralırsan, solursan.
Fəryad edib göz yaşında olursan,
Dinmə, dinmə, ey susqun xatirələr!
Ey mürgülü, ey küskün xatirələr!
Dost olub yaddaşda sən qəm-qüssəyə,
Bölürsən qəlbləri neçə hissəyə?
Qəhər kimi düyün olub sinəyə,
Dinmə, dinmə, ey susqun xatirələr!
Ey mürgülü, ey küskün xatirələr!
Bir gəmitək limanına üzərsən,
Xoş anları bir sıraya düzərsən.
Yaddaşlarda nəğmə olub gəzərsən,
Dinmə, dinmə, ey susqun xatirələr!
Ey mürgülü, ey küskün xatirələr!
Ağrı olub ürəklərə gəl dolma,
Sevən ürəklərə bir cəza olma.
Məsum sevgilərin günahın alma,
Dinmə, dinmə, ey susqun xatirələr!
Ey mürgülü, ey küskün xatirələr!
Toplanar çiyində intizar yükü,
Quruyar imkansız sevginin kökü.
Könüldə yer salar həsrətin mülkü,
Dinmə, dinmə, ey susqun xatirələr!
Ey mürgülü, ey küskün xatirələr!
Yaşanan yaşanar, dönər dastana,
Nə deyəsən bu amansız hicrana?!
Gənclik baharımız dönər xəzana,
Dinmə, dinmə, ey susqun xatirələr!
Ey mürgülü, ey küskün xatirələr!
Bəzən çevrilərsən məsum körpəyə,
Təbəssümdə bürünərsən çöhrəyə.
Eh o illər dedizdirib kimsəyə,
Dinmə, dinmə, ey susqun xatirələr!
Ey mürgülü, ey küskün xatirələr!
30.11.2013
Xatirələr
Tələbələrimizin yaradıcılığı
Novruz bayramınız
mübarək!