Tərtibçi:
Elçin Cəfərov
, versiya: 14.11
İNFORMASİYA TEXNOLOGİYALARININ XRONOLOJİ TARİXİ
e.ə.1200-cü il
Çində ilk hesablama aləti olan abakdan istifadə
1642
Blez Paskalın (Fransa) ilk hesablama qurğusu olan “Paskalina” cəmləyici maşını hazırlaması
1673
Vilhelm Leybnisin (Almaniya) hesab əməllərini yerinə yetirən mexaniki arifmometri yaratması
1820
İlk kalkulyatorun satışa çıxarılması
1830
Çarlz Bebic (İngiltərə) proqramla işləyən hesablama maşını (analitik maşın) yaratmağa cəhd
göstərmişdır. Bebicin ideyaları sonralar universal kompyuterlərin yaradılmasının əsasını qoymuşdur.
XIX əsr
Vilyam Şenks adlı bir ingilis müəllim həndəsədə istifadə olunan π ədədinin (“pi”) qiymətini 707 onluq
rəqəmə qədər hesablamaq üçün 28 il vaxt sərf etmişdi. Müasir kompüter proqramı bu qiyməti bir neçə
saniyədə hesablaya bilir. Proqramdan ilk dəfə istifadə olunarkən Şenksin hesablamalarında 528-ci onluq
rəqəmdə xəta olduğu aşkar edilmişdir.
1930
A. Turinq (İngiltərə) və E. Post (ABŞ) tərəfindən universal kompyuterlərin yaradılmasının nəzəri əsasları
inkişaf etdirilmişdir.
1938
İlk kompüterlərdən sayılan "V1" yaradıldı.
1941
İkilik say sistemi üzərində qurulmuş ilk kompüter Zuse Z3 hazırlandı.
XX əsrin 40-cı
illəri
Müasir kompyuterlərin əsas iş prinsipləri Amerika alimləri Con Fon Neyman, Q.Qoldsteyn və A.Beris
tərəfindən verilmişdir.
1946
Həmin prinsiplər əsasında ABŞ-da ENİAK (Electronic Numerical Integrator And Computer) adlı
proqramla idarə olunan universal kompyuterin yaradılması ilə həyata keçirilmişdir ki, həmin tarix də
müasir kompyuter texnikasının yaranma tarixi hesab olunur. ENIAC-da komponent bazasının əsası kimi
vakuum lampalarından istifadə olunmuşdu. Kompleksə, ümumən, 17468 lampa, 7200 silisium diod,
1500 rele, 70000 rezistor və 10000 kondensator daxil idi. Onun işləməsi üçün 150 kilovat güc tələb
olunurdu. Hesablamalar onluq sistemi ilə aparılırdı və bir saniyədə 300 vurma əməli, yaxud 5000
toplama əməli yerinə yetirilirdi. Çəkisi 30 ton olan bu maşın təxminən 167 m2 sahə tuturdu.
1956
Bell laboratoriyasının əməkdaşları Uilyam Şokli, Con Barden və Uolter Bertteyn Nobel mükafatına
layiq görüldülər
1957
SSRİ tərəfindən Yerin ilk süni peyki buraxıldıqdan sonra ABŞ Müdafiə nazirliyi müharibə vaxtı ona
etibarlı informasiya ötürücü sisteminin vacib olduğunu anladı.
1958
ABŞ üçün müdafiə sahəsində yüksək texnologiyalar axtaran və tətbiq edən agentlik - ARPA yaradıldı.
60-cı illər
İnformatika termini ilk dəfə fransızlar tərəfindən avtomatlaşdırılmış informasiya emalı sahəsini
adlandırmaq üçün istifadə edilmişdir.
60-cı illər
Ted Nelson tərəfindən "Hiper-mətn" termini işlədildi.
1964
Tomas Kurts və Djon Kemeni BASİC proqramlaşdırma dilini yaratdılar.
1965
ABŞ-da əsasən IBM (International Business Machines) tərəfindən istehsal olunan və mütəmadi işlədilən
20 min kompyuter sistemləri mövcud idi.
1968
İntel şirkəti yaradıldı.
1969
AMD şirkəti təsis olundu.
1969
ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) şəbəkəsi yaradıldı.
1969 2
sentyabr
Özündə 4 universiteti birləşdirən ilk şəbəkə olan ARPANET yaradıldı.
1969 29
oktyabr
İnternetin yaranma tarixi
1969
Intel tutumu 1 kb olan operativ yaddaş modullarının istehsalına başladı.
1969
Ken Tomson və Denis Ritçi (C dilinin yaradıcısı) UNICS ƏS-in yaradılması üzərində işləyirlər. Tomson
1 ay ərzində 4 KB yaddaşa malik kompyuterdə UNICS-in ilk versiyasını hazıb hazırlayır. Sonra UNICS-
in adını UNIX-ə dəyişirlər.
1971
Джон Дрейпер (John Draper), известный как Cap'n Crunch, взламывает телефонные системы при
помощи игрушечного свистка из коробки с кукурузными хлопьями.
1971
ARPANET vasitəsilə elektron məktub göndərilməsinə imkan verən ilk email-kliyent proqramı Rey
Tomlison tərəfindən yaradıldı. İlk dəfə olaraq @ işarəsi (1980-ci ildə beynəlxalq standart aldı) elektron
poçt ünvanlarında istifadəçi adıyla domen adını ayırmaq üçün işlədilməyə başlanıldı.
1972
NCSA telnet utilitasını hazırlayır.
1973
ARPANET-ə transatlantik telefon kabeli vasitəsilə B.Britaniyadan və Norveçdən olan ilk “əcnəbi”
təşkilatlar qoşuldu və beləliklə ARPANET beynəlxalq şəbəkəyə çevrildi.
Tərtibçi:
Elçin Cəfərov
, versiya: 14.11
1973
Гордон Мур (Gordon Moore), председатель совета директоров Intel, формулирует знаменитый
«Закон Мура», согласно которому число транзисторов в центральных процессорах удваивается
каждые 18 месяцев. Этот закон остается справедливым уже более 30 лет.
1973
FTP protokolu təqdim olundu
1973 22 may
Ethernet ixtira olundu
1975
Bill Qeyts və Pol Allen Microsoft şirkətini təsis etdilər.
1976 1 aprel
Apple Computers şirkəti təsis olundu.
1977
Билли Джой (Billy Joy)выпускает BSD, новую UNIX-подобную операционную систему.
1979
Microsoft получает от AT&T лицензию на исходный код UNIX и создает собственную версию
этой операционной системы, получающую название Xenix.
1980
DNS (domen adlar sistemi) yaradıldı.
1980
@ işarəsi beynəlxalq standart aldı.
1981
Microsoft DOS ƏS-nə hüquqları alır və MS-DOS adlandırır.
80-ci illər
İBM PC fərdi kompüter fikrini irəli sürdü. Bu kompüterlərdə hətta proqramlaşdırma təminatı da olacaqdı
(DOS, Windows). Первое использование термина «персональный компьютер» применено для
программируемого калькулятора Hewlett Packard 9100A. C начала 1980-х годов персональным
компьютером стали называть любую машину, имеющую архитектуру IBM PC.
1981
Fərdi kompyuterlərin kütləvi istehsalına başlanıldı.
1982
Sun Microsystems şirkəti (SPARC prosessorları, Solaris ƏS, NFS fayl sistemi və Java dili) təsis
olundu.
1982
Ричард Столмэн (Richard Stallman) начинает разработку бесплатной версии UNIX, которую
обозначает сокращением «GNU», расшифровывающимся как «GNU's Not Unix».
1982
Yazıçı Vilyam Gibson “kiber məkan” anlayışını daxil etdi.
1982
SMTP (Simple mail transfer protocol) protokolunun xüsusiyyətləri dərc olundu. SMTP İnternetdə ən
geniş yayılmış elektron məktub mübadiləsi protokoludur.
1982
Skott Falmanan ilk smayliki yaradır: « :-) ».
1983 1yanvar
ARPANET şəbəkəsi NCP protokolundan TCP/IP keçdi.
1983
Путем разделения ARPANET на несколько самостоятельных гражданских и военных сетей
создается интернет.
1983
Том Дженнигс (Tom Jennings) создает FidoNet. Сеть Fido становится наиболее популярной в мире
общедоступной компьютерной сетью на последующие 10 лет, вплоть до повсеместного
распространения интернета.
1983
Kevin Poulsen (Dark Dante) ARPANET-ə daxil olduğu üçün həbs olundu.
1983
“İnternet” termini ARPANET şəbəkəsinin ardınca möhkəmləndi.
1984
ARPANET-ə ciddi rəqib meydana çıxdı. Belə ki, ABŞ Milli Elm Fondu universitetlərarası geniş
NSFNet (National Science Foundation Network) şəbəkəsini yaratdı. Bu şəbəkə xırda şəbəkələri
(həmçinin Usenet və Bitnet) özündə birləşdirirdi və ötürmə qüvvəsi daha böyük (56 Kbit/s) idi. NSFNet-
ə 10 minə yaxın kompyuter birləşdirildi və İnternet adı yavaş-yavaş NSFNet-ə keçməyə başladı. 1990-cı
illərdə NSFNet İnternet üçün bazis rolunu oynamışdır.
1984
CISCO Sytems şirkıti təsis olundu. Onların əsas ideyası müxtəlif binalarda yerləşən kompüterləri vahid
şəbəkəyə birləşdirmək idi. Bu problemi həll etmək üçün onlar ilk çox protokollu marşrutlayıcı (router)
yaratdılar. Bu sıçrayış internetin sonrakı inkişafı üçün əhəmiyyətli töhfə oldu.
1984
Fred Koen ilk kompyuter virusları yaradır və “kompyuter virusu” termini elmi ədəbiyyatlara daxil edilir.
1984
Apple Macintosh System 1.0 təqdim etdi.
1985 15 mart
İnternetdə ilk domen olan Symbolics.com qeydiyyata alındı.
1985 noyabr
Microsoft Windows 1.0 ƏS-ni 100 dollardan satışa çıxardı.
1988
CD-ROM ixtira olundu.
Kütləvi kompüterləri sıradan çıxaran ilk virus proqramı olan Robert Morris soxulcanı meydana gəldi.
Kornel universitetinin tələbəsi Robert Morrisin hazırladığı buproqram kompüterləri dondururdu.
Morrisin hazırladığı bu proqram bütün ABŞ üzrə 6000 universitet və hökümət kompüterini sıradan
çıxartdı. Onların bərpası qeyri-mümkün idi.MilliTəhlükəsizlik Agentliyi bölməsinin elmlər direktorunun
oğlu olan Robert Morris universitetdən qovulur və 3 illik sınaq üçün icbari işlə kifayətlənir və 10.000
dollar cərimə olunur.
Internet Relay Chat (IRC) İnternetdə real zamanda ünsiyyət vasitəsi olan çat yaradıldı.
1988-1989
Kanada, Fransa, Almaniya və 1992-ci ildə B.Britaniya və Latviya NSFNET vasitəsilə internetə
qoşuldular və internetin qloballaşması başlandı.
Tərtibçi:
Elçin Cəfərov
, versiya: 14.11
1989
В CERN Labs (Европейского совета по ядерным исследованиям), в Швейцарии, разработана
концепция WWW. Её предложил знаменитый британский учёный Тим Бернерс-Ли, он же в
течение двух лет разработал протокол HTTP, язык HTML и идентификаторы URI.
1990
iyun
ARPANET şəbəkəsi fəaliyyətini dayandırdı. Həmin ildə İnternetə ilk dəfə olaraq telefon vasitəsilə
qoşulma (dialup access) həyata keçirildi. NSFNet keçmiş əzəmətini itirməsinə baxmayaraq elmi
potensialın birləşdirilməsi üçün fəaliyyət göstərirdi. Hal-hazırda NSFNet bazasında dünya universitetləri
arasında çox sürətli rəqəmsal rabitə üçün Internet2 proyekti həyata keçirilir.
Cenevrədə (İsveçrə) keçirilən Nüvə Tədqiqatları üzrə Avropa Şurasının toplantısında Tim Berners Li
tərəfindən URL ixtira olundu. URL İnternetdə fundamental bir yenilik oldu.
İnternet sözü isə ilk dəfə olaraq istifadə olunmağa başladı.
1991
Dünya hörümçək toru İnternetdə hamıya əlçatan oldu.
17 sentyabr
Linus Torvalds Linux ƏS-in ilk versiyasını təqdim etdi.
6 avqust
Dünyada ilk veb sayt - info.cern.ch
Kembric universitetinin laboratoriyasında ilk veb kamera işə salındı. Bu veb kameranın vəzifəsi kofe
maşınına nəzarət etmək və kofenin qurtarması barədə xəbərdalıq etmək idi.
1992
22 aprel
İlk veb brauzer olan NCSA Mosaic təqdim olundu
1993
Microsoft Windows NT təqdim etdi
FreeBSD ƏS-in ilk versiyası təqdim olundu.
ABŞ administrasiyası ilk dəfə olaraq öz rəsmi veb saytını qəbul etdi.
1994
Rus riyaziyyatçısı Vladimir Levin Citibank şəbəkəsini sıdıraraq 10 mln. dollar oğurlayır.
Dünyada ilk dəfə olaraq internetdən elektron kommersiya məqsədilə istifadəyə başlanılıb.
Rusiya ilk dəfə olaraq internetə qoşularaq “.ru” domenini qeydiyyatdan keçirtdi.
İlk axtarış sistemi WebCrawler fəaliyyətə başladı
1995
Kris Lampext (Minor Threat) internetə daxil olmağı qadağan edilən ilk insan olur.
Sun Java proqramlaşdırma dilini yaratdı.
avqust
Microsoft Windows 95 və Internet Explorer təqdim olundu.
24 aprel
INTRANET termini yarandı.
Ümumdünya hörümçək toru - WWW İnternetdə ötürülən informasiyanın həcminə görə olaraq FTP-ni
(fayl ötürmə protokolunu) də geridə qoyaraq əsas informasiya ötürücüsünə çevrildi.
Azərbaycanda internetdən ilk dəfə olaraq istifadə olunmağa başlanıldı. Azərbaycanda ilk veb sayt -
science.gov.az oldu.
1996
IBM çoxməsələli, qrafik istifadəçi interfeysli ƏS olan OS/2 Warp version 4 təqdim etdi. Microsoft
Windows 95 ilə müqaisədə daha etibarlı və sabit ƏS olmasına baxmayaraq zaman keçdikcə öz
proqramçılarını itirəcək və bir müddətdən sonra öz varlığını dayandıracaq.
4 iyul
ABŞ-ın Müstəqillik günündə Hotmail mail xidməti fıaliyyətə başladı.
İlk internet peydcer olan ICQ yaradıldı.
"Dünya hörümçək toru"-WWW ilə İnternet anlayışları etibarən demək olar ki, eyniləşdi.
1997
DVD formatının xüsusiyyətləri ictimailəşdi.
8 mart
Yahoo! Mail servisi fəaliyyətə başladı.
Tərtibçi:
Elçin Cəfərov
, versiya: 14.11
15 sentyabr
Google axratış sistemi fəaliyyətə başladı.
1998
15 oktyabr
Mail.Ru pulsuz poçt xidməti fəaliyyətə başladı.
CIH virusu BİOS yaddaşdakı məlumatları silən ilk kompyuter virusu oldu. Bununla da virusların
kompyuterlərin aparat təminatına zərər vura bilməyəcəyi barədə mif aradan qalxdı.
1999
26 mart
Melissa virusu meydana çıxdı.
2000
26 iyun
Yandex pulsuz poçt xidməti fəaliyyətə başladı.
2001
iyul
CodeRed soxulcanı bir neçə saat ərzində dünyada yüz minlərlə kompyuteri yoluxdurdu.
Microsoft Windows XP təqdim olundu.
2002
2003
Windows Server 2003 təqdim olundu.
Anonymous müasir sərbəst hakkerlər qrupunun yaradılması.
6 noyabr
Microsoft şirkəti proqramlarının zəif yerlərindən istifadə edən xakkerləri tutana 5 milyon dollar mükafat
vəd etdi.
2004
7 may
Netsky və Sasser şəbəkə-soxulcanlarının müəllifi olan Sven Yaşan Almaniyanın şimalında həbs olundu.
Sentyabr
IBM dünyada ən sürətli kompyuteri təqdim etdi. Onun sabit performansı saniyədə 36 milyard əməliyyat
təşkil edir.
1 aprel
Gmail poçt xidməti fəaliyyətə başladı.
2010
22 yanvar
Beynəlxalq kosmik stansiyanın ekipajları İnternetə birbaşa giriş əldə etdilər.
2011
3 iyun
BMT-nin qətnaməsi ilə İnternet əsas insan hüquqlarından biri kimi təsbit olundu
2012
30 iyun
Dünyada İnternetin mütəmadi istifadəçilərinin sayı 2,4 milyarda (dünya əhalisinin 1/3) çatdı.
2013
2014
Dostları ilə paylaş: |