88
Qələmə alındığı dövrdə – Laosu, Kambocanı, Çilini, yaxud Vyetnamı
Türkiyədən daha yaxşı tanıdığımız sovet vaxtı çox böyük marağa səbəb olan oçerk
bu gün də – Azərbaycan-Türkiyə mədəni-ədəbi əlaqələrinin, iqtisadi əməkdaşlığın
yüksələn xətlə inkişaf etdiyi, yeni keyfiyyət göstəriciləri əxz etdiyi müstəqillik
illərində də aktuallığını itirməmişdir, yəqin ki, heç zaman da itirməyəcəkdir.
Elçinin uzaqgörən və dərin düşüncə tərzindən, qeyri-adi fəhmindəndir ki, bu əsər
qələmə alınandan 20 ildən də çox bir vaxt keçdikdən sonra (bu dövrdə SSRİ adlı
imperiyanın dağılması və nəticədə müstəqil respublikaların, o cümlədən
Azərbaycan Respublikasının yaranması kimi tarixi hadisənin baş verdiyini xüsusi
vurğulamağa ehtiyac var) o deyəcəkdir: «Mən 1979-cu ildə Türkiyə haqqında
yazdığım kitabın bütün cümlələrinin altından bu gün məmnuniyyətlə qol
çəkərəm». (Hacı Azər Əbilov. «Mən insanın içərisindəki azadlığın tərəfdarıyam»
(Elçinlə müsahibə), 2001).
Fikrimizcə, bu əsərə dəfələrlə müraciət edilməli, sovet dövrü kontekstində o
dərindən təhlil edilməli, dəyərləndirilməlidir. Burada müəllif dərin müşahidəsi,
mütaliəsi və çoxsaylı görüşləri sayəsində Türkiyənin mövcud ictimai-siyasi
həyatını, partiya, axın və cərəyanların cəmiyyətdəki rolunu, ölkəni çalxalayan
terrorçuluğu, onu törədən səbəbləri obyektiv şərh edir, dəyərləndirir.
KİV Sovet İttifaqında – bir partiyalı sistemdə kommunist ideologiyasının
itaətkar icraçısı funksiyasını daşıyanda Elçin cəsarətlə yazırdı: «Yeri gəlmişkən,
demək istəyirəm ki, Türkiyədə qəzet institutu çox geniş yayılmışdır və qəzetin
nüfuzu böyükdür. Saysız-hesabsız bulvar, maqazin qəzetlərindən tutmuş, müxtəlif
siyasi amallı «Cümhuriyyət», «Milliyyət», «Hürriyyət», «Tərcüman», «Politika»
və s. kimi ciddi (bizdə qəzetə şamil edilərkən bu söz qəribə səslənir) qəzetlər
əhalinin məişətinə daxil olmuşdur». Bu gün, senzuranın ləğv edildiyi, söz, mətbuat
azadlığının, digər demokratik dəyərlərin bərqərar olunduğu bir şəraitdə bu sətirlər
rahatlıqla, həyəcansız, həsədsiz oxunur. Lakin 70-ci illər oxucusu həmin qəzetlərin
adını yanğı, sevgi ilə təkrarlayardı, təşnəli insan suyu necə içərsə, oxucu sözləri o
cür ehtirasla «udardı». Qəzet, jurnal buraxmağı xəyalına belə gətirməyən
təhsilindən, peşəsindən, cəmiyyətdə tutduğu mövqedən asılı olmayaraq sovet
oxucusuna Elçin qocaman türk yazıçısı Yusif Ahuşkalının dili ilə zarafatla
söyləyir: «…indi kimin əlinə qələm keçir, qəzet, ya dərgi buraxır».
Yeri gəlmişkən, Azərbaycan mühacirlərinin həyatını, fəaliyyətini dilə
gətirməyin yasaq olduğu bir dövrdə Elçin Türkiyədəki soydaşlarımızın həyatından,
xüsusi ilə nəşri fəaliyyətindən geniş bəhs edir. Məlum olur ki, «Türkiyədə, əsas
etibarı ilə İstanbul və Ankarada azərbaycanlı mühacirlər də var və bunların bir
qismi iyirminci ildə, Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulanda, digər bir qismi
isə II Dünya müharibəsindən sonra qaçıb Türkiyəyə gedənlərdir». Müəllif Qarsda
anadan olub böyümüş, hazırda İstanbulda
yaşayan musiqiçi, folklorçu, jurnalist, bir
sözlə, İstanbuldakı azərbaycanlıların «patriot» adlandırdıqları Erol Özaydın
haqqında, onun «Həmşəhri» adlı 8 səhifəlik aylıq «mədəniyyət, sosial və aktual
qəzetə»si barədə geniş bəhs edir. Qəzetin əsas amalı milli adət-ənənələri qorumaq,
yaşatmaq, azərbaycanlıların birliyini təmin etməkdir.
Qəzet Azərbaycan dilinin, ədəbiyyatının, mədəniyyətinin təbliğinə böyük
səy göstərir. Qəzetin bütün yükünü «mənim üçün çox çətindir, işim ağırdır, amma