Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

Tadqiqotning ilmiy amaliy ahamiyati.

Yordamchi maktab boshlang’ich sinf o’quvchilarini matimatek savodxonlikni egallashdagi kamchilik va nuqsonlarni korresialash, o’quvchilarda matematik bilim va malakalarini shakllantirishga oid ma’lumot yordamchi maktabning boshlang’ich sinf o’qituvchilari tomondandan o’quvchilarda matimatik bilim va malakani shakllantirib, ularni yetuk inson qilib tarbiyalash mumkin.

Himoyaga olib chiqiladigan holatlar.

Yordamchi maktab boshlang’ich sinf o’quvchilarini matimatek savodxonlikni egallashning o’ziga hos hususiyatlari, yordamchi maktab boshlang’ich sinf o’quvchilarini matimatek savodxonlikni egallashdagi kamchilik va muammolar va ularni bartaraf etish usullari, olib boriladigan korreksion ishlarning maqsadi va vazifalari.

Shuningdek yordamchi maktabda boshlang’ich sinflarida o’quvchilarda matimatek savodxonlikni hakllantirishdagi kamchiliklar va muammolarni bartaraf etish yechimi hozirgi kunda mahsus ta’lim sohasida dolzarb ekanligi, keyingi yillarda mahsus ta’lim sohasida maxsus davlat ta’lim standarti talablari asosida ishlar olib borilishini yoritish.

Ishning tarkibiy tuzulishi

Kirish

2 bob, 5 paragraf, xulosa, tafsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar.

1.1.Yordamchi maktabda matematikani o’qitish o’ziga hos bo’lib , bu aqli zaif o’quvchilarning turfaligi va bu zaiflikning turli darajada namoyon bo’lishi bilan belgilanadi .

Matematikani o’qitish metodikasi aqli rivojlanishida muammosi bo’lgan bolalar pisixologyasi ,olegofrenopedagokeka fanlari bilan bog’liqdir .Matematika maxsus maktab o’quv fanlari ichida o’zining ilmiy, tuzatish imkoniyatlari jihatidan matematika fani barcha fanlardan ajralib turadi. Tamoyil(prinsip) deyilganda har qanday faolyatda tayanish kerak bo’lgan holat tushiniladi.

Albatta ditaktik tamoyillarni yordamchi maktabni barcha darslarida qo’llanilib boriladi.Didaktik tamoyillar har bir fanni o’qitish xususyatlaridan kelib chiqqan holda amal qilinadi.

Quyida yordamchi maktabning boshlang’ich sinflarida matematika darslarini o’tilishida didaktik tamoyillarni qo’llanilishi haqida to’xtalmoqchimiz.

Didaktika tamoyillari yoki o’qitish prinsiplari fan asoslarini o’qitishda tayanchdir.Ular o’qitishni barcha bosqichlarida barcha fanlar bo’yicha qo’llaniladigan umumiy nizom xolatlaridan iboratdir .O’qitish tamoyillari o’qish jarayonida umumlashtirilgan , turg’un sezilarli, eng universal talablar component (mazmun,uslublar,tashkily shakllar) ning umumiy yo’nalishini belgilovchi tizimni tashkil etib o’quv bilim jarayonida o’qituvchi, o’quvchining birgalikdagi faoliyati bilan o’ziga hos.

Didaktik tamoyillar o’quvchilarning bilim faoliyati qonunyatlarini o’qitish maqsadlari bilan o’zviy bog’langan.

Xar bir fanni o’qitish asosi bo’yicha, shu jumladan matematikani o’qitish prinsipi hisoblanadi. Umum didaktik prinsiplarga quydagilar kiradi :

O’qitishning ilmiy asosdaligi

O’quvchilarga beriladigan barcha bilimlar ilmiy asoslangan va fanning aniq ma’lumotlariga tayangan bo’lishi kerak.Psixojismonan rivojlanishda kamchiligi bo’lgan bolalarni o’qitishda shu narsa muhim ahamyatga egaki, ularning bilim darajalari ishlab chiqarishda , mayshiy xizmat va madanyat sohalari bo’yicha oshadi.Ilmiy bilimlarni o’qitishda aniqlangan yo’llarini shakllantirish ,o’qitish usullarini qo’llash,o’quvchilarga ilmiy dalillar, tushunchalar to’plash va ularni mujassamlashtirish imkoniyatini beradi.CHunki aqliy rivojlanishida nuqsoni bo;lgan boshlang’ich sinf o’quvchilari ilmiy bilimlarni tez qabul qilavermaydilar , shuning uchun aqliy zaif o’quvchilarga berilayotgan ilmiy dalillar o’quvchilarning bilish faoliyatlariga mos keladigan tarzda berib borilishi lozim .

O’qitishning amalyot va hayot bog’liqlik tamoyili.

Amalyotdan uzilgan, hayot bilan bog’lanmagan, amaliy masalalarni hal etishda ishlatilmaydigan bilimlar o’quvchilar tomonidan yomon o’zlashtiriladi.Ular qiziqishini uyg’otmaydi , bilish faoliyatiga tasir ko’rsatmiydi va qo’zg’atmaydi.

Nazarya bilan amalyotning bog’liqlik tamoyili o’quvchilarning bilim faoliyatini tashkil etuvchi holatdirki , unda ilmiy bilim sistemasini o’zlashtirish aqliy va amaliy bilim ko’nikmalarini o’zida mujassamlashtirish bilan bog’liqdir.Bu tamoyilning amalga oshirilishi o’quv ishlarining sifatini oshirishda fan asoslarini mustahkam va tushingan holda o’zlashtirish uchun kurashda asosiy vosita bo’lib qoladi.Aqliy rivojlanishda muammosi bo’lgan bolalar matematikani juda qiyin o’zlashiradilar, shuning uchun bu toyifadagi bolalar uchun ta’lim maktablarining boshlang’ich sinflari hajimida bilim oladilar. Matematika abstrakt fan bo’lishiga qaramasdan u inson hayoti bilan chambarchas bog’liqdir.

Bu asosan matematik masalalarni yechishda seziladi.SHuning uchun matematikani amalyotda va hayotda ishlatilishini unutmaslik kerak va bolalarga matematika ilmini hayotga tarbig’ etishni o’rgatib borish kerak.Nazarya va amalyotni bog’liqligini shunday uslubiy yo’nalishlar yani yangi dalil va xodisalar, tushuntirish va boshqalarni taminlaydi . Matematika darslarida aqli zayif o’quvchilarga nazariy bilimlarni berishda darslarni amalyot bilan bog’liq holda o’tish o’quvchilarda matematik bilim va malakalarini shakillantirishda ijobiy yordam beradi. Bu o’rinda dars jarayonlarida matematikaga oid didaktik o’yinlar va hayotiy misollarni qo’llash lozim .

Davomiylik va ketma-ketlik tamoyili

Berilayotgan bilimlar o’zlashtirilishi uchun ular nafaqat tushunarli bo’lishi,shu bilan birga tartiblangan va izchil ravishda (egallangan) bilimlar tizimiga qo’shilib borishi kerak. Matematika aniq fan ekanligi xammaga ma’lum,o’rgatishda davomiylik va ketma-ketlik saqlanishi kerak.

Davomiylik va ketma-ketlik tamoyili o’quv axborotining mazmunini bog’liq va o’zaro boyitib o’qitishini nazarda tutadi. O’qitishda bu prisipni namoyon bo’lish dars va darslar aro bog’liqlikni o’rnatishdan iborat bo’lib bilim olishda davomiylik shakillantirishda yordam beradi. Ketma-ketlik prinsipi namoyon bo’lishi shundaki,o’qishni tashkil qilishda dastur mavzusini tanlash va bayon etishda,usul va shakillarni qo’llashda aniqlikdan noaniqlikga,oddiydan murakkabga o’tish prinsipiga rioya qilinadi. Masalan:bolalarga 10.20 konsentrini tushuntirmay turib 100 konsntrini o’rgatish mumkin emas.

Davomiylik va ketma-ketlik tamoyilga asoslanib psixo-jismonan rivojlanishda kamchiligi bo’lgan bolalar o’z faolyatlarini tejamli rejalashtirish (javob rejasi,uy vazifa bajarish tartibi ,imlo-lug’aviy taxlil va xokozo)ko;nikmalarni xosil qilib boradilar.

Davomiylik va ketma-ketlik tamoyili tufayliturli o’quv jarayoni qisimlarining(komponintlarining,yani maqsad va vazifalari) o’zaro davriy bog’liqligi ta’minlanadi va ularni dioliktik bog’liq va tobiyliklarida shaxsning xususiyatlari sifati, qoidaligi, bilim manbaining eng yuqori darajada shakillanishiga erishiladi. Bunda birdan o’ngacha, raqamlar, o’n birdan yigirmagacha, yigirma birdan o’ttizgacha, o’ttiz birdan qirqacha, 41-50gacha va 50dan100 gacha bo’lgan sonlar ketma-ket tanishtirilib o’quvchilarga bu sonlar bir-birini davomi ekanligi, har bir son ketma-ket tartib bilan kelishini tushuntirilib boriladi.

Ko’rgazmalilik tamoyili o’quvchining anglash yo’li aniq dalil va xodisalarni xissiy qabul qilishdan boshlanadi. Bu anglash manbai bo’gan buyum va xodisalar bilan bog’liq. Bu esa o’rganishni jonli narsalarni mushohada qilishni talab etadi. Shundagina ko’rgazmalik prinsipi mushohada qilish kabi keng manoda tushuniladi va barcha sezgi azolarini ishtirokini taminlaydi. Ko’rgazmalik tamoyili bolaning anglash tajribasiga tayanishi taminlaydi, maktabning o’quv-tarbiya jarayonida bunday tajribani tashkil etishni nazarda tutadi. Ko’rgazmali qurollar yordamida o’tkazilgan dars keng samarali va o’quvchilar uchun manfatli xisoblanadi.Psixojismonan rivojlanishda kamchiligi bo’lgan bolalar uchun maktablarida ko’rgazma qurollar darsning asosiy eleminti bo’libgina qolmay,o’quvchilar tomonidan u yoki bu matematik tushunchalarni o’zlashtirishda eng kerali tayanch hisoblanadi.

Bu maktablarda matematika darsida ko’rgazma qurollarning o’tkazilishi, vaqtini bekor o’tkazish demakdir. O’qitishda qo’llaniladigan qo’llanmalarni shartli ravishda 3 guruxga bo’lish mumkin:

a)predmet obrazli ko’rgazma qo’llanmalari(butomlarning haqiqiy ko’rinishi, ularning yassi va hajmiy tasvirlash);

b) belgili ko’rgazma vositalari(shakillar,sxemalar,chizmalar,kartalar va xokozolar);

v)dinamik ko’rgazma qurollari (TSOdiofelimlari) so’z va ko’rgazmali qurollarining qanday bog’liqliklariga ko’ra ko’rgazmalarni qo’llashni bir niche usulga ajratamiz.

1.Tasviriy,2.Namoyishli,3.Harakatli

Ko`rgazmali qurollarni tanlash va ularning sifati darsning maqsadi va mavzusiga o`qituvchilarning tayyorgarligi darajasiga bog`liq.

Shuning yordamchi maktabning boshlang`ich sinflarini matematika darsliklarida qo`llaniladigan har bir ko`rgazma jihozlarini o`quvchilarni bilish faoliyatini hisobga olgan holda tayyorlanishi va dars jarayonlarida unumli foydalanishga e’tibor berish lozim.

Yordamchi maktablar matematika darslarida ta`limiy dedaktik prinsplar bilan birgalikda maxsus ta’limiy dedaktik prinsiplar qo`llanib boriladi.