«Vergi xəbərləri».-2009.-№3.-S.60-61.
"ABŞ indiki iqtisadi böhrandan təklikdə çıxa bilməz"
Kolumbiya Universitetinin professoru, Nobel mükafatı laureatı Cozef Stiqlis 2009-cu il fevralın 24-də
Nyu-Yorkda qlobal iqtisadi böhran barədə çıxış etmişdir. O, çıxışının əvvəlində demişdir:
"İndiki qlobal böhran ABŞ-da başlanmışdır və bütün dünyaya yayılmaqdadır; biz iqtisadiyyatın
dövlət tənzimlənməsinin məhdudlaş dırdması fəlsəfəsini ixrac edirdik, biz "zəhərli" ipoteka kağızlarımızı
ixrac edirdik, indi isə iqtisadi tənəzzülümüzü ixrac edirik".
Amerikalı iqtisadçının fikrincə, ABŞ-ın maliyyə sistemi "əmanətləri" səfərbər etmək, kapitalı yerləşdirmək və
risklərdən mümkün qədər uzaq olmaq kimi mühüm vəzifələrin öhdəsindən gələ bilməmişdir; birinci vəzifəni ona
görə yerinə yetirməmişdir ki, onun əslində heç bir əmanəti qalmayıb; kapital düzgün yerləşdirilməyib və lazım
olmayan sahələrə xərclənib; risklərdən isə nəinki uzaqlaşmışıq, əksinə həmin riskləri özümüz yaratmışıq".
C. Stiqlis hesab edir ki, qüsurlu maliyyə sistemi ABŞ-ın bütün iqtisadi sistemini deformasiyaya uğratmışdır
və burada dərin islahatlar aparılmalıdır. O demişdir: "Bizim maliyyə sistemimizin çətinlikləri kapitalımızın müasir
variantının mürəkkəb problemlərinin əlamətləri ilə əlaqədardır". İqtisadçı alim istisna etmir ki, yaxın iki, üç, yaxud
dörd ilə ölkənin maliyyə sistemini qaydaya salmaq olar; lakin bu dövrdə dayanıqlı iqtisadi inkişafa nail olmaq
mümkün deyil. O, konqresdə Federal ehtiyat sisteminin başçısı Ben Bernankenin 2011-ci ildə dayanıqlı iqtisadi
inkişaf barədə proqnozunu "həddindən artıq nikbin" adlandırmış, tənəzzüldən çıxmaq üçün daha ciddi islahatlar
tələb olunduğunu göstərmişdir.
C. Stiqlis dünya böhranının əsas səbəblərindən biri kimi qlobal uyğunsuzluq nəticəsində yaranmış ümumi
tələb çatışmazlığını görür. "Bu isə öz növbəsində ona görə əmələ gəlmişdir ki, keçid iqtisadiyyatına malik və inkişaf
etməkdə olan ölkələrin çox hissəsi valyuta ehtiyatlarını artırmağa çalışırlar". Alimin sözlərinə görə "ehtiyatların
artırılması son 8-9 il ərzində Asiyada və xüsusilə də Yaxın Şərqdə çox böyük miqyas almışdır və trilyon dollarlarla
ölçülür.
Cozef Stiqlis bunun səbəbini onda görür ki, 1997-98-ci illərdə baş vermiş sonuncu maliyyə böhranı
ölkələrdən bir çoxunu ehtiyat tədbirləri görməyə məcbur etdi; onlar iqtisadi müstəqilliklərini təhlükə qarşısında
qoymamaq üçün, Beynəlxalq Maliyyə fondunun dövrilik siyasətinin təsirinə məruz qalmamaq üçün meqaehtiyat
fondları yaratmalı oldular; məlumdur ki, bu dövrilik siyasəti iqtisadi ləngiməni azaltmağa, sonra isə iqtisadi
tənəzzülə çevirən bir siyasətdir. Bundan əlavə, beynəlxalq aləmdə qlobal sığorta sistemi yoxdur və hər bir ölkə özü
özünü müdafiə etməlidir. Doğrudan da indi görünür ki, ehtiyat yaradan ölkələr digər ölkələrə nisbətən iqtisadi
böhran dövründə daha əlverişli vəziyyətdədir.
Nobel mükafatı laureatının dediyinə görə, qlobal iqtisadi sistem indiki dövrdə ümumi tələb çatışmazlığının
yaranmasını onda görür ki, bir ölkə sonuncu mərhələ istehlakçısıdır. "Bu ölkə isə ABŞ-dır və burada dövlət elə
hesab edir ki, ümumi tələbin təminatçısı olduğuna görə bütün dünya ona minnətdar olmalıdır". Alim dünyada ən
varlı ölkənin, yəni ABŞ-ın öz və-saitlərinə uyğun olmayan tərzdə istehlakçı ki-mi çıxış etməsini düzgün olmayan
mövqe adlandırmışdır.
Prezident Barak Obamanın böhranın aradan qaldırılması üçün təkliflərini müsbət qiymətləndirən C. Stiqlis
son günlərdə federal hökumətin iqtisadiyyatı dirçəltmək cəhdlərini və ştatları idarə edənlərin isə tamamilə əks
tədbirlər həyata keçirdiklərini təəssüflə diqqətə çatdırmışdır. Məsələn, Kaliforniyada büdcə çatışmazlığı 40 milyard
dollar olduğu halda, yerli hökumət vergiləri artırır və büdcə məsrəflərini azaldır, bu isə vəziyyəti qaydaya salmaq
əvəzinə, daha da çətinləşdirəcək.
İqtisadçı alim indiki vəziyyətlə prezident Bill Klintonun dövründəki vəziyyəti müqayisə etmiş və göstərmişdir
ki, 1993-cü ildə iqtisadiyyatın stimullaşdırılması və maliyyə məsuliyyətinin artırılması sahəsində görülən tədbirlər
çox səmərəli nəticələr verdi; lakin indi qarşıya çıxan problemlər tamamilə fərqlidir, iqtisadi tənəzzül o qədər
təhlükəlidir ki, vəziyyətin düzəlməsinə uzun müddət tələb olunacaq.
C. Stiqlis yaxın bir neçə ildə vergi dərəcələrinin artırılmasının tamamilə əks nəticələr verəcəyini söyləmiş və
ABŞ-ın digər ölkələrlə qlobal asılılığım nəzərə alaraq, böhranın nəticələrinin təklikdə deyil, bütün dünya
miqyasında aradan qaldırılacağına ümid etdiyini bildirmişdir.