Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
187 
Turş katalizatorlar kimi sulfat turşusu və KU-2 katalizatorundan istifadə edilmişdir. Qeyd edək ki, 
sulfat  turşusu  iştirakında  efirləşmə  reaksiyası  daha  yüksək  temperaturda  95-100
0
C,  uzun  müddət    8-12 
saat  və  nisbətən  aşağı  çıxımla  (65-70  kütlə  %)  alınır  və  uzun  müddət  qızdırıldığı  üçün  reaksiya 
məhsulunun  rəngi  qaralır.  Efirləşmə  reaksiyası  KU-2  katalizatoru  iştirakında  aparıldıqda  reaksiya 
nisbətən aşağı temperaturda, 80-85
0
C, 6-8 saat müddətində və 75-80 % çıxımla alınır. Bundan başqa, KU-
2 katalizatoru dənəvər olduğu üçün reaksiyanın sonunda itkiyə səbəb olmayıb ayrılır, yuyulub quru-dulur 
və aktivləşdirərək sonrakı reaksiyalarda istifadə etmək olar.  
RCOOH + HOCH
2
CHXCH
2
Y 
RCOOCH
2
CHXCH
2
Y + H
2
O 
R ― naften radikalı 
X = Cl,      Y = H,      X = Br, Y = H ;    X = Y = Cl ;  X = Y = Br 
Alınan  halogenli  efirlə  səthi  aktiv  xassələri  öyrənilmiş  və  bu  istiqamətdə  tədqiqat  işi  davam 
etdirilir. 
 
SĠNTETĠK NEFT TURġULARININ BƏZĠ DUZLARI ƏSASINDA KÖPÜK 
ƏMƏLƏGƏTĠRĠCĠLƏRĠN ALINMASI 
 
Duşdurova N.İ. 
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 
 
Təbii neft turşularında ballast kimi karbohidrogenlər, yüksək molekullu fenollar və molekul kütləsi 
çox böyük və turşu ədədi xeyli kiçik olan təbii neft turşuları olur. Bu da həm suda həll olmanı pisləşdirir, 
həm  də  səthi  aktivliyi  azaltdığından  köpükəmələgətirmə  xassəsi  zəifləyir.  Odur  ki,  duzları  almaq  üçün 
təbii neft turşularının distilləsi vacibdir. 
Cədvəl 1. 
DTNT-nin ammonium duzunun içməli suda 40%-li konsentratının içməli suda və dəniz suyunda 
köpükəmələgətirmə xassələri 
Konsentratların sərf 
miqdarı, % həcm 
İçməli suda 
Dəniz suyunda 
Artım, dəfə 
Davamlılıq, 
dəq.san. 
Artım, dəfə 
Davamlılıq, 
dəq.san. 
2 
- 
- 
- 
- 
4 
4,0 
2 dəq. 15 san. 
 
- 
6 
7,5 
3 dəq. 30 san. 
- 
- 
8 
8,5 
4 dəq. 
- 
- 
10 
10,0 
3 dəq. 45 san. 
- 
- 
12 
10,0 
3 dəq. 30 san. 
- 
- 
14 
10,0 
3 dəq. 30 san. 
2,0 
45 san. 
16 
10,0 
3 dəq. 30 san. 
2,5 
2 dəq. 
18 
10,0 
3 dəq. 30 san. 
4,0 
3 dəq. 
Cədvəl  1-də  DTNT-nin  ammonium  duzunun  içməli  suda  40%-li  konsentratının  içməli  suda  və 
dəniz  suyunda  köpükəmələgətirmə  xassələrinin  nəticələri  verilmişdir.  Cədvəldən  göründüyü  kimi, 
ammonium  duzunun  konsentratının işməli  suda  yalnız  8%-li  qatılığında  8,5  dəfə  artım  və  davamlılığın 
minimum  həddi  təmin  olunur.  Dəniz  suyunda  isə  14-18%  qatılıqlarda  belə  nə  yüksək  artımlı,  nə  də 
yüksək davamlılıqlı köpük əmələ gəlmir.  
Biz  duzların  məhlullarının  köpükəmələgətirmə  xassələrini  artırmaq  üçün  monoetanolamin 
kompleksinin istifadə imkanlarını da tədqiq etmişik. Bunun üçün ilk növbədə DTNT-nin monoetanolamin  
kompleksi sintez olunmuş, onun içməli suda 40%-li konsentratı hazırlanmışdır. 
SNT-nin  duzlarının  etanolamin  kompleksləri  ilə  kompozisiyalarının  konsentratları  hazırlanmış  və 
onların köpükəmələgətirmə  xassələri öyrənilmişdir.  
SNT-nin Na duzu və SNT-nin MEA kompleksi 1:1 kütlə nisbətində götürülməklə 50%-li konsentrat 
hazırlanmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, bu konsentrat içməli suya yalnız 4% miqdarında əlavə edildikdə 
artım 7 dəfə və davamlılığı 4 dəqiqə 6 saniyə olan köpük əmələ gəlir. 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
188 
POLĠDĠSPERS BƏRK HĠSSƏCĠKLƏRĠN ĠġTĠRAKI ĠLƏ ĠSTĠLĠKVERMƏ  
PROSESLƏRĠNĠN TƏDQĠQĠ 
 
Naibova T.A. 
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 
 
Polidispers  b
ə
rk  hiss
ə
cikl
ə
rd
ə
n  t
əşkil  olunmuş  «qaynar»  laylı  aparatların  kimya 
s
ə
nayesind
ə
  v
ə
  energetikada  t
ə
tbiq  edilm
ə
sinin  s
ə
m
ə
r
ə
liyi  istilik  v
ə
 
kütlə
 
mübadilə
si 
prosesl
ə
rinin  intensivliyi  il
ə
 
müə
yy
ə
n  edilir.  Ad
ə
t
ən,  «qaynar»  layda  hidrodinamik  şə
raitin 
yaxşılaşması,  prsosesin  sə
m
ə
r
əliyinin  yüksə
ldilm
ə
si  v
ə
 
«qaynar»  laylı  reaktorlarda  müasir 
t
ə
l
ə
bl
ə
r
ə
 cavab ver
ən iş rejiminin alınması mə
qs
ə
dil
ə
 
laya müxtə
lif t
ə
rtibatlar (doldurmalar) daxil 
edilir. T
ədqiqatlar göstə
rir ki, istilik v
ə
 
kütlə
 
mübadilə
si prosesl
ə
rinin intensivliyin
ə
 rejim amill
ə
ri 
il
ə
 b
ə
rab
ər, aparatın ölçü və
 
quruluşu, bə
rk hiss
ə
cikl
ərin polidispersliyi, doldurmaların istifadə
si 
v
ə
 
qazpaylayıcı tərtibatın tipi əsaslı surə
td
ə
 t
əsir göstə
rir. 
Bu baxımdan «qaynar» laylarda sə
thd
ə
n polidispers b
ə
rk hiss
ə
cikl
ə
r
ə
 istilikverm
ə
 prosesi 
v
ə
 bu prosesi adekvat ed
ə
n hesablama t
ənliyinin işlənib hazırlanması üzrə
 
aparılan tə
dqiqatlar 
hazırda hə
m n
ə
z
ə
ri v
ə
 h
ə
m d
ə
 t
ə
tbiqi c
ə
h
ə
td
ən mühüm ə
h
ə
miyy
ə
t k
ə
sb edir. 
Psevdoqaynama hadis
əsinin özünü mə
s
ə
l
ə
ni bir q
ə
d
ər aydınlaşdırmaq üçün tə
hlil etm
ə
y
ə
 
ehtiyac vardır. Fə
rz  ed
ək ki, ixtiyari xırda bə
rk  hiss
ə
cikl
ə
rd
ə
n  ibar
ət olan laydan ona aşağıdan 
veril
ən  qazın  aşağı  sürə
tl
ə
rind
ə
  o,  y
ə
ni  qaz  sad
ə
c
ə
  olaraq  b
ə
rk  hiss
ə
cikl
ərin  arasındakı 
boşluqlardan 
- m
ə
sam
ə
l
ə
rd
ən süzülə
r
ək keçir. Müşahidə
 olunan hadis
ə
 
əsasında yaranan rejim 
süzmə
 rejimi, lay is
ə
 t
ə
rp
ə
nm
əz lay adlanır.
 
Qaz axımının sürə
ti bir q
ə
d
ər artdıqdan sonra tə
rp
ə
nm
əz layı təşkil edə
n b
ə
rk hiss
ə
cikl
ə
r 
bir-birin
ə
  n
ə
z
ə
r
ən  kiçik  amplitudlarla  rə
qsi  h
ə
r
ə
k
ə
t  etm
ə
y
ə
 
başlayır,  layın  hə
cmi  is
ə
 
artır. 
Bel
ə
likl
ə, qaz axımının daha yüksək sürə
tl
ə
rind
ə
 b
ə
rk hiss
ə
cikl
ər suspenziyaya oxşar axıcı halı 
ə
m
ə
l
ə
  g
ə
tirir.  Bel
ə
  halda  b
ə
rk  hiss
ə
cikl
ə
rl
ə
 
qaz  axını  arasında  olan  sürtünmə
 
qüvvə
l
ə
rinin 
m
ə
cmusu  b
ə
rk  hiss
ə
cikl
ərin  ağırlıq  qüvvə
si  il
ə
 
tarazlaşır,  yanaşı  olan  bə
rk  hiss
ə
cikl
ərin  ilişmə
 
qüvvə
l
ərinin  şaquli  toplananı  azalır,  layın  istə
nil
ə
n  en  k
ə
siyind
ə
  t
ə
zyiql
ə
r  f
ə
rqi  bu  k
ə
sikd
ə
 
hiss
ə
cikl
ərin  ağırlıq  qüvvə
si  il
ə
  t
arazlaşır.  Qaynadıcı  agentin  kömə
yi  il
ə
 
yaradılan  tarazlıq  halı 
b
ə
rk  hiss
ə
cikl
ə
rd
ə
n  t
əşkil  olunan  psevdoqaynar  lay  üçün  psevdoqaynamanın  başlanğıcı, 
qaynadıcı  agentin  bu  hala  uyğun  gə
l
ən  sürə
ti  is
ə
 
psevdoqaynamanın  başlanğıc  sürə
ti  hesab 
olunur. 
Heterogen  sisteml
ə
rd
ə
 
qaynadıcı agentin sürə
tinin  t
ə
dric
ə
n minimal  psevdoqaynama  hall 
üçün  tə
l
əb  olunandan  yuxarı  qaldırılması  bə
rk  hiss
ə
cik  v
ə
  qazdan  ibar
ə
t  olan  psevdoqaynar 
layın tə
dric
ən nizamlı genişlə
nm
ə
sin
ə
 s
ə
b
əb olur. Böyük ölçülü qabarcıqların ə
m
ə
l
ə
 g
ə
lm
ə
si v
ə
 
ya adi şə
raitd
ə
 qeyri-
bircinslik müşahidə
 
olunmur, axının titrəyişlə
ri is
ə
 z
ə
ifl
əyir. Müşahidə
 edil
ə
n 
hal bircins psevdoqaynar layın ə
m
ə
l
ə
 g
ə
lm
ə
sin
ə
 d
ə
lal
ə
t edir. 
B
ə
rk  hiss
ə
cikl
ərin  qarışmasının  intensivləşmə
sin
ə
  v
ə
 
onların  daha  enerjili  hə
r
ə
k
ə
t 
etm
ə
sin
ə
 
qaz axınının sürətinin qaynadıcı agent kimi sonrakı artımı sə
b
əb olur. Bundan başqa 
psevdoqaynar  layın  həcminin  böyüməsi  dayanır  və
  onun  h
ə
cmi  minimal  psevdoqaynama 
halında olduğu hə
dd
ə
 
qalır. Bununla da qeyri
-
bircins psevdoqaynar lay halı yaranır. Qaynadıcı 
agentin  sürətinin  daha  çox  artması  ilə
  b
ə
rk  hiss
ə
cikl
ərin  fırlanma  sürə
tini  k
əskin  artması  və
 
onların qaynadıcı agentin axınınında aparılmağa başlanması müşaiyə
t olunur. 
«Qaynar»  laylarda  sə
thd
ə
n  polidispers  b
ə
rk  hiss
ə
cikl
ə
r
ə
  istilikverm
ə
  prosesi  zam
anı 
t
əcrübi  nə
tic
ə
l
ə
rin 
N u = a R e "   şə
klind
ə
 
ümumiləşdirmə
yin 
əsassız  olduğu  ə
d
ə
biyyatda 
göstərilmişdir.  Çünki  bu  halda  çox  böyük,  təcrübə
nin  m
əhz  konkret  şə
rtl
ə
 
bağlı  olan  və
 
mühəndis hesablamalarını çox vaxt tə
min etm
ə
y
ən asılılıq alınır.
 
M
ə
lumdur ki, t
əşkil
 
edilmiş psevdoqaynayan tə
b
ə
q
ə
d
ə
 
)
(

f
a

a
sılılığını ifadə
 etm
ək üçün 
«zərf» mexanizmində
n  istifad
ə
  etm
ə
k 
əlverişlidir. Lakin bu zaman asılılığın adekvatlığını tə
min 
etm
ək  üçün  doldurmaların,  dispers  materialın  polidispersliyinin  və
  h
əmçinin
  hiss
ə
cikl
ə
rin 
ölçülə
rinin proses
ə
 t
ə
siri d
ə
 n
ə
z
ə
r
ə
 
alınmalıdır.
 
Ə
ld
ə
  edil
ə
n  n
ə
tic
ə
l
ə
r  h
ə
m  d
ə
 
onu göstərmişdir ki, qeyd edilən asılılığın xarakteri müxtə
lif 
variantlarda  eyni  v
ə
  qeyri-x
ə
ttidir. T
ədqiqatlar sübut etmişdir ki, hə
min k
ə
miyy
ə
t  eyni  zamanda 
hiss
ə
cikl
ərin  ölçülə
rind
ə
n  d
ə
 
müə
yy
ə
n  q
ə
d
ər  asılıdır.  Bunu  nə
z
ə
r
ə
  alaraq  t
əcrübi  nə
tic
ə
l
ə
r 

---