Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин


Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il



Yüklə 8,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə114/200
tarix15.11.2018
ölçüsü8,01 Mb.
#79784
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   200

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
208 
yanaşılan  zaman  hava  şəraiti  insan  üçün  rəqib  rolunu  oynayır,  yəni  insan  və  hava  rəqib  kimi  matris 
oyununun iştirakçıları olurlar. a
ij
=b
i
h
ij
 qəbul edək. Beləliklə uduş matrisi aşağıdakı kimi olar: 
 
 
 
 
             











mn
m
n
a
a
a
a
A
...
...
..........
...
1
1
11
 
İnsanın  vəzifəsi  elə  bitki  növünü  seçməkdir  ki,  onun    satışından  əldə  olunan  qazanc  maksimum 
olsun.  Burada  a
ij
-  əgər  birinci  oyunçu  (insan)  i  nömrəli  strategiyani,  ikinci  isə  (təbiət)  j  nömrəli 
strategiyanı  seçərsə,  birinci  oyunçunun  uduş  məbləğini  göstərir.  Məlumdur  ki,  əgər  A  matrisinin 
yəhərvari  elementi  varsa,  onda  bu  oyunun  xalis  strategiyalar  fəzasında  həlli  var  və  yəhərvari  a
0
0
j
i
 
elementi aşağıdakı bərabərsizliklə müəyyənləşir:  
 
 
                                      
j
i
j
i
ij
a
a
a
0
0
0
0


 
 
 
 
(1) 
Matrisli  oyunun  xalis  strategiyalar    fəzasında  həlli  olmadıqda  onun  həlli  qarışıq  strategiyalar  
fəzasında  araşdırılır.  Fərz  edək,  birinci  oyunçunun  i  nömrəli  xalis  strategiyanı  seçmə  ehtimalı  x
i
  ,ikinci 
oyunçunun isə j nömrəli  xalis strategiyanı seçmə ehtimalı y
j
 ədədinə bərabərdir. (i=1,......,m; j=1,.....,n). 
Bu halda  birinci oyunçunun orta uduşu:  
                                                           
j
m
i
n
j
i
ij
y
x
a
y
x
M




1
1
)
,
(
 
 
 
 
(2) 
düsturu ilə qiymətləndirilir. 
Praktikada  x
i
, y
j
 parametrlərini qiymətləndirmək üçün Braun üsulundan istifadə olunur [1]. 
QarıĢıq strategiyaların qurulması.  
Braun üsulu birinci oyunçunun təlimini yerinə yetirir, belə ki, uduş matrisinin verilənlərinə əsasən 
birinci oyunçu mümkün strategiyalardan birini həyata keçirir. Buna cavab olaraq ikinci oyunçu elə bir  
strategiya seçir ki, birincinin uduşu minimum olsun. 
Havanın  minimal rütubətliyi ilə maksimal rütubətliyini 
 
1
,
0
  parçasına inikas etdirək. Bu parçanı   
n  
yerə bölsək j nömrəli diapazonu aşağıdakı kimi qiymətləndirə bilərik: 
 



 
n
j
n
j
,
1

n
j


1
 . 
Baxılan  üsulun  təqribiliyinin  dərəcəsi  seçilən  birinci  sətirdən  və    yerinə  yetirilən  gedişlərin 
sayından (K
0
) asılıdır.                      
Fərz  edək,  birinci  oyunçu  müəyyənləşdirmişdir  ki,  k
0
  sayda  gediş  ərzində  onun  rəqibi  j  nömrəli 
strategiyanı  s
j
  sayda  seçmişdir.  Bunun  əsasında  birinci  oyunçu  belə  qərara  gəlir  ki,  ikinci  oyunçunun 
qarışıq strategiyası aşağıdakı kimi olmalıdır: 
 
                                                  







0
0
2
0
1
,...,
,
k
s
k
s
k
s
y
n
  
Buna müvafiq olaraq birinci oyunçunun  da  qarışıq strategiyasını aşağıdakı kimi qiymətləndirmək 
olar: 
 
                                                  







0
0
2
0
1
,...,
,
k
t
k
t
k
t
x
m
 
Burada t
i
 birinci oyunçunun i nömrəli strategiyasının təkrarlanma sayını göstərir. 
Xülasə  
Matrisli oyunda birinci oyunçunun  uduşunu proqnozlaşdırmaq üçün model təklif olunmuşdur. Bu 
model  oyunlar    nəzəriyyəsinin  tətbiqi  əsasında  uduş  matrisinin  qurulmasını,  imitasiya  eksperimentinin 
yerinə yetirilməsini nəzərdə tutur. İmitasiya eksperimentini Braun üsulu ilə yerinə yetirmək üçün müvafiq 
alqoritm  və  proqram  qurulmuşdur.  Oyunun  məqsədi  qarışıq  strategiyalar  fəzasında  birinci  oyunçunun 
uduşunun  məbləğini  təqribi  qiymətləndirməkdən  ibarətdir.  Təklif  olunan  alqoritm  imitasiya 
eksperimentini  əvvəlcədən  verilmiş  ixtiyari  dərinliyə  qədər  yerinə  yetirməyə  və  bu  dərinlikdən  asılı 


Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
209 
olaraq  və  birinci  oyunçunun  başlanğıcda  hansı  strategiyanı  seçməsindən  asılı  olaraq  insanın  uduşunun 
məbləğini təqribi qiymətləndirməyə imkan verir. 
 
LƏNKƏRAN ZONASI MEġƏLƏRĠNĠN OT BĠTKĠLƏRĠNĠN FLORĠSTĠK ANALĠZĠ 
 
Abdullayeva A.V. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Cənub-şərq  zonası  meşələrinin  ot  bitkilərinin  toplanması  üçün  zonanın  müxtəlif  sahələrinə 
ekskursiyalar edilmişdir. Bu məqsədlə Astara, Lerik və Masallı rayonlarının müxtəlif sahələrinə: Hirkan 
qoruğuna, Giləkəran kəndi ətrafına, Masallı rayonu meşələrinə ekskursiyalar edilmişdir. 
Dəniz  sahilindən  10-100  m  yüksəkliyədək  rütubətli  iqlim  şəraitində  enliyarpaqlı  aran  meşələri 
yayılmışdır.  Bu  qurşaqda  təmiz  qızılağacı  (Alnus  barbata)  və  dəmirağacı  (Parrotia  persica)  meşələrinə, 
qarışıq bitən dəmirağacı-vələs-palıd (Parrotieta-Carpineto-Quericetum) meşəliklərinə rast gəlmək olur. 
Bu  meşələrin  ot  bitkiləri  əsasən  müxtəlif  çiçəkli  otlardan:  güllücə  (Filago  arvensis),  yonca 
(Trifolium  sp.),  gülülcə  (Lathyrus  aphaca),  qarayonca  (Medicago  coerulea),  qanqal  (Cirsium  echinus 
C.Horridium),  xangülü(Senecio  sp.)  və  taxıllardan:  tülküquyruğu  (Alopecrus  myozuroides),  tonqalotu 
(Bromus arvensis), yabanı arpa (Flordeum bulbosum, H.leporinum), topalotu (Zerna sterillus, Z.rubens) 
və s. cinslərdən ibarətdir. Meşənin açıq yerlərində taxıllar sıx qruplar əmələ gətirir. Bu qruplar içərisində 
tək-tək çiçəkli otlara rast gəlmək olur. Dəniz səthindən 100-1600 (1800) m yüksəklikdə enliyarpaqlı dağ 
meşələri yayılmışdır. 
100-500  (600)  m  yüksəklikdə  rütubətli  mülayim  isti  iqlim  şəraitində  qarışıq  tərkibli  mürəkkəb 
Hirkan meşəsi (ipək akasiyası-Albizza julbrissin, azad (nil) ağacı-Zelkova carpinifolia və s.), dəmirağacı 
(Parrotia  persica),  palıd-vələs-dəmirağacı  (Quericeto-Carpineto-Parrotietum),  vələs-palıd  (Carpineto-
Quericetum)  meşələri  bitir.  Bu  zonadakı  meşələr  öz  doluluq  dərəcəsinə  (0,5-0,6)  malik  olub,  taxıl 
növlərindən  itquyruğu  (Cynosurus),  topal  (Festuca  pratensis),  qırtıc  (Poa  trivialis),  habelə  cillər  (Carex 
remota,  C.divulsa),  bənövşə  (Viola  odorata),  süddüyən  (Euphorbia  amygdaloides)  və  s.  növlərin 
bitməsinə şərait yaradır. Meşələrin  kölgəliyi  qismən  az  olan  yerlərdə  qatırquyruğu  (Equisetum  arvense), 
şirinkök (Polypodium vulgare), ayıdöşəyi (Dryopteris filixmas) növləri tez-tez rast gəlinir. 
Bu qurşaqdakı ot bitkiləri müxtəlif bolluqda bitir: taxıllar tək-tək, bəzən 1-2, açıqlıq yerlərdə 4-5, 
cillər 1-2, süddüyən 3-4, bənövşə 1-2, sporlu bitkilər  2-3 bolluqda, bəzən qrup ilə yayılmışdır. 500  (600)  
- 1200  m   yüksəklikdə  mülayim  soyuq  iqlim  qurşağında dağların cənub yamaclarında palıd (Quercus 
castaneifolia)  və  vələs  (Carpinus  caucasica),  şimal  yamaclarında  fıstıq  (Fadus  orientalis)  meşələri  geniş 
ərazilər  tutur.  Şərq  və  qərb  yamaclarında  vələs-palıd  (Carpineto-Quericetum)  meşələrində  Qafqaz 
xurması (Diospyuros lotus), qızılağac (Alnus barbata), qarağac (Ulmus elliptica) və s. qarışır. Bu meşələr 
sıxlığı, yaşı və doluluğu (0,4-0,6) etibarilə aşağı qurşaq meşələrindən fərqlənirlər. 
 
                  
 
ATMOSFER AZOTUNU MƏNĠMSƏYƏN MĠKROORQANĠZMLƏR 
 
Abuzərli Ü.M. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Məlumdur  ki,  bitkilərin  azotla  qidalanması  onların  böyüməsi  və  inkişafı  üçün  mühüm  faktordur, 
ona  görə  də  tədqiqatçılar  tərəfindən  bu  problemə  geniş  yer  verilir.  Bitkilər  tərəfindən  azotun 
assimilyasiyası  və  onun  metabolizmi  yalnız  fundamental  elm  cəhətdən  mühüm  deyil,  həm  də  praktik 
cəhətdən qiymətlidir.  
Azotun təbii balansında onun bioloji fiksasiyası mühüm rol oynayır. Ona görə də paxlalı bitkilərə 
rizobium bakteriaları ilə simbiozda atmosfer azotunu mənimsədiklərinə görə xüsusi yer verilir. Bu yolla 
ekoloji  tarazılığı  pozmadan  bitkilər  özlərinin  azota  olan  təlabatını  ödəməklə  yanaşı  torpağı  da  bu 
elementin birləşmələri ilə zənginləşdirirlər. 
Paxlalı  bitkilərin  azot  fiksedici  mikroorqanizmlərinin  və  kök  yumrularının  hüceyrələrində 
nitratreduktaza və nitrogenaza fermentlərinin qarşılıqlı münasibətləri teoretik və praktik baxımdan böyük 
maraq  doğurur.  Demək  olar  ki,  hüceyrənin  qidalanmasının  azotfiksasiyadan  nitratlarla  qidalanmaya 


Yüklə 8,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   200




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə