Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
210
vaxtında keçməsindən sərbəst yaşayan və simbiotik azotfiksatorların azotla qidalanması asılıdır. Deməli,
həm də torpağın azot balansı və paxlalıların məhsuldarlığı da bu fermentlərin münasibətindən asılıdır. Bu
iki mühüm ferment arasında müxtəlif metabolitlər və mineral maddələr üçün mübarizə müşahidə edilir.
Nitratreduktaza və nitrogenaza molibden tərkibli fermentlərdir. Əksər tip torpaqlarda mənimsənilə bilən
molibden ehtiyatları azdır və ona görə də göstərilən fermentlər arasında molibden uğrunda rəqabət
izlənilir. Əksər tədqiqatlar təsərrüfat əhəmiyyətli bitkilər kimi dənli və dənli paxlalı bitkilərdə aparılır.
Paxlalı bitkilərdə azotun assimilyasiyası sualı ekoloji yanaşmadan və ehtiyatlardan səmərəli istifadə
baxımından böyük maraq kəsb edir.
Ona görə də paxlalı bitkilərin ilkin azot metabolizmi fermentləri öyrənilir. Tədqiqatın obyekti kimi soya
(Glycine max (L) Merr), tərəvəz noxudu (
Pisum Sativum) və inək noxudundan
(Vigna unguiculata (L)
Walp) istifadə edilir. Noxud bitkisinin cücərtiləri Knop və Rinkis qidalı mühitində, adi və duzlu şəraitdə
(0,7% NaCl) yetişdirilib. Təcrübələr 3 və 6 həftəlik bitkilərdə aparılır.
Stress şəraitlərdə paxlalı bitkilərin bioloji azotfoksasiyasını yaxşılaşdırmaqla yanaşı mineral
kübrələrdən səmərəli istifadə əhalinin artmaqda olan qida problemini həll etməkdə və ətraf mühitin
çirklənməsinin qarşısını qismən də olsa almaqda bir vasitə ola bilər.
PAXLALI YEM BĠTKĠLƏRĠNĠN TƏSƏRRÜFAT ƏHƏMĠYYƏTĠ
Dadaşzadə G.Ş.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Xaşa qiymətli yem bitkisi olub,dünya əkinçiliyində böyük yer tutur.Yem bitkiləri
zülalla,yağla,müxtəlif vitaminlər və mineral maddələrlə zəngindir.Paxlalılar fəsiləsinə aid olan yem
bitkiləri torpagın strukturunu yaxşılaşdırmaq, münbitliyini artırmaq və humusla zənginləşdirmək
qabiliyyətinə malikdirlər.Xaşa becərildiyi torpağın fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmaqla
bərabər,eroziya prosesinin və şoranlaşmanın qarşısını alır.Xaşa kök ifrazı vasitəsi ilə torpaqda çətin həll
olan maddələri asan həll olunan və bitkilərin tez mənimsəyə bildiyi formaya salır. Başqa bitkilərə
nisbətən xaşa tez çiçək açır,çiçəklərində çoxlu nektar olduğu üçün arılardan ötrü əsas bal verən bitki
hesab olunur.
Xaşanın yaşayış məntəqələrinin yaşıllaşdırılmasında da rolu böyükdür. Məsələn, Qınlı xaşa-
(Onobrychis vaginalis) qiymətli bəzək bitkisidir. Bu bitkidən bağların, parkların, həyətlərin, istirahət
meydançalarının, kənd və şəhərlərin yaşıllaşdırılması işində geniş istifadə olunur. Bu xaşanın gözəl
botaniki quruluşu, yaşıl rəngi, xoş ətri və çiçəklərinin xoşagələn rəngi vardır.
Xaşa nisbətən məhdud miqyasda yayılmışdır.Ölkəmizdə xaşa əkini sahəsi təxminən 80 min
hektardır.Xaşanın yayıldığı qurşaq əsasən yoncanın yayıldığı qurşağa müvafiq gəlir.Yem cəhətdən xaşa
çox qiymətli bitkidir.Xaşanın quru otunda 15%-dən artıq zülal vardır və bu quru ot yaxşı həzm olunur.
Xaşanı təmiz halda payızlıq və yazlıq taxıllardan sonra səpirlər.O respublikanın dağlıq zonasında
payızlıq buğda, qarğıdalı və kartofdan ötrü yaxşı sələfdir. Xaşa çoxlu miqdarda əhəngi olan və yonca
əkini mümkün olmayan torpaqlarda da yaxşı əmələ gəlir. Üçyarpaq yoncadan fərqli olaraq xaşa torpağın
fosfor turşusunu mənimsəyə bildiyi üçün fosfor gübrələrinə tələbkar deyildir. Buna görə də xaşa əkilən
növbəli əkinlərdə fosfor gübrələri sonrakı bitkiyə verilir.Xaşanın kök sistemi torpağın dərinliklərinə
işlədiyi üçün onun strukturunu yaxşılaşdırır. Torpağın şum təbəqəsində qalmış bu bitkilərin kök qalıqları
isə onu humus və azotla zənginləşdirir.
Xaşanın əsasən səpildiyi ildə gübrəyə ehtiyac olur. Bu bitkilər mineral gübrələrə nisbətən
üzvi gübrələrə
daha həssasdır. İnkişafın sonrakı illərində bitkilərin yerüstü və yeraltı hissələrinin güclü inkişafı və azot
bakteriyalarının fəaliyyəti nəticəsində torpaq azotla və digər maddələrlə zənginləşir.
Ədəbiyyat
məlumatlarına görə hündür xaşanın tərkibində yem keyfiyyətinə malik maddələr çox
olduğundan
heyvanlar tərəfindən həvəslə yeyilir.
NĠTROGENAZA FERMENTĠNĠN KATALĠTĠK FUNKSĠYASI