Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
214 
(Eremopyrum  orientale),  bərk  quramit  (Aeqilops  squarrosa),  yapon  tonqalotu  (Bromus  yaponicis)  və  s. 
göstərmək olar. Bu bitkilərə başqa sözlə efemerlər deyilir.Vegetasiyasını çox qısa bir müddətdə (1,5-3 ay) 
başa  çatdıran  birillik  bitkilərə  efemerlər,  çoxilliklərə  isə  efemeroidlər  deyilir.  Təbii  bitki  örtüyündə 
vegetasiya dövrü qısa, lakin çoxillik bitki olan  soğanaqlı və kökümsov  gövdəli bitkilər mövcuddur ki, 
bunlar  efemeroidlər  adlanır.  Bunlara  misal  olaraq  soğanaqlı  arpanı,  dovşan  arpasını,  soğanaqlı  qırtıcı, 
xırda mavi qarayoncanı, xaçgülünü və s. göstərmək olar. 
 
 
KARTOF BĠTKĠSĠNDƏ ALTERNARĠOZ XƏSTƏLĠYĠ VƏ ONA QARġI  
MÜBARĠZƏ TƏDBĠRLƏRĠ 
 
Əliyev E. 
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti 
 
Kartof  badımcançiçəklilər  (Solanaceae)    fəsiləsinin  Solanum  cinsinə  aid  bitki  növü  olub  latınca 
solanum tuberosum adlanır. 1565-ci ildə kartof ilk dəfə İspaniyaya, 17 əsrin sonunda Rusiyaya, 18 əsrin 
sonu-19  əsrin əvvəllərində Azərbaycana  gətirilmişdir.   Azərbaycanda  bu  bitkinin  əkin sahəsi  69-70  min 
ha. arasında tərəddüd edir. Ümumi məhsul istehsalı 1077114 ton, hektardan orta məhsuldarlıq 153 sentner 
(2008-ci il) olmuşdur. Kartofun tərkibində orta hesabla 76,3% su, 23,7% quru maddə, o cümlədən 17,5% 
nişasta, 0,5% şəkər, 1-2% zülal, 1%-dək mineral duzlar, C, B1, B2, B6, PP, K vitaminləri və karotinoidlər 
var. Kartof  insanların qidalanmasında mühüm rol oynayır və ikinci çörək adlanır. Xəstəliklər digər kənd 
təsərrüfatı bitkiləri kimi kartofun da məhsuldarlığını xeyli aşağı salır. Kartof bitkisi bir sıra xəstəliklərlə 
sirayətlənir ki,  bunlardan biri də Alternariozdur (Alternaria Solani Sorauer).  
Alternarioz kartof  becərilən bütün  zonalar üçün xarakterikdir. Xəstəliklə bitkinin  yarpaq, gövdə, 
və yumruları yoluxurlar. İlkin yoluxma adətən yaşlı yarpaqlarda müşahidə olunur. Yarpaqda əmələ gələn 
ləkələr  tünd-qəhvəyi,  həlqəvi,  yaxşı  görünən  konsentrik  zonallıdır.  Belə  ləkələr  əsasən  yarpaq  ayasının  
mərkəzində  yerləşirlər.  Kartofun  vegetasiya  dövrü    ləkələr  böyüyür,  yarpaqlar  saralır,  və  ya  vaxtından 
əvvəl  quruyub  tökülürlər.  Gövdələrdə  ləkə  uzununa  dartılmış  vəziyyətdə  olur,  və  sağlam  toxuma  ilə 
kəskin  sərhəddə  malik  olmur.  Kartof  yumrularının  toplanma  dövrü  göbələyin  sporları  yoluxmuş 
yarpaqlardan  və  şaxlardan    yumrulara  düşə  bilir  və  onu  yoluxdurur,  lakin  infeksiyanın  baş  verməsi 
məhsulun  saxlanmasından  bir  neçə  ay  sonra  özünü  göstərir.  Yumruların  səthində  qeyri-düzgün  formalı 
qonur, basıq  ləkələr əmələ gəlir, və onların altında yumşaq hissə  quru tünd-qonur və ya qəhvəyi kütləyə 
çevrilir. Ləkələrin səthi çox vaxt qırışlı olur.  
Göbələk  mitsel  ,  konidi  və  xlomidsporlarla  torpaqda,  məhv  olmuş  yarpaqlarda  və  yoluxmuş 
şaxlarda qışlayır. Yazda rütubətli isti havada göbələyin fəal sporulyasiyası və kartofun sirayətlənməsi baş 
verir.  Alternaria  Solani  göbələyi iri  çoxhüceyrəli  əkssancaq  formalı,  uzun,  kəskin  çıxıntılı, tündə  qədər 
rəngli  konidilər  verir.  Şəffaf  qəhvəyi  konididaşıyanlar  tək-tək  və  ya  böyük  olmayan  qruplardadır. 
Konidilər küləklə yayılır və kartofun yarpaqlarına düşür. Əlverişli şəraitdə konidilər yarpaqları yoluxur.  
Xəstəliyin inkişafına çox isti hava, qısa yağan yağışlar və şeh əlverişli şərait yaradır. Təcrübələr və 
ədəbiyyat  məlumatları  göstərir  ki,  Kartofun    gec  yetişən  sortları  xəstəliyə  qarşı  daha  davamlıdır. 
Konidilərin cücərməsi üçün optimal temperatur  24-30 
0
C, minimal temperatur isə 7 
0
C dir. Xəstəlik əkin 
materialının cücərmə  qabiliyyətini aşağı salır,  şaxların  vaxtından  əvvəl  solmasına  səbəb olur, saxlanma 
zamanı kartofun  qışlamasını pisləşdirir.  
Mübarizə  tədbirləri:  Kartofun  saxlanması  zamanı    xəstə  yumruların  çıxdaş  edilməsi,  sələfləri 
dənlilər    olmaqla  növbəli  əkinə  əməl  edilməsi,  kartof  sahələrinin  məsafəcə  təcrid  edilməsi,  və  davamlı 
sortlardan  istifadə  edilməsi  vacibdir.  Bitkilərdə  xəstəliyin  simptmları  əmələ  gələnə  qədər  aşağıdakı 
fungisidlərdən biri ilə çiləmə aparmaq lazımdır.  70%-li Antrakol (1,5-1,8 kq/ha) Sindofan(2 kq/ha) 0,4%-
li Kurzat (2kq/ha) 0,4%-li Ridomil Qold (2kq/ha) 
 
 
 
ФИЗИОЛОГИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ МАКРО И МИКРОЭЛЕМЕНТОВ  
В ПРОЦЕССЕ ЖИЗНЕДЕЯТЕЛЬНОСТИ РАСТЕНИЙ 
 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
215 
Джаббарлы А.Р. 
Азербайджанский государственный аграрный университет 
 
Взаимосвязанность  и  взаимозависимость  процессов  происходящих  в  биосфере,  является 
основополагающим в жизнедеятельности всех живых организмов. Как и во всех живых системах, 
так  и  в  растительном  организме  все  эти  процессы  тесно  взаимосвязаны  за  счет  взаимодействия 
этих  процессов.  Как  и  все  живые  организмы,  растительный    организм  растет,  развивается  и 
воспроизводит  свое  наследие.  Все  эти  процессы,  происходящие  на  организменном  уровне, 
находятся  в  прямой  зависимости  от  обеспечения  организма  различными  элементами  питания. 
Обеспечения  растительного  организма  элементами  питания  различной  химической  природы, 
является  залогом  поглощающей  способности  в  процессе  жизнедеятельности  растительного 
организма.  В  связи  с  этим  обеспечение  растительного  организма  необходимыми  элементами 
питания в условиях оптимального, водного и температурного режимов положительно  влияет на 
рост, развитие и биологическую продуктивность растения.   
Однако,  следует  отметить,  что  исключение  из  питательной  среды  какого-либо  элемента 
сопровождается  изменениями  во  многих  процессах  метаболизма,  сопровождающихся 
отрицательными  показателями  продуктивности  растительного  организма.  В  процессе  недостатка 
какого-либо  определенного  элемента,  определения  первичных  эффектов  бывают  чрезвычайно 
трудными.  Это  относится  в  первую  очередь к  тем  питательным  элементам,  которые  не  входят  в 
состав определенных органических веществ, а играют скорее регуляторную или же какую-то иную 
роль.  Но  независимо  от  конкретной  роли  в  растительном  организме  надо  отметить,  что  все 
питательные элементы в той или иной степени имеют следующие жизненно важные значения: 

 
Входят в состав биологически важных органических веществ; 

 
Участвуют в создании определенной ионной концентрации, стабилизации макромолекул и 
коллоидных частиц (электрохимическая роль); 

 
Участвуют в каталитических реакциях, входя в состав или активируя отдельные ферменты. 
Во многих случаях один и тот же элемент может играть разную роль. Некоторые элементы 
выполняют все три функции. 
В  этой  связи  изучение  физиологической  роли  макро  и  микроэлементов,  является 
приоритетным при возделывании растительного организма в современных условиях окружающей 
среды. Важными макроэлементами,  входящими в состав веществ, играющих определенную роль в 
функциональной  и  структурной  организации  растительного  организма,  наряду  с  такими 
элементами  как  азот,  углерод,  водород  являются  также  фосфор,  сера,  кальций,  магний,  калий  и 
железо. 
Содержание фосфора в растениях составляет около 0.2% на сухую массу. Фосфор поступает 
в  корневую  систему  и  функционирует  в  растении  в  виде  окисленных  соединений,  главным 
образом  остатков  ортофосфорной  кислоты  (H
2
PO
4
4-
,  HPO
4
2-
,  PO
4
3-
).  Физиологическое  значение 
фосфора  определяется  тем,  что  он  входит  в  состав  ряда  органических  соединений,  таких,  как 
нуклеиновые кислоты (ДНК и РНК), нуклеотиды (АТФ, НАД, НАДФ), нуклеопротеиды, витамины 
и  многие  другие,  играющие  определенную  роль  в  обмене  веществ.  Фосфолипиды  являются 
компонентами биологических мембран.  
Сера  содержится  в  растениях  в  количестве  0,17%.  Однако  в  растениях  семейства 
крестоцветных еѐ содержание гораздо выше. Поступает сера в растение в виде сульфат иона SO
4
2- 
. 
Сера  входит  в  состав  органических  соединений,  играющих  важную  роль  в  обмене  веществ  в 
организме. Так, сера входит в состав трѐх аминокислот – цистина, цистеина и метионина. Почти 
все белки  включают аминокислоты, содержащие серу, поэтому становится понятна роль серы в 
белковом обмене организма.  
Кальций  входит  в  состав  растений  в  количестве  0,  2%.  В  старых  листьях  содержание  его 
доходит до 1%. Поступает он в организм в виде иона Ca
2+ 
. Роль кальция разнообразен. Кальций, 
соединяясь  с  пектиновыми  веществами,  дает  пектаты  кальция,  которые  являются  важнейшей 
составной частью клеточных оболочек растений.  
Содержание магния в растениях составляет в среднем 0,17%. Магний поступает в растение  
в  виде  иона  Mg
2+
.  Магний  входит  в  состав  основного  пигмента  зелѐных  листьев  -    хлорофилла. 
Магний поддерживает структуру рибосом, связанная РНК и белок. 

---