Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
216 
Содержание калия в растениях в среднем составляет 0,9%. Он поступает в растение в виде 
иона  К
+ 
. Физиологическую роль калия нельзя считать полностью выясненной. Калий не входит 
ни  в  одно  органическое  соединение.  Большая  часть  его  (70%)  в  клетке  находится  в  свободной 
ионной форме и легко извлекается холодной водой, остальные (30%) в адсорбированном виде. 
Железо  входит  в  состав  растения  в  количестве  0,08%.  Необходимость  железа  в 
жизнедеятельности  живого  организма  была  показана  в  тот  же  период,  что  и  остальных 
макроэлементов. Поэтому, не смотря на ничтожное содержание, его роль рассматривается вместе 
с  другими  макроэлементами.  Железо  поступает  в  растение  в  виде  Fe
3+,
,а  транспортируется  в 
листья по ксилеме в виде цитрата железа (III). 
Наряду  с  макроэлементами  микроэлементы  так  же  играют  важную  роль  в  процессе 
метаболизма с последующими их включениями, в состав продукционных соединений являющихся 
энергоѐмкими  веществами.  Установлено,  что  микроэлементы  в  подавляющем    большинстве 
активируют  определенные  ферментативные  системы.  Этот  процесс  осуществляется  различными 
путями  -    непосредственным  участием  в  составе  молекул  ферментов  или  их  активацией.  Таким 
образом,  видно,  что  для  нормального  роста  растений  необходимо  определенное  соотношение 
микроэлементов. 
Марганец  поступает  в  растение  в  виде  ионов  Mn
2+
.  Среднее  содержание  марганца  в 
растениях 0,001%. В растениях марганец находится в разной степени  окисления ( Mn
2+
, 
Mn
3+
, 
Mn
4+
).  Марганец  характеризуется  высоким  показателем  окислительно-восстановительного 
потенциала. 
Медь  поступает  в  растение  в  виде  иона  Cu
2+
    или        Cu
+
.  Среднее  содержание  меди  в 
растениях 0,0002%. Медь входит непосредственно в состав ряда ферментных систем, относящихся 
к группе оксидаз, таких как полифенолоксидаза, аскорбатоксидаза, цитохромоксидаза. 
Цинк  поступает  в  растение  в  виде  ионов  Zn
2+ 
.  Среднее  содержание  цинка  в  растениях 
0,002%.  В  растениях  цинк  не  участвует  в  окислительно-восстановительных  реакциях,  поскольку 
меняет  степень  окисления.  Он  входит  в  состав  более  30  ферментов,  в  т.ч.  фосфатазы, 
карбоангидразы, алкогольденидрогеназа. 
Молибден поступает в растение в виде аниона MoO
4
2-
. Содержание молибдена в растениях 
составляет 0,0005-0,002%. Молибден входит в состав более 20 ферментов, выполняя при этом не 
только каталитическую, но и структурную функцию. Молибден вместе с железом входит в состав 
активного  центра  ферментного  комплекса  нитрогеназы  в  виде  Mo-Fe-белок  и  участвует  в 
фиксации азота атмосферы различными микроорганизмами.  
Бор поступает в растение в виде аниона борной кислоты –BO
3
3-
. Среднее содержание  бора  
в  растениях  0,0001%.  Роль  бора  выяснена  далеко  не  достаточно.  Это  связано  с  тем,  что  бор,  в 
отличие от большинства других элементов, не входит в состав ни одного фермента и не является 
активатором ферментов.  
Проведенные  исследования  по  влиянию  этих  элементов  на  растительный  организм, 
показали,  что  они  играют  жизненно  важную  роль  как  в  процессах  роста  и  дифференцировки 
клеток и тканей, так и в ответных реакциях растений на воздействие факторов окружающей среды. 
В настоящее время представляют большой интерес выяснение механизмов, как их действия, так и 
взаимодействия на молекулярном и субклеточном уровнях для выяснения  и полно понятия роль 
этих  элементов  в  росте,  развитие  и  стимуляции  биологической  продуктивности  растительного 
организма. 
 
TƏRƏVƏZ BĠTKĠLƏRĠNDƏ MULÇALANMANIN ƏHƏMĠYYƏTĠ 
 
Həsənova K.Z. 
 Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti 
 
Tərəvəz  insanın  gündəlik  və  əvəz  olunmaz  qidasıdır.  Tərəvəzin  tərkibində  olan  maddələr  başqa 
qidaların tərkibində ya yoxdur, yada varsa çox az miqdardadı. Həmin maddələr insan orqanizmində hər 
günki  fizioloji  proseslərə  sərf  olunur,  və  bu  maddələr  orqanizmdə  ehtiyat  halında  toplanmır.  Ona  görə 
insan  uzun  müddət  tərəvəz  yemədən  yaşaya  bilməz,  müxtəlif  xəstəliklərə  tutular.  Beləliklədə  tərəvəz 
fizioloji qida hesab olunur.  
Toxumu səpdikdən və ya şitili əkdikdən sonra açıq və örtülü sahədə olan şitilliklərdə və əkinlərdə tərəvəz 
-bostan  bitkilərinə  bir  çox  ümumi  qulluq  işləri  tətbiq  olunur  ki,  bunlar  olmadan  bitkilər  normal  inkişaf 
edib məhsul verə bilmir. 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
217 
Ümumi  qulluq  işlərinin  20-dən  artıq  növü  var.  Bunlardan  bitkilərin  şaxtadan  qorunması,  suvarma, 
mulçalama,  alaqlarla  mübarizə,  seyrəltmə,  cərgə  və  bitki  aralarında  qaysağın  dağıdılması  və  torpağm 
yumşaldılması, dibdoldurma,  əlavə gübrələmə, yaşıl  əməliyyatların aparılması,boy  maddələrinin tətbiqi, 
bitkilərə  dayaq  düzəldilməsi,  xəstəlik  və  zərərvericilərlə  mübarizə,  mayalanmanın  nizamlanması  və  arı 
vasitəsilə bitkilərin tozlanmasına şərait yaratma və s. göstərmək olar. 
Tətbiq olunan aqrotexniki işlərin sayı, qaydası bitkilərin növ və sortlanndan, bölgənin iqlim-torpaq 
şəraitindən, bitkinin becərilməsində olan məqsəddən, açıq və örtülü sahə qurğularında becərmədən asılı 
olaraq dəqiqləşdirilir. 
Ən vacib qulluq işlərindən biri torpağın qaysağı ilə ararılan mübarizədir. Tərəvəz təsərrüfatında 
suvarmadan  sonra  yaranan  qaysaq  ona  böyük  ziyan  vurur.  Qaysaq  torpağm  üst  hissəsində  narın  torpaq 
hissəciklərinin suvarma və yağışdan sonra palçığa çevrilib quruması və 3-4 sm  qalınlıqda sıx qat  əmələ 
gətirməsidir.  
Qaysağa 
qarşı 
bir 
sıra 
mübarizə 
tədbirləri 
vardır: 
torpağın 
üzvi 
gübrələrlə 
müntəzəm 
zənginləşdirilməsi, 
düzgün 
becərilməsi 
və 
mulçalama. 
Üzvi 
qalıqlar, 
o 
cümlədən  mulça  materialları  torpaqda  seyrəklik,  məsaməlilik  əmələ  gətirir  və  xırda 
hissəciklərin 
bir 
yerə 
toplanıb 
qaysaq 
bağlamasına 
imkan 
vermir. 
Beləliklə, 
kappilyarlıq  pozulur  və  su  itkisininin  qarşısı  alınır.  Qədim  əkinçilər  ağır  torpaqlann 
səthinə qum səpirdilər. 
Üzvi qalıqlardan mulça kimi ən çox istifadə olunan peyin çürüntüsü, şeluxa, ağaç kəpəyi, saman, 
xəzəl və s.-dir. Bu materiallardan hər hektara 4-10 t verilməlidir. Bunlann torpaq səthində qalınlığı 3-5 sm 
olmalıdır.  Bu  materiallar  həm  cərgələrin  arasma,  həm  də  bitkilərin  dibinə  eyni  yayıla  bilər.  Belə 
materiallar  eyni  zamanda  torpağın  çox  qızmasına  imkan  vermir  (saman,  ağac  kəpəyi,  şeluxa  açıq 
rənglidir) və bitkilər üçün sərinlik şəraiti yaradır. Bu materiallar sonra işlənib torpağa qatılır və üzvi gübrə 
kimi münbitliyi də artırır. Lakin böyük sahələrə vermək üçün çoxlu miqdar üzvi qalıq tələb olunur. 
Xüsusi  mulça  kağızları  suyu  keçirmir,  onlar  bozumtul-ağ  rənglidir.  Bunların  eni  40-60  sm  olub,  50-70 
sm-lik  cərgəarasına  çəkilir.  Belə  kağızları  dəmyə  və  quraq  rayonlarda  yağışdan  və  suvarmadan  sonra 
torpaq qurumamış çəkirlər ki, suyu buxarlanmağa qoymasın, çox rütubətli rayonlarda yağışlardan əvvəl 
çəkilir ki, suyu torpağa buraxmasm, su kağızın üstündən buxarlansın. Belə kağızlar maşınla sahəyə çəkilə 
bilir və hər hektara 300-800 kq tələb olunur. Çox kağız tələb olunması və sahəyə kağızın səpindən sonra 
çətin çəkilməsi bu işin yeni variantlarını axtarmağı tələb edirdi. V. I. Edelşteyn təklif etmişdir ki, mulça 
kağızları əvəzinə cücərti qoruyan kağız lent tətbiq edilsin. Bu kağız lentin eni 20 sm olur. Materialı aşağı 
keyfıyyətli tünd kağız olub, onun canına neft qalıqları hopdurulur ki, gec çürüsün. Həmin lentin üzərində 
cərgədəki bitki aralanna bərabər məsafələrdə deşik açılır və onların içərisinə pomidor, kartof, soğan, kök 
və s. bitkilərin bir neçə toxumu salmıb deşiklər hər iki üzdən lentin ortası boyunca eni 4-5 sm olan cığala 
kağızı  kleyləməklə  örtülür.  Bitkilərin  toxumu  faktiki  olaraq  iki  cığala  kağızın  arasında  qalır.  Bu  iş 
fabrikdə maşınla görülür. Toxum üzərində olan həmin kağız lent rulonlar halmda bağlanır və toxumsəpən 
maşının  barabanına  geydirilib  lazım  olan  cərgə  aralarma  bərabər  məsafələrdə  düz  xətlə  yerə  sərilib 
qıraqlan torpaqlanır. Təxminən 1-1,5 ay kağızın altındakı torpaq zolağında alaqlar cücərə bilmir, cığala 
kağızına  torpaqdan  su  hopduraraq  onun  parçalanmasına  səbəb  olur  və  deşiklərdən  dəstə  ilə  tərəvəz 
bitkilərinin  cücərtisi  çıxır.  həmin  cücərtilərə  1-1,5  ay  heç  bir  qulluq  lazım  kəlmir,  ona  qədər  kağız 
çürüyüb torpağa qanşır və bitkilər bir qədər böyüyür. 
 
 
 
 
 
 
 
 
СОВРЕМЕННАЯ ТЕХНОЛОГИЯ ВЫРАЩИВАНИЯ ТОМАТОВ  
В ЗАЩИЩЕННОМ  ГРУНТЕ 
 
Мамедова Ф.А. 
Азербайджанский государственный аграрный университет 

---