Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
223 
yaşıl  kütləsini  daha  çox  artırmaqla  onun  kütləsinin  çoxalmasına  və  boyunun  uzanmasına  yaxşı  təsir 
göstərir. Eyni zamanda azot əsas qida maddəsi hesab olunan zülalın, amin turşularının və bir çox bioloji 
aktiv maddələrin tərkibinə daxildir.
 
Fosfor bitkinin bar orqanlarının əmələ gəlməsinə və inkişafına daha yaxşı təsir göstərməklə onun 
vegetasiya müddətini azaldır. Fosfor təkcə məhsuldarlığı artırmır, o həmçinin şəkərli bitkilərin şəkərini, 
yağlı bitkilərin yağını, lifli bitkilərdə lif çıxımını artırmaqla məhsulun keyfiyyətini yüksəldir.
 
Bitkilərin  kimyəvi  tərkibinə  kalium  da  təsir  göstərir.  Kalium  bitkidə  üzvi  birləşmələrin  tərkibinə 
daxil  olmasa  da,  maddələr  mübadiləsinə  aktivləşdirici  təsir  göstərir.  Kalium  gübrəsi  verdikdə  bitkidə 
saxarozanın, yağların, nişastanın sintezini gücləndirir.
 
Gübrələmə  sisteminin  fərqləndirici  xüsusiyyəti  ondadır  ki,  hər  bir  kiloqram  gübrə  aqrokimyəvi 
kartoqrama əsasən hər tarlaya uyğun olaraq təsirli və səmərəli işlədilsin. 
Pambığın bütün inkişaf dövründə optimal qida rejiminin təşkil edilməsi bitkinin əsas inkişaf fazala-
rının farac yetişməsinə və onların intensiv keçməsinə səbəb olur. 
Əsas şumla eyni zamanda fosfor gübrəsinin 80%-ni və kaliumun 50%-ni  verməklə aparılır. Əgər 
kalium  gübrəsinin  norması  100  kq-dan  az  olarsa,  onu  vegetasiya  müddətində  yemləmələrdə  işlətmək 
lazımdır. Üzvi gübrələri birinci növbədə zəif və yüngül tərkibli və viltlə sirayətlənmiş torpaqlarda vermək 
məsləhətdir. Bu və ya digər səbəblərdən əsas şum altına gübrə verilməyibsə onu səpinqabağı becərmədə 
12-15 sm-dən dayaz olmadan vermək lazımdır. Eyni qayda üzrə azot gübrəsinin illik normasının 30%-i də 
verilməlidir [1]. 
Gübrələmə sisteminin əsas hissələrindən biri də səpinlə eyni vaxtda gübrəsəpənlərlə səpin cərgələ-
rindən  5-7  sm  və  10-12  sm  dərinliyə  gübrənin  verilməsi  və  cərgələrin  üzərini  isə  tam  çürümüş  peyinlə 
mulça kimi örtməkdən ibarətdir. Bunun üçün fermada əvvəlcədən lazımi miqdar peyin hazırlanmalıdır. 
Pambıq  bitkisinə  vegetasiya  dövründə  ən  azı 2  dəfə yemləmə  gübrəsi  verilir.  Yaxşı  inkişafı  olan 
sahələrdə yemləmə 1 iyulda, zəif sahələrdə isə 5 iyulda dayandırılır. Erkən yemləməni cərgənin yanından 
bitkidən  18-20  sm  (cərgəarası  məsafədən  asılı  olmadan)  aralı  və  15  sm  dərinliyə;  qönçələmə  dövründə 
20-22  sm  aralı  15  sm  dərinliyə,  90  sm-liklərdə  isə  15-18  sm  dərinliyə  verilir.  Gübrələrin  bu  qaydada 
verilməsi bitkini bütün vegetasiya dövründə qida elementlərlə təmin edir, bar elementlərinin toplanmasını 
tezləşdirir və onların tökülmə faizini azaldır
. 
Məhsulun artmasına və onun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına ən tez təsir göstərən amillərdən biri 
bitkiyə  verilən  gübrələrdir.  Burada  əsas  məqsəd  bitkinin  inkişaf  fazalarından  asılı  olaraq  onların  bioloji 
tələbini  ödəmək  üçün  torpaq  münbitliyini  gübrənin  fiziki-kimyəvi  xassələrini  nəzərə  alaraq  torpağa 
veriləcək  qida  maddələrinin  optimal  normasını  gübrələrin  verilmə  nisbətini,  vaxtını,  üsul  və  texnikasını 
müəyyən etməkdən ibarətdir. Bu qaydalara düzgün əməl etdikdə yüksək və sabit məhsul almaq mümkün 
olur [2]. 
Qabaqcıl pambıqçıların iş təcrübəsi və elmi-tədqiqat müəssisələrinin məlumatı göstərir ki, respubli-
kanın  kənd  təsərrüfatını  yüksəltmək  üçün  tükənməz  imkanları  vardır.  Həmin  məsələnin  həllində  elmi 
nailiyyətlərin və qabaqcıl təsərrüfatların istehsalata geniş surətdə tətbiq edilməsinin böyük rolu vardır. 
Yuxarıda  qeyd  olunanları  nəzərə  alıb  Gəncə-2,  Gəncə-8,  Gəncə-78,  Gəncə-110  və  AzNİXİ-195 
sortlarını müqayisəli öyrənməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. Bizim də məqsədimiz bir neçə məhsuldar 
sortu  eyni  sahədə  əkərək,  müxtəlif  gübrə  normaları  zəminində  müqayisəli  öyrənməkdir.  Əgər  tətbiq 
etdiyimiz  aqrotexnikanın  təsirindən  sortun  məhsuldarlığı  digərlərinə  nisbətən  5-6  sen/ha  artırsa,  bu  hər 
hektardan 200  manata yaxın xalis gəlir deməkdir. 
Gübrə normalarının  bir kolda olan qozaların sayına və bir qozadan çıxan xam pambığın 
kütləsinə təsiri                                                                                                                             
                                                                                                                         Cədvəl 
S /s 
Variantlar 
 
 
Bir qozadan çıxan xam 
pambığın kütləsi (qr-la 
 
Sortlar  
 
Gübrə normaları kq/ha 
Bir kolda olan 
qozaların sayı 
(ədədlə) 
 
1. 
 
Gəncə-2 
 
N
200
P
150
K
75
 
 
 
18 
 
6,2 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
224 
 
Pambıq  sortlarının  genotipindən,  bioloji  və  morfoloji  xüsusiyyətlərindən  asılı  olaraq  gübrə 
normaları  bir  kolda  əmələ  gələn  qozaların  sayına  və  qozadan  alınan  xam  pambığın  kütləsinə  təsiri 
müxtəlif olmuşdur  
Gəncə-2 sortunda bir kolda olan qozaların sayı 18 ədəd və bir qozadan çıxan xam pambığın çəkisi 
6,2  qram,  Gəncə-8  sortunda  bir  kolda  olan  qozaların  sayı  18  ədəd  və  bir  qozadan  çıxan  xam  pambığın 
çəkisi  6,1  qram,  Gəncə-78  sortunda  bir  kolda  olan  qozaların  sayı  12  ədəd  və  bir  qozadan  çıxan  xam 
pambığın çəkisi 5,8 qram, Gəncə-110 sortunda bir kolda olan qozaların sayı 10 ədəd və bir qozadan çıxan 
xam  pambığın  çəkisi  5,4  qram    və  AzNİXİ-195  sortunda  bir  kolda  olan  qozaların  sayı  8  ədəd  və  bir 
qozadan çıxan xam pambığın çəkisi 5,1 qram olmuşdur.  
 
 
BĠTKĠ SIXLIĞININ PAMBIQ SORTLARININ GENETĠK 
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠNƏ TƏSĠRĠ 
 
Abdullazadə G.F. 
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti 
 
Ölkə
mizin  sosial  v
ə
 
iqtisadi  inkişafında  kə
nd  t
ə
s
ərrüfatının,  о  cümlə
d
ə
n 
pambıqçılığın xüsusi payı var.
 
Bütün  sahə
l
ə
rd
ə
 
olduğu  kimi  genetika,  seleksiya  və
 
toxumçuluq  sahə
l
ə
rind
ə
  d
ə
 
k
ə
nd  t
ə
s
ərrüfatı  bitkilə
rinin  m
əhsuldarlığının  artırılması  istiqamə
tind
ə
 
çox  şaxə
li  elmi-
t
ədqiqat  işləri  aparılır.  Pambığın  məhsuldarlığı  və
  lifin  keyfiyy
ə
ti  sortun  bioloji  v
ə
 
morfoloji  xüsusiyyə
tl
ə
rind
ən  asılı  olmaqla,  sahə
y
ə
  veril
ən  gübrə
 
normasının  düzgün  və
 
vaxtınd
a t
ə
tbiqind
ə
n, bitkil
ə
rin sah
ə
d
ə
 
düzgün yerləşdirilmə
sind
ən, suvarmaların vaxtında 
tətbiqindən 
v
ə
 
s. faktlardan asılıdır [2].
 
Qabaqcıl  pambıqçıların  iĢ 
t
əcrübə
si  v
ə
  elmi-t
ədqiqat  müə
ssis
ə
l
ə
rinin  m
ə
lu
matı 
göstərir  ki,
 
respublikanın  kə
nd  t
ə
s
ərrüfatını  yüksə
ltm
ək  üçün  tükə
nm
ə
z 
imkanlar  vardır. 
H
ə
min m
ə
s
ə
l
ə
nin h
ə
llind
ə
 elmi nailiyy
ə
tl
ə
rin v
ə
 
qabaqcıl tə
s
ərrüfatların istehsalata geniş 
sur
ə
td
ə
  t
ə
tbiq  edilm
əsinin  rolu  böyükdür.  Fermerlər  öz  biznes  planlarına  uyğun  olaraq, 
m
əhsuldarlığın  artırılması  üçün  elmi  ə
saslarla 
ə
n  optimal  variantlardan  istifad
ə
  edilir. 
Onların  ə
sas  m
ə
qs
ə
di  x
ə
st
ə
lik  v
ə
  z
ə
r
ə
rvericil
ə
r
ə
 
qarşı  yüksə
k  m
əhsuldarlıq  çıxımına 
malik olan 
sortlar əldə etməkdən 
ibar
ə
tdir. 
Pambıq strateji əhəmiyyətə malik olan bir bitkidir. Kənd təsərrüfatının əsas vəzifəsi əhalinin ərzaq 
məhsullarına    olan  tələbatını,  sənayenin  isə  xammala    olan  ehtiyacını  təmin  etməkdən  ibarətdir.  Bu 
qiymətli  bitkinin  mahlıcından  paltar  üçün  parça  toxunmasından  əlavə  sap,  kəndir,  kənaf,  balıq  tutmaq 
üçün əşyalar, rezin şlanqlar üçün xüsusi toxumalar, süni ipək, partlayıcı maddələr, sellüloid, foto və kino 
lentləri, laklar, yüksək növ kağızlar və bir sıra digər məmulatlar hazırlanır [1]. 
Pambığın toxumu (çiyid) çox qiymətli xammaldır. Toxumun bir hissəsi səpin materialı kimi, əksər 
hissəsi  isə  müxtəlif  məmulat  almaq  üçün  işlənir.  Toxumdan  əsasən  yağ  alınınır.  Pambıq  bitkisinin 
sortlarından və eləcə də onların becərilmə texnologiyasından asılı olaraq toxumun tərkibində 18-20% və 
daha artıq yağ ola bilər. Yağın tərkibində bir çox zülallar və boyalar mövcuddur. 
 
2. 
 
Gəncə-8 
 
N
200
P
150
K
75
 
 
 
18 
 
6,1 
 
 
3. 
 
Gəncə-78 
 
N
200
P
150
K
75
 
 
 
12 
 
5,8 
 
 
4. 
 
Gəncə-110 
 
N
200
P
150
K
75
 
 
 
10 
 
5,4 
 
5. 
 
AzNİXİ-195 
 
N
200
P
150
K
75
 
 
 
8 
 
5,1 
 

---