Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
298
Mineral yağlar öz tərkibinə görə çox mürəkkəbdirlər. Ona görə də onların keyfiyyətinə çox saylı
parametrlər təsir göstərir. Mineral yağların keyfiyyəti isə çoxlu miqdarda göstəricilərlə xarakterizə
olunur;
Furfurolla təmizləmə prosesinin səmərəsini artırmaq üçün son zamanlar ona müxtəlif həlledicilər
əlavə edilir. Furfurolla fenolu birin – birə nisbətində qarışdırdıqda həlledicinin seçicilik qabiliyyəti xeyli
artır, həlletmə fenola nisbətən azalır, rafinatın çıxımı və furfurolun oksidləşməyə müqaviməti isə artır.
Daha yaxşı nəticə furfurolla epixlorhidrinin birə - bir nisbətində qarışığından alınır.
Bu halda həlledicinin xammala nisbəti distillat yağ fraksiyalarını təmizlədikdə iki dəfə,
deasfaltizatları təmizlədikdə isə 1,5 dəfə azalır. Rafinatın çıxımı isə bir o qədər artır.
Qeyd edilənləri nəzərə alaraq, son zamanlar seçici həlledicilərlə təmizləmə prossesinin səmərəsini
artırmaq məqsədilə xammalın bir neçə pillədə təmizlənməsi sxemində istifadə olunur.
Bizim təqdim etdiyimiz işdə ekoloji təmiz yağların alınması prossesinin tədqiq edilməsi üçün
yerinə yetirilən təcrübələrdən və aparılan müşahidələrdən əldə edilən dəlillər şərh edilmişdir. Əldə edilən
nəticələr statistik təhlil edilmiş və prossesi təsvir edən reqressiya tənliyi alınmışdır. Müəyyən qayda üzrə
tənliyin adekvatlığı yoxlanılmış və onun prossesi adekvat təsvir etməsi aşkar olunmuşdur.
PĠROLĠZ PROSESĠ ÇĠRKAB SULARININ AROMATĠK
KARBOHĠDROGENLƏRDƏN TƏMĠZLƏNMƏSĠ
Həsənova S.H.
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Pirolis neft-kimya sənayesinin əsas proseslərindəndir. Bu proses ətrafında müasir neft-kimya
kompleksləri yerləşdirilir. Bunlar əvvəl alçaq olefinlərin alınması və sonra da onların diolefinlərə
çevrilməsinə xidmət edir. Həm həcmi, həm də buraxılan məhsulların çeşidlərinə görə olefin neft-kimya
kompleksləri və onların əsas prosesi olan piroliz rəqabətdən uzaqdır. Piroliz prosesi yüksək temperaturda
su buxarı iştirakı ilə ilkin karbohidrogenlərin destruktiv çevrilməsidir. Piroliz prosesinin unikallığı ondan
ibarətdir ki, əgər səmt qazlarından əsas etibarı ilə C
2
H
4
alırlarsa neft fraksiyalarının pirolizi nəticəsində
isə qiymətli karbohidrogenlər olan propilen, butadien, izopren, izobutilen, buten, benzol, izoamilenlər,
asetilen almağa imkan yaranır. Alınan məhsullar neft-kimya istehsalının xammal bazasının əsasının təşkil
edir.
Piroliz məhsullarının parsial təzyiqinin azaldılması və sıxlaşması reaksiyalarının qarşısının
almaqdan ötrü sobaya xammalla birgə qızmış su buxarı verilir. Karbohidrogen qazlarının pirolizində su
buxarının sərfi xammala görə 10-20%, kerosin-qazoyl fraksiyasının pirolizində isə 100% təşkil edir.
Nəticədə su buxarı kondensatı aromatik karbohidrogenlər (benzol, toluol, ksilol) və politsiklik
karbohidrogenlərlə (naftalin, antrasen) çirklənmiş olur. Piroliz prosesində böyük həcmdə yumşaldılmış,
təzə və dövrü sudan istifadə olunur. Yumşaldılmış su tablaşdırıcıların bəslənilməsi üçün istifadə olunur.
Piroliz aparatların üfürülmə suyu və buxarlandırıcıların üfürülmə kondensatı karbohidrogenlərlə
çirklənmiş olur və kanalizasiyaya atılır. Təzə və dövrü su piroliz qazlarının qələvi ilə və ya
monoetanolaminlə emalından sonra yuyulmasına sərf olunur. Həmin sudan həmçinin texnoloji axınların
və avadanlığın soyudulması üçün istifadə etmək olar. Nəticədə yaranan çirkab sular həm monotsiklik,
həm də politsiklik karbohidrogenlərlə çirklənmiş olur. Piroliz prosesinin tərkibində fenol (550 mq/l),
benzol (100 mq/l), ksilol (100 mq/l) olan çirkab suları zərərli maddələrin buraxıla bilən qatılıqları qədər
təmizlənməlidir (cədvəl).
Aromatik karbohidrogenlərin buraxıla bilən qatılıqları
Cədvəl
Zərərli maddələr
Buraxıla bilən qatılıqlar, mq/l
Sanitar - məişət su istifadəli
hövzələr üçün
Balıq təsərrüfat təyinatlı
hövzələr üçün
Benzol
0,5
0,5
Ksilol
0,05
-
Toluol
0,5
0,5
Fenol
0,001
0,001
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
299
Odur ki, piroliz prosesində yaranan çirkab suların təmizlənməsi sənayenin müasir inkişafı
mərhələsində ən aktual problemlərdəndir. Aparılan tədqiqatların əsas məqsədi piroliz prosesi çirkab
sularının təmizlənməsi üçün effektiv və səmərəli üsulun seçilməsidir. Hal-hazırda iqtisadi cəhətdən
səmərəli, ekoloji cəhətdən əlverişli hesab olunan biokatalitik üsulun tədqiqi perspektiv və müasir hesab
olunduğundan bizim aparılacaq tətqiqatlar üçün bu istiqamətdə həll olunacaq məsələlər
müəyyənləşdirilib.
NEFT VƏ NEFT MƏHSULLARI ĠLƏ ÇĠRKLƏNMĠġ TORPAQ SAHƏLƏRĠNĠN
EKOLOJĠ PROBLEMLƏRĠNĠN ARADAN QALDIRILMASI
Nəsirov C.C.
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Neftlə çirklənmiş torpaqların sahəsinin cox olması, çirklənmənin yüksək həddə olması nəzərə alınsa
Ekologiya İdarəsinə indiki templə torpaqları təmizləməyə uzun müddət lazım olacaqdır. Odur ki, DB-ın
EDP-a yardım etməsi vaxtında qəbul edilmiş qərardır və Eİ-in təmizləmə sahəsində görəcəyi işlərə çox
böyük təkandır. DB bu məqsədlərə çatmaq üçün ARDNŞ-ə təmizləmə avadanlıqlarını almaqda köməklik
göstərəcəkdir. ARDNŞ-ə Abşeron yarımadasında neftlə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi üçün texniki
məsləhətçi, Almaniyanın HPC Kompaniyası tərəfindən aşağıdakı təmizləmə avadanlıqları təklif olunur:
• Bir ədəd gündə 600 m³ torpaq təmizləyən stasionar buxar resirkulyasiya Yuma qurğusu.
Bibiheybət sahəsində quraşdırılması təklif olunur.
• İki ədəd, hər biri gündə 150 m³ torpaq təmizləyən yarım səyyar yuma buxar resirkulyasiya
qurğusu
• Dörd ədəd, hər biri gündə 150 m³ torpaq təmizləyən, maqnit separatorlu yarım səyyar buxar
resirkulyasiya yuma qurğusu.
Stasionar quğunun Bibiheybət sahəsində, Buzovna-Maştağa sahəsində neftlə çirklənmiş qumlu
ərazidə maqnit seperator gurğusunun, Qala sahəsində qarışıq qurğuların quraşdırılması planlaşdırılır.
Təmizləmə nəticəsində alınan məhsulların istifadə edilməsi nəzərdə tutulur:
• Torpağın təkrar istifadəsi
• İstilik alınması prosesində
• Sement zavodunda yanacaq xammalı kimi istifadə
• Yanacaq xammalı kimi elektrik stansiyalarında istifadə.
Təklif olunan avadanlıqlar mexaniki üsulla, buxarla-resirkulyasiya metodu ilə neftli tullantıları
torpaqdan ayırır. Torpaqların mexaniki tərkibindən asılı olaraq maqnit separasiya metodundan da istifadə
olunacaqdır. Qurğular neftlə çox çirklənmiş ərazilərin yaxınlığında quraşdırılacaqdır. Qurğularda neftlə
çirklənmiş torpaqların təmizlənməsində su reagent qarışığından istifadə etmək variantı nəzərdə
tutulmuşdur. Torpaqların təmizlənmə texnologiyası aşağıdakı işlərin aparılmasını əhatə edir:
1. Neftli torpaqların çıxarılması (qazılması), bir yerə toplanması. Bu adi torpaq işlərinin
aparılmasını, nasoslardan, buldozerdən, ekskovatordan istifadə etməklə təmizləmə üçün neft
gölməçəsinin tikintisini nəzərdə tutur.
2. Torpağın yuyulması. Fiziki təmizləmə: bərk, məcun və axıcı hissələrə ayırma. Neft
məhsullarının mineral fraksiyalardan ayrılması.
3. Resirkulyasiya emalı. Təmizləmə gölməçəsi qapalı dolça şəklində olub, coxsaylı təkrar istismara
yararlı olmalı və ətraf mühitə təsirlər minimal olmalıdır.
4. Təmizləmədən çıxan emal olunmuş materialların istifadəsi.
Dostları ilə paylaş: |