Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
17 
InGaN çoxqat kvant çuxurlu LED-lərin otaq temperaturunda electrolüminessensiya spektri 
şəkil 3- də  göstərilmişdir. Emissiyaın ən yüksək qiyməti 465 nm  dalğa uzunluğuna uyğundur.  
 
 
Şəkil 3. Mavi InGaN LED çipin Electrolüminessensiya spektri və CIE 1976 (x,y)  
rəng koordinatlarında təsviri 
 
 
GaS  BĠRLƏġMƏSĠNĠN   ĠSTĠDƏN  GENĠġLƏNMƏ  ƏMSALI   
ƏSASINDA  DEBAY  XARAKTERĠSTĠK  TEMPERATURU  VƏ  DĠGƏR  
 ELASTĠQĠYYƏT  PARAMETRLƏRĠNĠN  HESABLANMASI 
 
Heydərova N.E.  
Sumqayıt Dövlət Universiteti  
 
Gallium,  indium  və  tallium  halgenidli  birləşmələrin  alınması  və  fiziki  xassələrinin  tədqiqi  böyük  
maraq  doğurur.    Bu    maraq  onunla  əlaqədardır  ki,  bu  növ  birləşmələr  əsasında  yarımkeşiricilər 
texnikasının  müxtəlif sahələrində  tətbiq  edilən  həssas  çevirici  cihazlar  düzəltmək  mümkün  olur.  Bu  tip 
birləşmələrdən  optik  kvant  generatorlardan  da  istifadə  edilir.  Buna  görə  də    GaS  birləşməsinin  Debay 
xarakteristik temperaturu və digər elastiqiyyət parametrlərinin hesablanması məqsədyönlüdür. 
Ədəbiyyatda  göstərilmişdir  ki, 
D

-  Debay  xarakteristik  temperaturunu    bilməklə 
E
-  Yunq 
modulunu təyin etmək mümkündür. Bu aşağıdakı emprik düsturlarla yerinə yetirilə bilər: 
6
/
1
3
/
1
3
 
10
6818
,
1
d
M
E



 
Bu düstura daxil olan 
E
- Yunq modulu 


6
2
10
/

sm
kq
, 
M
- molekulyar çəki, 
d
- sıxlıqdır.  
Düsturdan  göründüyü  kimi 
E
-ni  tapmaq  üçün 
M
,

və 
d
 məlum  olmalıdır. 

-nın  dəqiq  təyin 
olunması  xüsusi  istilik  tutumunun  temperatur  asılılığından  yerinə  yetirilə  bilər.  Lakin  xüsusi  istilik 
tutumunun  eksperimental  təyini  böyük  texniki  çətinliklə  bağlı  olduğundan,  çox  zaman 

-nın  təyin 
olunması  üçün  emprik  düsturlardan  istifadə  edirlər.  Belə  düsturlardan  biri  də  çoxlu  sayda  təcrübi 
nəticələrin ümumiləşdirilməsi yolu ilə çıxarılmış düsturdur. 
2
/
1
3
/
2
  
 
37
,
19










V
A
 
Burada 
A

       
-  orta  kvadratik  atom  kütləsi, 

-  istidən  genişlənmə  əmsalı,  V  -  atomar  həcmdir.  V -ni 
tapmaq üçün GaS  birləşməsi üçün təcrübədən tapılmış sıxlığın qiymətindən istifadə etmək olar. 
GaS  birləşməsi  üçün  piknometrik  üsulla  tapılmış  sıxlıq 
3
/
  
9
,
5
sm
q


 olmuşdur.  GaS  birləşməsi 
üçün  elastiqiyyət  parametrlərindən  Yunq  modulu  hesablanan  emprik  düstura  Debay  xarakteristiki 
temperaturu daxil olur: 
3
6
/
1
2
/
1
10
6818
,
1





m
E
 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
18 
Burada 

- sıxlıq,  m - kütlə, 

- Debay xarakteristik temperaturdur. Ədəbiyyatda göstərildiyi kimi Debay 
xarakteristik temperaturunun qiymətini izotermik sıxılma əmsalının köməyi ilə belə hesablamaq olar:  
2
/
1
6
/
1
3
/
1
3
10
8
,
1








A
 
Burada 
A
-  atom  çəkisi, 

-  sıxlıqdır.  Bu  düstur  əsasında  hesablanmış  Debay  xarakteristik  
temperaturunun qiyməti aşağıdakı kimi olmuşdur.  
 
k
 
,
T
 







k
1
10
6

 
K
  
,

 
k
 
,
T
 
 
k
/
1
10
6


 
k
,

 
150 
10,92 
300 
210 
12,25 
283 
160 
11,21 
305 
220 
12,44 
269 
170 
11,52 
285 
230 
12,51 
260 
180 
11,73 
287 
240 
12,61 
254 
190 
11,91 
288 
250 
12,83 
247 
200 
12,13 
289 
300 
13,24 
245 
 
Debay  xarakteristik  temperaturu  üçün  tapılan  bu  qiymətlərdən  istifadə  edərək  Yunq  modulu 
hesablanmışdır. Bu halda GaS birləşməsi üçün 
Kmol
k q
M
32
,
197

   
3
3
10
9
,
5
m
kq



   götürülmüşdür.  
GaS  birləşməsi  üçün  Yunq  modulu  E  hesablandıqdan  sonra  ədəbiyyatda  göstərilən  düsturdan 
istifadə edərək Puasson əmsalı da hesablanmışdır.  



2
1
3


E
k
    Burada   
k
E
k
6
2



  olur. 
k
-  elastiqiyyat  moduludur.  Onun  qiyməti 
1
1


k
-  dən    tapılır.  Beləliklə,  GaS  birləşməsi  üçün  Yunq 
modulu və Puasson əmsalının hesablanmış  qiymətləri  aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.  
 
K
 
,
T
 
pa
Q
E,
 

 
K
 
,
T
 
pa
Q
E,
 

 
150 
41,5 
0,471 
240 
34,6 
0,484 
160 
39,2 
0,475 
260 
34,1 
0,487 
170 
38,7 
0,478 
280 
33,2 
0,488 
180 
37,1 
0,479 
300 
32,7 
0,491 
190 
36,9  
0,810 
320 
32,1 
0,492 
200 
36,4 
0,482 
350 
31,3 
0,492 
220 
35,2 
0,484 
 
 
 
 
 
TlSe  BĠRLƏġMƏSĠNĠN ĠSTĠDƏN GENĠġLƏNMƏSĠ VƏ XÜSUSĠ ĠSTĠLĠK 
 TUTUMU ARASINDA QARġILIQLI ƏLAQƏ 
 
Hətəmova L.Ş. 
 
 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Laylı  və  zəncirvari  quruluşda  kristallaşan  yarımkeçirici  birləşmələr  geniş  tətbiq  olunur.  Bunun 
səbəbi  odur  ki,  bu  tip  birləşmələr  optik  kvant  generatorlarında  və  yarımkeçirici  cihazqayırmada  geniş 
tətbiq olunur. Bu kristalların istilik parametrlərinin tətqiqi həmçinin mövcud nəzəri modellərin, eləcə də 
emprik  düsturların  yoxlanması  baxımından  maraqlıdır.  Bərk  cisimlərin  xüsusi  istilik  ttutumu 
eksperimental  olaraq  adiabatik  kalorimetr  vasitəsilə  ölçülür.  Bu  üsulla  maddənin  sabit  təzyiqdə  xüsusi 

---