Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
150 
              
 
Şək. 2.  
Neft xəttinin çəkilişi zamanı sərt layihə tələbləri qoyulur: 
-
 
boru  kəmərləri  yaşayış  məntəqələri  və  sənaye  obyektlərinin  yaхınlığından  keçdikdə  700mmə 
qədər  diametrli  boruların  yerləşmə  məsafəsi  500m-dən,  700mm–dən  çoх  diametrli  boru 
kəmərlərinin yerləşmə məsafəsi isə 1000mdən az olmamalıdır; 
-
 
boru  kəmərinin  aşağı  tərəfindən  küveyt  tikilməlidir  ki,  onlar  da  qəza  vaхtı  aхıdılmış  neft 
tullantılarının ərazisindən хaric olunmasını təmin edir. Belə küveytlərin tikintisi isə yerli yaşayış 
məntəqələri üçün təhlükəsiz olmalıdır; 
-
 
dağlıq ərazilərdə neft tullantıları atan küveytlərin trassası yerli relyefə uyğun boru kəmərlərinin 
trassasına təхminən paralel formada tikilir; 
-
 
küveytlər tikilərkən onların kotlavanından çıхarılan qrunt prizma şəklində aşağı tərəfə tökülür ki, 
bu da boru kəmərlərindən sızma zamanı onların əlavə müdafiə olunmasına хidmət edir; 
-
 
boru  kəmərlərinin  dağlıq  ərazidən  keçən  yuхarı  tərəfindən  böyük  bir  sahəni  əhatə  edən  yağış  – 
leysan  sularından  yaranan  aхını  aşağı  tərəfə  keçirmək  üçün  leysanötürən  və  kanal  qurğularının 
tikilməsi zərurəti yaranır. Magistral boru kəmərinin trassası ilə 110kV gərginlikli elektrik хəttinin 
kəşismə yerində boru kəməri hər iki tərəfindən 60
0 
dən az olmayan bucaq altında yeraltı hissədən 
keçirilməlidir. 
Layihə  tələblərinə  əsasən  boru  xəttinin  ümumiləşdirilmiş  xəritəsi,  ayrı-ayrı  hissələrin  kiçik 
miqyasda  2-ölçülü  komponovka  sxemi,  müxtəlif  görünüşlərdə  3-ölçülü  aksonometrik  kəsik  təsvirləri  və 
layihənin tədqiqi üçün animasiya modeli yaradılır.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
V BÖLMƏ 
 
KĠMYA VƏ KĠMYA TEXNOLOGĠYA 
 
ETĠL SPĠRTĠ ĠSTEHSALI VƏ KEYFĠYYƏTĠNĠN QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ 
 
Hüseynzadə Ş.Ş., Məmmədov Ə.M. 
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti 
 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
151 
Dünya  üzrə  içkilər  istehsalı  və  istehlakının  strukturu  və  mövcud  vəziyyəti  belə  qənaətə 
gəlməyəimkan  verir  ki, tünd alkoqollu içkilər bu strukturda  əsaslı rol oynamaqdadır. Etil spirti bu 
tip  içkilər  üçün  əsas  material  olmaqla  yanaşı  həm  də  alternativ  yanacaq  mənbəyi  kimi  önəmlidir. 
Odur  ki,  yerli  şəraitdə  onun  alınması  üçün  xammal  bazasının  araşdırılması  və  istehsal 
xüsusiyyətlərinin tədqiqi aktualdır. 
Yeyinti  xammalından  istehsal  olunan  etil  spirti  və  ondan  hazırlanan    məhsullar  qida  səniyesinin 
müxtəlif  sahələrində  uğurla  istifadə  olunmaqdadır.  İndi  etil  spirtinin  istifadə  sahəsi  bir  qədər  də  
genişlənmiş, yanacaq yönündə istifadəsi ilə əlaqədar yeni potensial imkanlar yaranmışdır. Odur ki, belə 
dəyərli  məhsulun  istehsalının  düzgün  qurulması  və  onun  üçün  etibarlı  xammal  bazasının 
müəyyənləşdirilməsi və tədqiqi önəmlidir. Digər vacib amil həmin xammalın az itki ilə səmərəli emalının 
təşkili və baş verən proseslərin tədqiqidir. 
Braqadan spirtə qovulma və bu zaman baş verən proseslərin qanunauyğunluqları D.P.Konavalov və 
M.S.Vrevski  tərəfindən  öyrənilmişdir.  V.L.Yarovenkonun  tədqiqatları  spirt  alınması  və  baş  verən 
çevrilmələrin  tədqiqinə  həsr  olunmuşdur.  Lakin  yerli  şəraitdə  geniş  yayılmış  xammal  əsasında  spirt 
istehsalı və ona təsir edən amillər hələ də araşdırılmamış qalır. Göründüyü kimi sahənin qarşısında həlli 
vacib elmi problem durmaqdadır.  
Məlum olmuşdur ki, spirtin tərkibi xammalın növündən və iş rejimindən asılı olaraq dəyişir. Sivuş 
yağlarının  yüksək  miqdarına  dənlilərdən,  aldehidlərə  melassadan  alınan  spirtdə  təsadüf  olunmuşdur. 
Efirlərlə  əlaqədar  heç  bir  qanunauyğunluq  müşahidə  olunmamışdır.  Çox  qüsurlu  xammalı  emal  etdikdə 
komponentlərin  nisbəti  propil  və  butil  spirtlərinin  miqdarının  yüksəlməsi  yönündə  dəyişir.  Furfurol 
melassadan alınan xammalda olduğu halda, dən və kartofdan alınanlarda təsadüf olunmur. 
Qeyd  olunmuşdur  ki,  sivuş  yağlarının  ayrılması  üçün  kalonkanıntündləşdirici  hissəsi 
gücləndirilməli,  spirt  hissəsində  nimçələrin  sayı  artırılmalı  və  yüksək  fleqma  ədədi  təmin  edən  güclü 
defleqmatorqoyulmalıdır.  Spirt  sənayesində  rektifikasiya  spirtinin  xam  spirtdən  deyil,  braqadan 
alınmasının iqtisadi baxımdan daha səmərəli olması qənaətinə gəlinmişdir.  
Orqanoleptik, fiziki-kimyəvi təhlil metodları ilə spirtin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi və dövlət 
standartının tələblərinə uyğun keyfiyyət göstəriciləri normalaşdırılmışdır. 
Spirtin  orqanoleptikqiymətləndirilməsi  araq  və  likor-araq  məmulatlarında  olduğu  kimi  10  ballıq 
şkala  ilə  aparılır:  rəng  və  şəffaflıq-  2  ball,  ətir-4,  dad-4.  10  bal  yüksək  qiymətlə  aşağıdakı  göstəriciləri 
olan  spirtlər  qiymətləndirilir:  rəngsiz  və  şəffaf  -  2  bal,  normal,  təmiz  spirt  ətirli,  hər  hansı  kənar  iy 
olmadan - 4 bal, spirtin normal dadı, kəskin yangırıcılıq olmadan, şirintəhər tamla - 4 bal. 
Melassadan alınan spirti polad rezervuarlarda uzun müddət saxladıqda onda sulfoturşular və sulfat 
turşusu  tapılır.  Sonuncu  iki  qrup  birləşmə  spirtin  analizində  normalaşdırılmır  və  yalnız  orqanoleptik 
göstəricilərə təsir göstərir. 
Terpenlər yalnız dənlilər və kartof xammalından alınan spirtdə tapılır. Bu spirtlərdə həm də çoxlu 
metil spirti toplanır. Melassadan alınan spirt üçün ammonyak, sulfitli birləşmələr, dietil efiri səciyyəvidir. 
Metil  və  propil  spirtləri  az  miqdarda  dadda  hiss  olunmasa  da,  onlar  etil  spirtindən  xeyli  zəhərli 
olub, insan orqanizmində toplanaraq ciddi zəhərlənmələr törədə bilir. 
 Furfurol çovdar çörəyinin xoşagələn iyinə malik olsa da, o da həmçinin toksiki və kansorogendir. 
Digər aldehidlər kəskin tam və yandırıcılıq verir. Xüsusilə xoşagəlməyən iyi və yandırıcı dadı akrolein və 
kroton aldehidi verir. 
Bütün  ali  spirtlər  istənilən  duruldulmada  yandırıcı  dad  və  kəskin  sivuş  iyini  saxlanmış  olur.Üzvi 
turşular  spirtin  orqanoleptik  keyfiyyətinə  əks  təsir  göstərir:  Sirkə  turşusu  istisnalıq  təşkil  edib,  spirtin 
dadını yumşaldır. Böyük sayda karbon atomlu efirlər spirtə ona xas olmayan çiçək - meyvə tamı və iyi 
verir. Az miqdarda dietil efiri spirtin iyini gücləndirir, bilinən qatılıqda isə şirintəhər tamla hiss olunan 
qalıq yandırıcılığı verir. Qarışqa və sirkəetil efiri spirtin dadını yumşaldır, ümumən efirlər spirtə ona xas 
olmayan  meyvə-çiçək  dadı  və  ətri  verir.  Aminlər  və  sulfidli  birləşmələr  spirtin  dad  və  iyini  pisləşdirir. 
Belə ki, trimetilamin balıq yağı iyinə malik olur. Spirtə terpenlər və terpenhidratlar yandırıcı dad verir. 
Bir  sıra  qarışıqların  az  miqdarda  spirtin  dadını  yaxşılaşdırdığı  və  yumşaltdığı  məlum  olur. 
Onlardanbutilenqlikol, diasetil, asetoin və ammonnyakı qeyd edə bilərik. 
 
PALID TAXTASININ ĠġTĠRAKI ĠLƏ KONYAKIN TEZLƏġDĠRĠLMĠġ  
TEXNOLOGĠYASININ ĠġLƏNMƏSĠ 
 

---