Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
157 
                                               R
1 
R=CH
3
, R
1
=i-C
4
H
9
. 
Metilizobutil(metoksikarboniletoksipropenil)silanın  propargilqlisidil  efiri  ilə  reaksiyası  aparılmış 
və doymamış epoksisilan alınmışdır:  
                              R 
      
                                       
 
H−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
COOCH
3
 + HC≡CCH
2
OCH
2
CH − CH
2 
                       
                                                                                                                                         
                               R
1                                                                                                                                              
O 
                                                                            R 
 
CH
2
− CH
2
CH
2
OCH
2
CH=CH−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
COOCH
3
 
                                                                  
                                    O                                      R
1 
 
 
SrCl
2
–Sr(NO
3
)
2
–H
2
O ÜÇLÜ SĠSTEMĠNĠN 10 
0
C TEMPERATURDA  
ĠZOTERMĠKĠ METODLA TƏDQĠQĠ 
 
Məmmədova G.Ş. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Məlumdur ki, duz-su sisteminin fiziki-kimyəvi analiz metodları vasitəsilə öyrənilməsi, ayrılması və 
təmizlənməsi  böyük  praktiki  və  nəzəri  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Odur  ki,  mövcud  tədqiqat  işində  SrCl
2
–
Sr(NO
3
)
2
–H
2
O  üçlü  sistemi  10 
0
C  temperaturda  izotermiki  metodla  təcrübi  olaraq  öyrənilmişdir.  Eyni 
zamanda məhlulun fiziki sabitlərinin qiymətləri təyin edilmişdir.  
Sistemdə  tarazlığın  yaranması  üçün  məhlul  əvvəlcə  3-4  saat  müddətində  fasiləsiz  olaraq 
qarışdırılmış,  sonra  isə  30-40  dəqiqə  ərzində  sakit  saxlanmışdır.  Nümunə  üçün  maye  fazadan  məhlul 
götürülmüşdür.  Məhlulun  xüsusi  çəkisi  piknometr  vasitəsi  ilə,  şüasındırma  əmsalı  isə  refraktometr 
vasitəsilə  təyin  edilmişdir.  Eyni  zamanda  maye  və  bərk  fazalardan  kimyəvi  analiz  aparmaq  məqsədilə 
götürülən nümunələrdə komponentlərin faizlə miqdarı təyin edilmişdir. 
Məhlulda Cl

 ionu argentometrik üsulla təyin edilir. Bu məqsədlə məhlul gümüş-nitratl məhlulu ilə 
titrlənir.  İndiqator  kimi  kalium  xromatdan  istifadə  edilir.  Tədqiqat  zamanı  alınan  nəticələr  aşağıdakı 
cədvəldə verilmişdir. 
 
SrCl
2
–Sr(NO
3
)
2
–H
2
O üçlü sisteminin 10 
0
C temperaturda maye fazasının fiziki sabitləri 
 
Sıra 
№-
si 
Məhlulun 
kütləsi, q 
Susuz 
duzun 
kütləsi,q 
AgNO
3 
ml 
Sr(NO
3
)
2
,  
q 
SrCl
2
,  
q 
Sr(NO
3
)
2
, 
% 
SrCl
2
, 
% 
Sıxlıq, 
q/sm
3
 
Özlü-
lük 
1 
2.1841 
0.6117 
- 
0.6117 
- 
28.01 
- 
1.2850 
4.08 
2 
2.8520 
0.8074 
0.2 
0.7654 
0.0420 
26.92 
1.39 
1.2926 
4.31 
3 
1.5183 
0.4274 
0.3 
0.3647 
0.0627 
24.84 
3.72 
1.3055 
4.70 
4 
1.5249 
0.4189 
0.4 
0.3278 
0.0911 
21.37 
6.10 
1.3185 
5.11 
5 
1.2817 
0.3690 
0.6 
0.2455 
0.1235 
18.92 
9.87 
1.3393 
5.74 
6 
2.0254 
0.5610 
1.0 
0.3147 
0.2463 
16.48 
11.22 
1.3467 
5.97 
7 
1.3012 
0.3820 
0.8 
0.2005 
0.1815 
15.32 
14.04 
1.3622 
6.45 
8 
1.7264 
0.5188 
1.3 
0.2399 
0.2789 
13.99 
16.06 
1.3733 
6.79 
9 
1.3055 
0.4487 
1.1 
0.2076 
0.2481 
12.48 
21.89 
1.4053 
7.78 
10 
1.9205 
0.6576 
2.0 
0.2268 
0.4308 
11.21 
23.03 
1.4117 
7.99 
11 
2.4614 
0.8649 
2.4 
0.3837 
0.4812 
10.46 
24.68 
1.4186 
8.32 
12 
1.8682 
0.6097 
2.5 
0.0980 
0.5117 
7.12 
26.22 
1.3637 
6.86 
13 
2.1816 
0.7193 
2.9 
0.0675 
0.6518 
5.49 
27.48 
1.3356 
5.84 
14 
3.2953 
1.0142 
4.1 
0.0505 
0.9637 
1.64 
29.14 
1.2693 
3.92 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
158 
15 
2.8906 
0.8796 
2.2 
- 
0.8796 
- 
30.43 
1.2412 
3.11 
 
Bərk  fazanın  tərkibi  özlülüyün  4.08-7.99  qiymətlərində  Sr(NO
3
)
2
-dən,  8.32  qiymətində 
Sr(NO
3
)
2
∙4H
2
O  və  SrCl
2
∙6H
2
O  –dan,  6.86-3.11  qiymətlərində  isə  SrCl
2
∙6H
2
O  kristalhidratından  ibarət 
olur. 
SrCl
2
–Sr(NO
3
)
2
–H
2
O  üçlü  sisteminin  doymuş  məhlulunun  10 
0
C  temperaturda  həllolma  izotermi 
kristal  sahələrin  hansı  maddələrdən  əmələ  gəldiyini  göstərir.  Aparılan  təcrübələr  nəticəsində  iki  kristal 
sahəsinin  SrCl
2
∙6H
2
O  və  Sr(NO
3
)
2
∙4H
2
O  olduğu  müəyyən  edilmişdir.  Sistemin  izotermi  verilmiş  kristal 
sahələrinin görüşdüyü evtonik nöqtənin tərkibini təyin etməyə imkan verir.  
Cədvəldən  göründüyü  kimi  evtonik  nöqtə  24.68%  stronsium-xloriddən  və  10.46  %  stronsium-
nitratdan  ibarətdir.    Sr(NO
3
)
2
∙4H
2
O-nun  kristal  sahəsi    SrCl
2
∙6H
2
O-nun  kristal  sahəsinə  nisbətən  daha 
böyük  sahəni  əhatə  edir.  Aparılan  tədqiqatlar  göstərir  ki,  10 
0
C  temperaturda  bərk  məhlul  və  kimyəvi 
birləşmə əmələ gəlmir.  
 
TRĠALKĠL(ARĠL, XLOR)SĠLANLARIN NORBORNENKARBON TURġUSUNUN 
VĠNĠL EFĠRĠNƏ KATALĠTĠK BĠRLƏġDĠRĠLMƏSĠ 
 
Rüstəmova C.Y. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Məlumdur  ki,  trialkil(aril)silanlar  platin  katalizatorları  iştirakında  qoşulmuş  əlaqəli  karbonilli 
birləşmələrə,  məsələn,  akril  turşusunun  alkil  efirlərinə  1,4-vəziyyətində  birləşirlər.  Bu  zaman  elektrofil 
həmlə  karbonil  qrupunun  oksigeninə,  nukleofil  həmlə  isə  CH
2
=CH-  qrupunun  kənar  karbon  atomuna 
yönəlir.  Odur  ki,  trialkil(aril)silil  qrupu  karbonil  qrupunun  oksigen  atomuna  birləşir  və  doymamış 
siloksitörəmələr  alınır.  Bundan  fərqli  olaraq,  trialkil(aril)silanların  ikiqat  əlaqələri  təcrid  olunmuş 
doymamış  mürəkkəb  efirlərə  birləşmə  reaksiyası  yalnız  1,2-vəziyyətdə  gedir  və  silisiumüzvi  mürəkkəb 
efirlərin alınması ilə nəticələnir.  
Yuxarıda  deyilənlər  nəzərə  alınaraq,  mövcud  tədqiqat  işində  tədqiq  olunan  reaksiyanın  quruluş 
istiqamətini  təyin  etmək,  həmçinin  −OCH=CH
2
,  −CH=CH−  və  >C=O  qruplarının  birgə  iştirak  etdiyi 
hidrosililləşmə  şəraitində  nisbi  fəallıqlarını  təyin  etmək  məqsədilə  trialkil(aril,  xlor)silanların 
norbornenkarbon turşusunun vinil efirinə katalitik birləşmə reaksiyası ətraflı tədqiq edilmişdir. Müəyyən 
edilmişdir  ki,  rodium  dikarbonilasetilasetonat  katalizatoru  iştirakında  və  reaksiyaya  daxil  olan 
komponentlərin  ekvimolyar  nisbətində  trialkil(aril,  xlor)silanlar  silisium  atomu  ilə  birləşmiş 
əvəzləyicilərin  təbiətindən  və  quruluşundan  asılı  olmayaraq  tədqiq  olunan  doymamış  mürəkkəb  efirə 
yalnız  −OCH=CH
2
  qrupu  üzrə  Farmer  qaydası  ilə  birləşir.  Reaksiya  nəticəsində  norbornenkarbon 
turşusunun 2-[trialkil(aril, xlor)silil]etil efirləri əmələ gəlir:     
 
 
            
                                                                        R                                                                  R 
                             COOCH=CH
2  
+ H−Si−R
1
   
→
                                               
COOCH
2
CH
2
−Si−R
1
     (1) 
                                                                        R                                                                  R                
                                                                                       
 
 
R=CH
3
,  R
1
=C
3
H
7 
(I),  i-C
3
H
7 
(II),  C
4
H
9 
(III),  i-C
4
H
9 
(IV),  C
6
H
5
(V),  CH
2
C
6
H
5 
(VI),    Cl  (VII); 
R
1
=CH
3 
və R=C
2
H
5 
(VIII), Cl (IX); R=R
1
=C
2
H
5 
(X). 
Reaksiya məhsullarının (I-X) tərkibi elementlərin analizi ilə, göstərilən quruluşları isə kimyəvi və 
fiziki-kimyəvi analiz metodlarının köməyi ilə təyin edilmişdir.     
Müəyyən edilmişdir ki, reаksiyа məhsullаrının çıхımı triаlkil(aril, хlor)silаn molekulundа silisium 
аtomu ilə birləşmiş əvəzləyicilərin təbiətindən və quruluşundаn nəzərəçаrpаcаq dərəcədə аsılıdır. Belə ki, 
dimetilfenilsilan  və  metildixlorsilаn  norbornenkarbon  turşusunun  vinil  efirinə  birləşərək  müvаfiq  olаrаq 
71.1  və  68.2%  çıхımlа  hidrosililləşmə  məhsullаrı  əmələ  gətirdikləri  hаldа,  dimetilpropil-,  dimetilbutil-, 
metildietil- və trietilsilаnlar götürüldükdə reаksiyа məhsullаrının çıхımı müvаfiq olаrаq 56, 55.2, 57.7 və 
57.6%  təşkil  edir.  Dimetildiizopropil-  və  dimetildiizobutilsilаnlar  isə  cəmisi  51.3  və  52.3%  çıхımlа 

---