Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин



Yüklə 8,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə92/200
tarix15.11.2018
ölçüsü8,01 Mb.
#79784
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   200

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
163 
 
Süleymanova P.V. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Ksilenolların  etil  törəmələrini  almaq  üçün  əlverişli  sayılan  üsul  onların  etanolla  alkilləşmə 
reaksiyasına  əsaslanır.  Başlanğıc  dimetilfenolun  quruluşundan,  reaksiya  şəraitindən  və  istifadə  olunan 
katalizatorun  tərkibindən  asılı  olaraq  alınan  məhsulların  çeşidi  də  müxtəlif  olur.  Dimetilfenolların  etil 
törəmələri  əsasında  polimerlər  üçün  qiymətli  monomerlər,  herbisidlər,  dərman  maddələri,  qətranlar  və 
vitaminlər istehsal olunur. 
Məruzədə  2.4-  və  2.6-  dimetilfenolların  etanolla  alkilləşmə  reaksiyasının  nəticələri  verilmişdir. 
Təcrübələr axan növlü reaktorda aparılmış, alınan məhsulların analizi xromatoqrafik  və spektral üsullarla 
həyata keçirilmişdir. Katalizator kimi sirkonium tərkibli H- mordenit götürülmüşdür. 
2.4- dimetilfenolun etanolla alkilləşmə reaksiyasından əsasən 2.4- dimetilfenolun etil efiri və 2-etil-
4.6-dimetilfenol aşağıdakı göstərilmiş sxem üzrə alınır.                  CH
3
 
                                                                                                                              
                                                                                         HO                             CH
3
  
               CH
3
                                                                      
                                                                                                     C
2
H
5
   
             HO                           CH
3
 + C
2
H
5
OH                                        
                                                                                                                   CH

                                                                                         
                                                                                         C
2
H

–O                            CH
3
 
 
 
Reaksiyanın  baş  vermə  mexanizminə  temperaturun təsiri  böyükdür.  Aşağı  temperaturda  (280 
0
C) 
əsasən efir alınır, orta temperaturda  (300-330 
0
C) isə 2-etil-4.6-dimetilfenol alkilatda üstünlük təşkil edir. 
Yüksək  temperaturda  (>  350 
0
C)  reaksiyanı  məqsədli  məhsula  görə  selektiv  həyata  keçirmək  mümkün 
olmur. Bu zaman krekinqlə yanaşı ardıcıl etilləşmənin sürəti də artır. 
2.6-  dimetilfenolun  etanolla  qarşılıqlı  təsirindən  də  onun  etil  efiri  və  2.6-  dimetil-4-etilfenol 
reaksiyasının  əsas  məhsulları  sayılırlar.  Bu  reaksiyaya  temperaturun  təsiri  yuxarıda  göstərilən 
qanunauyğunluğa tabe olur. Yuxarı temperaturda (>350 
0
C) 2.6-dimetil-4- etilfenolun ardıcıl alkilləşməsi 
nəticəsində 2.6-dimetil-3.4-dietilfenolun da alınması müşahidə olunur.  
Hər iki dimetilfenolun etanolla alkilləşmə reaksiyasına xüsusi yükləmənin də təsiri kifayət qədərdir. 
Xüsusi  yükləmənin  aşağı  qiymətlərində  (0.25  st
-1
)  oksigenə  görə  etilləşmə  karbona  görə  alkilləşməyə 
nəzərən xeyli aşağı sürətə malik olur. Həcmi sürətin yuxarı qiymətlərində isə (

-1.0 st
-1
) əksinə proses baş 
verir. Başqa sözlə desək oksigenə görə etilləşmə karbona görə etilləşmə ilə rəqabətdə olur. 
Tədqiqatlar nəticəsində dimetilfenolların etanolla alkilləşmə reaksiyasında 2- etil-4.6-dimetilfenola 
görə  selektivliyin  72-84.0  %,  2.6-dimetil-4-etilfenola  görə  selektivliyin  isə  71-  87.5  %  təşkil  etdiyi 
müəyyən edilmişdir. 
 
 
 
 
 
NÜVƏDƏ ƏVƏZ OLUNMUġ PARA-VĠNĠLFENOLLARIN QLISIDIL EFIRLƏRININ MALEIN 
ANHIDRIDI ILƏ BIRGƏ POLIMERLƏġMƏSI 
 
Bahadur Akan Selahettin 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Polifunksional  üzvi  birləşmə  olan  malein  anhidridi  müxtəlif  qiymətli  xassələrə  məruz  üzvi  və 
yüksəkmolekullu birləşmələrin sənaye istehsalında geniş istifadə olunur. Malein anhidridinin funksional 
qruplarının  iştirakı  ilə  baş  verən  reaksiyaların  sayı  çoxdur.  Ona  görə  ki,  malein  anhidridi 


Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
164 
dikarbonturşularının  bütün  xarakterik  xassələrinə,  ikiqat  rabitəli  birləşmələrin  reaksiyaya  girmə 
qabiliyyətinə və xassələrinə malikdir. 
Təqdim  edilmiş  məruzədə  nüvədə  əvəz  olunmuş  vinilfenolun  o  cümlədən,  2.6-  dimetil-4-
vinilfenolun  qlisidil  efirinin  malein  anhidridi  ilə  birgə  polimerləşməsinin  nəticələri  verilmişdir.  Birgə 
polimerləşmə  diazo-izoyağ  turşusunun  dinitrili  iştirakı  ilə  benzol  məhlulunda  şüşə  ampulalarda 
aparılmışdır.  Birgə  polimerləşmə  zamanı  alınan  polimerlər  aromatik  karbohidrogenlərdə  həll  olmurlar, 
ancaq  polyar  üzvi  həlledicilərdə  yaxşı  həll  olurlar.  Sintez  edilmiş  birgə  polimerlərin  İQ-  spektrlərində 
1760 və 1840 sm
-1
 –də udulma zolaqlarının olması anhidrid qruplarını xarakterizə edir. Eyni zamanda İQ 
spektrində  -C=C-  rabitəsinə  uyğun  gələn  udulma  zolaqlarının  (1640-1645  sm
-1
)  olması  birgə 
polimerləşmənin vinil qruplarının iştirakı ilə getməsini sübut edir. Reaksiya zamanı epoksid və anhidrid 
qrupları dəyişilməmiş qalıqlar (müvafiq olaraq 830- 840 sm
-1
, 1250-1260 sm
-1
, 1740-1780 sm
-1
)  
                                                                 CH = CH               
                                         
                                            + 
 
       CH
3                            
CH
3         
O
                     
O = C       C = O 
           
              O-CH
2
 – CH – CH
2                           
 O 
                          
 
                                - CH
2
 – CH                       CH  - CH 
                                                                   
                                                                  O =  C        C = O 
 
                               
                 
 
 
                                                                                       O 
                                       CH
3                      
   CH
3
                          
 
                                            O  – CH
2
 –CH – CH
2
    
                                                                      
                                                                      O   
Sintez  edilmiş  birgə  polimerlərin  tərkibinin  ilkin  monomerlərin  başlanğıc  nisbətlərindən  asılılığı 
öyrənilmiş və bu nisbət ekvimolyar olduqda alınan sopolimerin sabit tərkibli olduğu müəyyən edilmişdir. 
Birgə  polimerləşmənin  mexanizmini  müəyyənləşdirmək  üçün  NMK  və  UB  spektroskopiyaların 
köməyi ilə monomerlərarasında kompleksin  əmələgəlmə imkanı tədqiq edilmiş və polimerləşmənin baş 
verməsi üçün vacib olan həndəsi və digər amillər də nəzərə alınmışdır. 
Birgə  polimerləşmə  monomerlərin  miqdarının  0.5  %  -i  qədər  diazoizoyağ  turşusunun  dinitrilinin 
benzoldakı  məhlulu  iştirakı  ilə  ampulada  60 
0
C  temperaturda  termostatda  aparılmış,  sonda  ampula 
sındırılmış  və  içindəki  stəkanda  olan  mütləq  efirinə  əlavə  edilmişdir.  Çöküntü  şəklində  alınan  birgə 
polimer  yenidən  çökdürülməklə  təmizlənmiş  və  vakuum  quruducusunda  20-25 
0
C  temperaturda 
qurudulmuşdur.  Birgə  polimerləşmənin  konversiyası  88  %  alınan  sopolimerin  yumşalma  temperaturu  
189 
0
C olmuşdur. 
 
 
 


Yüklə 8,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   200




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə