Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
165 
1-NAFTOLUN  ETANOLLA  KATALĠTĠK  ALKĠLLƏġMƏ  REAKSĠYASININ  TƏDQĠQĠ 
 
Nəsibzadə S.A. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Naftollar  və  onların  aşağı  molekul  kütləli  alkil  törəmələri  üzvi  sintezin  qiymətli 
yarımməhsullarından  sayılırlar.  Onlar  əsasında  dərman  maddələri,  vitaminlər,  boyalar,  fotoqrafiyada 
işlədilən preparatlar istehsal olunur.  
Məruzədə 1- naftolun etanolla alkilləşmə reaksiyasının qaz fazada tədqiqinin nəticələri verilmişdir. 
Katalizator kimi palladium tərkibli H- mordenitdən istifadə edilmiş və təcrübələrdən əvvəl onun hidrogen 
mühitində 400 
0
C temperaturda 3 saat ərzində fəallaşdırılması həyata keçirilmişdir. Axan növlü reaktorda 
tədqiq edilən reaksiyanın müddəti 1 saat olmuş və alınan məhsulların analizi xromatoqrafik yolla Xrom -5 
cihazında aparılmışdır. 
Reaksiya şəraitinin alınan məhsulların çeşidinə və çıxımlarına təsiri öyrənilmiş və kataliz şəraitində 
baş verən əsas və yan çevrilmələrin xarakteri müəyyən edilmişdir. 1- naftolun etanolla katalitik qarşılıqlı 
təsirindən alınan alkilatlarda 1-etoksinaftalin, 2- etil- və 4- etil-1- naftollar, oksobirləşmə və etilnaftalinlər 
olur ki, bu da proses zamanı əsasən aşağıdakı çevrilmələrin baş verdiyinə dəlalət edir. 
 
                                                                          
OC
2
H
5
 
                                                                         
   
 
 
                                                                  
 
                  OH
                      
                            OH         
                        + C
2
H
5
OH
 
 
 
 
 
 
 
 
Oksobirləşmə  aralıq  maddə  olub  çox  güman  ki,  etil və  dietil  naftolların  alınmasında  və    metil  və 
etil naftalinlərin əmələ gəlməsində bilavasitə iştirak edir. 
Tədqiqatlar  nəticəsində  müəyyən  edilmişdir  ki,  reaksiyanın  temperaturu  baş  verən  çevrilmələrin 
xarakterinə böyük təsir göstərir. 260-280 
0
C hüdudlarında etoksinaftalin, 280-330 
0
C temperaturlarda 1- 
naftolun  etil  və  dietil  homoloqları,  daha  yüksək  tempetaturlarda  (

330 
0
C)  isə  metil  və  etilnaftalinlər 
əmələ  gəlir.  Alınan  alkilatlar  mürəkkəb  kimyəvi  tərkibə  malik  olduğundan  reaksiya  şəraitinin  digər 
amillərini  (xüsusi  yükləmə  və  xammal  komponentlərinin  mol  nisbəti)  tənzimləməklə  prosesi  bu  və  ya 
digər məhsullara nəzərən məqsədyönlü istiqamətləndirmək mümkündür. 
Beləliklə,  aparılmış  tədqiqatlar  1-  naftolun  etil  homoloqlarının  sintezində  palladium  mordenit 
katalizatorunun  maraqlı  katalitik  xassələr  göstərdiyini  aşkar  etmiş  və  bu  istiqamətdə  araşdırmaların 
davam etdirilməsinə zəmin yaratmışdır. 
 
 
 
 
 
 C
2
H
5 
 C
2
H
5 
 OH
 
 C
2
H
5
OH 
 -H
2
O 
 C
2
H
5
OH 
 -H
2
O 
 OH
 
 C
2
H
5 
 C
2
H
5 
 -H
2
O 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
166 
2- METĠL -1- NAFTOLUN ALINMA PROSESĠNĠN RĠYAZĠ MODELĠ 
 
Məmmədli  A.A. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
1- naftolun metanolla alkilləşmə prosesinin kinetik modeli və istilik balansı tənliyi də daxil olmaqla 
əldə olunan tənliklər sistemi (1) aşağıdakı kimidir.  
2
2
1
2
2
2
1
1
1
/
/
D
P
P
K
D
P
P
K
d
dP




 
        
D
P
K
D
P
P
K
D
P
P
K
D
P
P
K
d
dP
/
/
/
/
2
5
2
4
2
3
2
2
1
2
2
2
1
1
2






 
 
2
2
5
2
4
2
3
2
2
1
2
4
2
2
1
1
3
/
/
/
;
/
D
P
K
D
P
P
K
D
P
P
K
d
dP
D
P
P
K
d
dP







                      (1)    
 
D
P
P
K
d
dP
D
P
P
K
D
P
P
K
d
dP
/
;
/
/
7
5
4
6
7
5
4
2
4
2
3
5







 
 
        
Cp
T
V
S
K
Cp
r
T
H
d
dT
T
i



/
)
298
(
)
(
1







 
 
Burada 

-  qaz  fazanın  sıxlığı  (kq/m
3
)  ;  C
p
-  qaz  fazanın  nisbi  istilik  tutumu  (kal/kq 

qr);  K
T
- 
istilikvermə əmsalı (kal/m
2

qr

san); S- reaktorun yan səthi (m
2
); V- reaktorun həcmi (m
3
), P
1
, P
2
, P
3
, P
4
, 
P
5
, P
6
, P
7
, P
8
, P
9
 – uyğun olaraq 1-naftol, metanol, metoksinaftalin, 2- metil-1- naftol, oksobirləşmə, 1.2- 
dimetilnaftalin, hidrogen, su və metilformiatın parsial təzyiqləridir. 
Prosesdə iştirak edən hidrogenin (P
7
), suyun (P
8
) və metilformiatın (P
9
) parsial təzyiqlərinin P
1
 

 P
6 
komponentlərin  parsial  təzyiqlərindən  xətti  asılı  olması  müəyyən  edilmişdir.  Bu  asılılıqlar  aşağıdakı 
kimidir. 
P
7
 = (P
2
0
 – P
1
0
) + (P
1
 – P
2
) – P
5 
-2 P
6
 
P
8
 = (P
1
0
 – P
1
) + P
5 
+2 P
6                                                                                          
(2) 
P
9 
= [(P
2
0
 – P
1
0
) + (P
1
 – P
2
) – P
5 
-2 P
6 
] /2 
(1) və (2) tənliklər sistemi naftol-1 metanolla alkilləşməsi prosesinin riyazi modelini təşkil edirlər. 
Laboratoriya  qurğusunda  aparılmış  təcrübi  dəlillər  əsasında  prosesin  riyazi  modelinə  daxil  olan 
parametrlərin (K
i
, b
i
) qiymətləri tapılmış və cədvəl 1-də verilmişdir. 
Cədvəl 1 
Modelin parametrlərinin tapılmış qiymətləri 
 
K
1
 
K
2
 
K
3
 
K
4
 
K
5
 
b
1 
b
2
 
lnK
0i
 E
i
 
lnb
oi
Q
i
 
-1.498 
9.14 
6.7985 
15.04 
6.3626 
14.54 
9.5991 
17.41 
12.213 
17.51 
5.4473 
2.396 
8.2612 
2.247 
 
Modellə  təcrübi  dəlillərin  uzlaşması  cədvəl  1-də  verilmişdir.  Cədvəl  1-dən  görünür  ki,  təcrübi 
dəllillərlə  modellə  hesablanmış  parsiaı  təzyiqlərin  sapması  mühəndis  hesablamaları  üçün  məqbul  sayıla 
bilər, orta nisbi xəta komponentlər üçün aşağıdakı kimi alınmışdır. P
1
-  4.2 %; P
2
-  6.6 %; P
3
-  9.6 %; P
4
-  
7.4 %; P
5
-  9.3 %; P
6
-  10.7 %. 
Alınan nəticələrə əsasən (1) modelinin prosesi adekvat ifadə etməsini söyləmək olar. 
Alınmış  kinetik  modeli  1-  naftolun  metanolla  qarşılıqlı  təsiri  prosesinin  optimalllaşdırılmasında, 
reaktorun növünün seçilməsi və hesablanması məsələlərin həllində istifadə etmək olar. 
 
 
 
 

---