Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
327
Azərbaycan dünyaya mədəniyyətlərarası dialoqun öz modelini təqdim edir. Bu modelin unikallığı,
ilk növbədə, onun həyat fəlsəfəsini əks etdirməyindədir. Başqa mədəniyyətə, dinə, tarixə olan hörmət öz
dəyərlərinə olan hörmətdən başlayır. Dünyanın müxtəlif guşələrindən ölkəmizə gələn fərqli sivilizasiya
təmsilçiləri Azərbaycanın tolerantlıq məkanı olmasını və bu irsi əsrlərdir daşımasının şahidi olurlar.
İkincisi, Azərbaycan modeli dünyada Şərq-Qərb qarşıdurmasının, islamafobiyanın gücləndiyi,
fərqli dəyərlərə qarşı dözümsüzlüyünün artdığı bir şəraitdə fərqli qütbləri bir arada əks etdirə bilməsi ilə
fərqlənir.
Ə. DAVUDOĞLUNUN “ STRATEJĠ DƏRĠNLĠK” KONSEPSĠYASININ MAHĠYYƏTĠ
Osmanova K.M.
Bakı Slavyan Universiteti
Əhməd Davudoğlunun nəzəri yanaşmaları Ədalət və İnkişaf Partiyasının iqtidara gəlməsi ilə
Türkiyə xarici siyasətinə əhəmiyyətli təsir göstərmiş oldu. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi və birincisi, heç
şübhəsiz, Əhməd Davudoğlunun 2001-ci ildə yayımladığı ―Strateji Dərinlik: Türkiyənin beynəlxalq
mövqeyi‖ adlı kitabında əks olunmuş ―strateji dərinlik‖ nəzəriyyəsidir. Əsərdə strateji yanaşma üçün
keçmiş və gələcək arasında əlaqə yarada bilən tarixi dərinlik ilə daxili-regional-beynəlxalq
parametrlər arasında sağlam körpü yaradan coğrafi dərinlik terminlərinin analizinə əsaslanmağın
vacib olduğu vurğulanmışdır. Bu konsepsiyaya əsasən, Türkiyə yerləşdiyi coğrafi mövqeyə, tarixi və
mədəni mirasa sahib olduğundan qətiyyən birtərəfli və bir istiqamətli xarici siyasət xətti izləyə bilməz.
Həmçinin öz milli maraqlarını müəyyən edərkən özünü mütəmadi olaraq mərkəzi mövqedə tutmalıdır.
Təktərəfli yanaşmalar və başqalarını mərkəzi mövqedə tutan siyasi xətlər Türkiyəni digərlərinin gözündə
bir vasitəyə çevirər və Türkiyəyə müstəqil bir aktor olması yolunda maneələr törədə bilər. Türkiyənin
dərinliyi onun tarixi mirasından, kimlik xüsusiyyətlərindən və coğrafiyasından qaynaqlanmaqdadır.
Türkiyə Osmanlı İmperiyasının mirası üzərində qurulan əhəmiyyətli bir ölkə olduğundan öz
üzərində böyük bir məsuliyyət daşımaqdadır. Bu prizmadan baxdıqda onu qeyd etmək vacibdir ki,
Avropa Birliyinin üzvü olmaq Türkiyə xarici siyasətinin prioritet məqsədi olmamalıdır. Bu məsələ
Türkiyə xarici siyasətinin prioritetlərindən biri ola bilər.
Ə. Davudoğlu qeyd edir ki, Türkiyə regionda xüsusi çəkiyə sahib dövlət olmaq istəyirsə, qonşuları
ilə öz arasında mövcud olan divarları da aşa biləcək bir siyasi xətt yeritməlidir. Ə. Davudoğluna görə,
Türkiyə qonşu dövlətlərlə münasibətlərini mütəmadi olaraq gərgin vəziyyətdə saxlayarsa, dolayı
yolla da olsa bu vəziyyət Türkiyənin özünə mənfi təsir göstərə bilər. Belə ki, qonşu dövlətlərdə baş
verə biləcək böhranlar Türkiyə sərhədlərini də təhlükə ilə qarşı-qarşıya qoymuş olar. Nümunə olaraq,
Suriyada baş verən böhranları, İraqda baş verən daxili münaqişəni və s. göstərmək olar.
Bu cür təhlükələrdən sıyrılmaq üçün, regionda sabitliyi qoruyub saxlaya bilmək üçün Türkiyə
qonşularla rasional münasibətlər qura bilən, sərhəddən kənar ittifaqlarla regional fəaliyyətini artıra bilən
bir mövqeyə gətirilməlidir.
Qonşulardan qaynaqlanan xarici siyasət riskinin azaldılması üçün qarşılıqlı asılılıq səviyyəsini
artıra biləcək addımlar atılmalıdır.
Ə. Davudoğlu ―Strateji dərinlik‖ nəzəriyyəsində beş başlıca prinsipi vurğulamışdır:
1)
Təhlükəsizlik və müstəqillik bir-birilə sıx bağlıdır. Bir siyasi rejimin legitimliyi yalnız
təhlükəsizliyin təmin olunması ilə məhdudlaşa bilməz. Eyni zamanda vətəndaş hüquq və azadlıqları da
zəmanət altına alınmalıdır.
2)
Bütün qonşularla ―sıfır problem‖ prinsipi: Qlobal aktor olmaq niyyətində olan hər bir ölkə ilk
olaraq, yerləşdiyi regiondakı ölkələrlə olan problemlərini həll etməlidir.
3)
Regionda və regiondan kənarda aktiv xarici siyasət xətti izlənilməlidir.
4)
Xarici siyasət bir-birilə ziddiyyət təşkil etmədən çoxşaxəli aparılmalıdır. Başqa sözlə,
Türkiyənin müxtəlif aktorlarla olan münasibətləri bir-birilə ziddiyyət təşkil etməməlidir.
5)
Xarici siyasət ritmik olmalı, yəni ikitərəfli və çoxtərəfli diplomatik fəaliyyətlərdə hər zaman
davamlılıq təmin olunmalıdır. Burada məqsəd xarici siyasətin əhatəsini gücləndirməkdir.
Türkiyə kimi geosiyasi mövqeyə sahib bir ölkə təktərəfli beynəlxalq mövqe axtarışında
olmamalıdır, yalnız çoxşaxəli siyasət aparıldığı təqdirdə inkişafa nail olmaq olar. Qarşıda duran hədəf
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
328
güclü bir iqtisadi-siyasi status əldə etməkdirsə, iqtisadi inkişafın sürətlə getdiyi mərkəzlərə
istiqamətlənmək Türkiyəyə böyük fayda gətirəcək.
Davudoğlu qeyd edir ki, Türkiyənin istər öz sərhədləri boyunca təhlükəsizliyinin təmin olunması,
istər regional maraq dairələrində fəaliyyətini davam etdirə bilməsi, istərsə də dəyişən şəraitə daha tez bir
zamanda adaptasiya ola bilməsi mərhələli xarici siyasət strategiyasının yönəldiyi ―yaxın qitə hövzəsi
dərinliyi‖ ilə mümkündür.
TÜRKMƏNĠSTAN-AZƏRBAYCAN MÜNASĠBƏTLƏRĠNDƏ
XƏZƏR DƏNĠZĠNƏ DAĠR STATUS MÜBAHĠSƏLƏRĠNĠN HƏLLI YOLLARI:
BEYNƏLXALQ HÜQUQĠ TƏCRÜBƏ
Qafarova Z.H.
Bakı Slavyan Universiteti
Türkmənistanın Xəzərdə Azərbaycana qarşı əsassız iddialarının və onlar arasındakı ―status
mübahisələri‖nin həllinin mövcud dünya təcrübəsinə istinadən gerçəkləşməsi məsələninin ədadlətli
həllində mühüm rol oynayır.
Qeyd etmək lazımdır ki, 1999-cu ildə Türkmənistan ilk dəfə olaraq ―Kəpəz‖ yatağı ətrafında
təkliflərini irəli sürdüyü vaxt Azərbaycan Türkmənistan tərəfini danışıqlara dəvət etdi və hətta konkret
təkliflər irəli sürərək mübahisəli yataqların birgə olaraq işə salınmasını təklif etdi. Lakin Türkmənistan
―Azəri‖ və ―Çıraq‖ yataqlarına da iddia edərək 2001-ci il iyulun 27-də Azərbaycana nota verdi.
Azərbaycan tərəfi etiraz notası ilə cavab verdi. 16 avqust 2001-ci il tarixli həmin notada bəyan etdi ki,
Xəzər dənizinin Azərbaycana məxsus sektorunda onun suveren hüquqlarının gerçəkləşdirilməsinə
toxunan heç bir iddia qəbul edilə bilməz.
Bu zaman mübahisələrin nizamlnaması zamanı tarixboyu formalaşan dünya təcrübəsinin
əsaslandığı ―hüququn ümumi prinsipləri‖ rəhbər tutulması məqsədə uyğundur. Beynəlxalq hüquqda ərazi
mənsubiyyətinin müəyyənləşdirilməsinin əsas amilləri sayılan həmin prinsiplərin Xəzərin bölünməsi
sahəsindəki mübahisələr, xüsusilə də Türkmənistanın ölkəmizə iddiaları baxımından önəmlidir.
Dövlət sərhədləri olan göl, dəniz, çaylarla bağlı ikitərəfli və lokal təcrübədə tətbiq olunmuş qədim
Roma hüququna dayanan bu prinsiplər aşağıdakılardır:
‖Uti possidetis uta possideatis‖ – ―madam ki,
sən sahib olmusan, demək sən indi də sahib ola bilərsən‖
“Utipossidetis sic possideatis” – “nəyə sahibsinizsə, ona da sahiblik edin”prinsipi;
“Sahibliyin qədimliyi”
və“qədimliyin fasiləsizliyi”
prinsipi;
“Susqun tanıma-razılıq”prinsipi;
“Estoppel” prinsipi – əvvəllər qüvvədə olan mülkiyyət hüququ faktını inkar etməmək;
Yuxarıda sadalanan və dünya təcrübəsində uğurla sınaqdan çıxmış bu prinsipləri Türkmənistan-
Azərbaycan münasibətlərində Xəzərə dair status mübahislərinə tətbiq mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə
ki, bu prinsiplərin tətbiqi zamanı Türkmənistanın Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddiaları öz
əhəmiyyətini itirir. Bütün bu yuxarıda yazılanlardan bir daha göstərir ki, Türkmənistanın Azərbaycanın
―Azəri‖, "Çıraq‖, ‘‘Kəpəz‖ yataqlarına iddiaları heç bir hüquqi-faktiki və tarixi-mənəvi əsaslara
söykənmir.
CƏNUBĠ SUDAN RESPUBLĠKASININ YARADILMASINDA BMT SÜLHMƏRAMLI
DƏSTƏLƏRĠNĠN ROLU
Qafarova N.Q.
Bakı Slavyan Universiteti
BMT –nin ən aktiv fəaliyyət göstərdiyi regionlardan biri Afrika qitəsidi. On altı sülhməramlı
əməliyyyatın doqquzu məhz bu qitənin payına düşür. Bu əməliyyatlardan birinə Cənubi Sudanda BMT-
nin sülh məramlılarının atdığı addımlar və yaratdıqları şəraitə qısaca nəzər yetirək.
Baş katibin rəyi ilə hərəkət edərək ,Təhlükəsizlik Şurası 8 iyul 2011 ci ildə qəbul edilmiş
qətnaməyə əsasən 9 iyul 2011 ci ildən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Cənubi Sudan Missiyası
yaradılması haqqında qərar qəbul edildi. Məqsəd onun bir il müddətində sülhün və təhlükəsizliyin təmin