Açik ekonomi modeli: is-lm-bp(FE) modeli 1 Dr. Süleyman bolat
Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Maliye Politikası
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Maliye Politikası BP Eğrisi Eğimi > LM Eğrisi Eğimi Durumu 52 Dr. Süleyman BOLAT Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Maliye Politikası BP Eğrisi Eğimi > LM Eğrisi Eğimi Durumu Esnek kur sisteminde, sınırlı sermaye hareketliliği durumunda maliye politikasının etkisi, BP eğrisi eğiminin daha yüksek olduğu, diğer bir deyişle sermaye hareketlerinin faize duyarlılığının düşük olduğu durumda incelenmektedir. Başlangıçta, iç ve dış denge E
Yeni iç denge E 1 noktası olmakta ve bu iç denge durumunda dış açık meydana gelmektedir. E 1 noktası BP eğrisi altında olup, daha yüksek Y düzeyine ve daha yüksek faiz oranına karşılık gelmektedir. Artan millî gelir düzeyi, ithalatı arttırmakta, BP eğrisinin faize duyarlılığı düşük olduğu için artan faiz oranına rağmen, ülkeye büyük bir sermaye girişi gerçekleşmemekte; ithalattaki artış sermaye girişinden fazla olmaktadır. Dış açığın nedeni bu durumdur. Dış açık durumunda, artan döviz talebinin etkisiyle esnek kur sisteminde döviz kuru artar, ulusal para değeri düşer; böylece ihracat artar, ithalat azalır. Net ihracat artışı ile IS 2 eğrisi tekrar sağ yukarı kayar ve IS 3 olur. IS eğrisi önce maliye politikasının etkisiyle, sonra da ihracat artışı etkisi ile olmak üzere iki kez sağa kaymaktadır. Böylece E 2 noktasında hem iç hem de dış denge sağlanmış olur. Dış dengenin sağlandığını göstermek için BP eğrisinin de E 2 noktasına gelmek üzere sağ aşağıya kayması gerekmektedir. Sonuç olarak, tam sermaye hareketliliği durumunda hiç etkili olmayan maliye politikasının sınırlı sermaye hareketliliği durumunda etkili olduğu, millî gelir düzeyini değiştirebildiği görülmektedir. 53 Dr. Süleyman BOLAT Tam Sermaye Hareketsizliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Para Politikası 54 Dr. Süleyman BOLAT Tam Sermaye Hareketsizliğinde Sabit Döviz Kurunda Para Politikası Sabit döviz kuru sisteminde para politikasında başlangıçta iç ve dış dengenin E 0 noktasında sağlandığı görülmektedir.. Genişletici para politikasının etkisiyle LM
Yeni iç denge E 1 olduğu zaman dış ticaret açığı oluşmaktadır. E1 daha yüksek millî gelir düzeyini göstermekte, bu da daha fazla ithalat yapılması ve
Sabit döviz kuru sisteminde oluşan dış ticaret açığı nedeniyle döviz talebi artınca merkez bankası piyasaya döviz sürerek bu talep artışını karşılamakta, ulusal para arzının kısılmasına yol açmaktadır. Bu nedenle LM 1 eğrisi sol yukarı kayarak LM 2 olmaktadır. Böylece E 2 noktasında iç ve dış denge sağlanmakta, ancak sonuç olarak millî gelirde hiçbir değişme olmadığı görülmektedir. 55 Dr. Süleyman BOLAT Tam Sermaye Hareketsizliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Maliye Politikası 56 Dr. Süleyman BOLAT Tam Sermaye Hareketsizliğinde Sabit Döviz Kurunda Maliye Politikası Tam sermaye hareketsizliği geçerli iken, izlenen maliye politikasının etkileri görülmektedir. Başlangıçta E 0 noktasında iç ve dış denge sağlanmış durumda iken genişletici maliye politikası ile IS eğrisi sağ yukarı kayar ve IS 2 olur. Yeni iç denge noktasında (E 1 ) dış ticaret açığı söz konusudur. Çünkü daha yüksek Y düzeyine gelinmiş ve ithalat artmıştır. Dış ticaret açığı, döviz talebinin artığını ifade eder. Bu durumda merkez bankası sabit kuru korumak amacıyla piyasaya döviz satışı yapar ve ulusal para arzının kısılmasına
Böylece LM eğrisi sol yukarı kayar, nihai denge olan E2 noktasına gelinir. İzlenen politikanın ekonomi üzerinde hiçbir etkisi olmadığı görülmektedir. 57 Dr. Süleyman BOLAT Tam Sermaye Hareketsizliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Para Politikası 58 Dr. Süleyman BOLAT Tam Sermaye Hareketsizliğinde Esnek Döviz Kurunda Para Politikası Başlangıçta iç ve dış denge E 0 noktasında sağlanmışken, genişletici para politikasının etkisi ile LM
olmakta ve yeni iç denge olan E 1 noktasına gelinmektedir. BP eğrisinin sağında yer alan E
için ithalatın arttığını ve bu nedenle dış ticaret açığı oluştuğunu göstermektedir. Esnek kur sisteminde, dış ticaret açığı nedeniyle döviz talebi artınca döviz kuru artar,
1 eğrisi sağa kayar ve IS 2 olur.
Böylece dış dengesizlik kendiliğinden giderilmiş ve ödemeler dengesi sağlanmış olur. Ödemeler dengesindeki iyileşmeyi göstermek amacıyla BP eğrisinin de sağa çekilmesi gerekir. Sonuç olarak, E2 denge noktasında yeni denge kurulur ve millî gelir artar. Görüldüğü gibi tam sermaye hareketsizliği durumunda para politikası etkin olmaktadır. 59 Dr. Süleyman BOLAT Tam Sermaye Hareketsizliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Maliye Politikası 60 Dr. Süleyman BOLAT Tam Sermaye Hareketsizliğinde Esnek Döviz Kurunda Maliye Politikası Esnek kur sisteminde maliye politikasının yer aldığı (B) Paneli’nde başlangıçta E 0 noktasında iç ve dış denge sağlanmıştır. Genişletici maliye politikası ile IS eğrisi sağ yukarı kayar (IS 0 ’dan IS
1 ’e) ve yeni denge E 1 olur. E
1 dış açık durumudur. Çünkü millî gelir artmış ve ithalat artışı ile dış ticaret artmıştır. Dış açık durumu, döviz talebinin arttığını ifade etmektedir. Esnek kur sisteminde, döviz talebi artınca döviz kuru artar, ulusal paranın değeri
Bu nedenle IS 2 eğrisi tekrar sağa kayar ve IS 3 olur. Nihai denge E2 noktasında sağlanır. Ödemeler dengesinde oluşan iyileşmeyi göstermek amacıyla BP eğrisi de BP’ olarak
Görüldüğü gibi millî gelir önemli ölçüde artmıştır. Tam sermaye hareketsizliği durumunda esnek kur sisteminde maliye politikası önemli ölçüde etkili olmuştur. 61 Dr. Süleyman BOLAT Politika Açmazları: İç ve Dış Denge 62 Dr. Süleyman BOLAT Politika Açmazları İç ve Dış Denge Ülkeler bazen bir dengesizliği çözmek amacıyla izledikleri ekonomi politikasının başka bir soruna yol açması sorunu ile karşılaşırlar. Genellikle iç ve dış denge amaçları arasında bir çelişki olabilmektedir. Şekilde BP eğrisi dış dengeyi, Y doğrusu ise iç dengeyi göstermektedir. Tam sermaye hareketliliğine göre BP eğrisinin üzerindeki her noktada dış fazla ve altındaki her noktada dış açık vardır. Yf ise, tam istihdam hasıla düzeyini göstermekte olup eğrinin solunda eksik istihdam (işgücü arzı fazlası), sağında ise aşırı istihdam (işgücü talebi fazlası), diğer bir deyişle enflasyon yer almaktadır. İç ve dış dengenin eş anlı olarak sağlandığı tek nokta E
noktasıdır. Panelde yer alan dört kadranda iç ve dış dengesizlikler yer almaktadır. 63 Dr. Süleyman BOLAT Politika Açmazları İç ve Dış Denge Örneğin, E 1 noktasında dış açık ve işsizlik sorunu bulunmaktadır. Genişletici maliye politikasının izlenmesi durumunda işsizlik sorunu çözülebilir ancak dış açıklar daha da artar. Bu durumda sermaye akımlarının faize duyarlı olması bu açmazı çözebilir. Ülke faiz oranını yükseltici bir politika izleyerek örneğin; daraltıcı para politikası - ülkeye sermaye girişini arttırabilir ve dış açık sorununu da çözebilir. Buradan çıkarılan sonuç; iç ve dış dengenin aynı anda sağlanabilmesi için para ve maliye politikasının birlikte kullanılması gereğidir. 64 Dr. Süleyman BOLAT Politika Açmazları İç ve Dış Denge Genel olarak bir ekonomide iç denge sorunları için maliye politikası, dış denge sorunları için para politikası izlenmesinin daha etkin sonuçlar vereceği ileri sürülmektedir. Bu yaklaşım, Robert Mundell tarafından ileri sürüldüğü için Mundell’in Tahsisler Kuralı adını alır. Böylece dış denge sorunu ile merkez bankası ilgilenirken, iç denge sorunu ile
sorunlar ve çözüm önerileri yer almaktadır: 65 Dr. Süleyman BOLAT İmkansız Üçlü Hipotezi 66 Dr. Süleyman BOLAT İmkansız Üçlü Hipotezi İmkânsız üçlü (impossible trinity) hipotezi ilk kez 1999 yılında J. Frankel tarafından geliştirilmiş bir görüştür. Bu hipoteze göre bir ekonomide; tam sermaye hareketliliği, bağımsız para politikası ve sabit döviz kuru politikası bir arada yürütülemez… Eğer bir ekonomide sermaye hareketleri serbestse ve sabit döviz kuru rejimi uygulanıyorsa, o zaman bağımsız para politikası uygulamak mümkün değildir. Bu durumda para politikası sermaye hareketleri ve döviz kurundaki eğilimlere göre biçimlenecektir. Eğer bir ekonomide sermaye hareketleri denetim altında ise, sabit döviz kuru rejimi uygulanabileceği gibi bağımsız para politikası da uygulanabilir. 67 Dr. Süleyman BOLAT İmkansız Üçlü Hipotezi: Ülke Uygulamaları ABD, sermaye hareketlerinin serbestliği ve para politikasının bağımsızlığını seçtiği için döviz kuru rejimini dalgalı kur rejimi olarak belirlemiştir. Bu durumda elinizdeki Dolarları başka bir ülke parasıyla değiştirmek istediğinizde kur, önceden Fed tarafından belirlenmiş bir kur değil, o anda piyasada belirlenen kur olacaktır. Euro bölgesi ülkeleri, sermaye hareketlerinin serbestliği ve sabit döviz kuru rejimini (kendi paraları kaldırıp Euro’yu kabul etmişlerdir) seçmiş oldukları için kendi başlarına bağımsız bir para politikası izleme şansları yoktur. Onlar adına para politikasını Avrupa Merkez Bankası belirlemekte, onlar da bu politikaya uymak zorunda kalmaktadırlar. Çin, bir anlamda sabit döviz kuru rejimi uygulamakta ve para politikasını bağımsız olarak belirlemektedir. Bunun karşılığı olarak da sermaye hareketlerinde denetim uygulamaktadır. Çin Merkez Bankası, Çin’de yerleşik kişiler için döviz alım ve satımlarında yıllık bir limit uygulaması yapmaktadır. 68 Dr. Süleyman BOLAT İmkansız Üçlü Hipotezi: Ülke Uygulamaları Yakın zamana kadar sermaye hareketlerinin serbestliği, dalgalı döviz kuru rejimi ve serbest faiz politikasını uygulayan Japonya Yen’in uzunca bir süredir değer kazanmasıyla rekabet gücünde düşüşler yaşamaya başladı. Yeni hükümet, Japonya’da değerli Yen’in değerini düşürmek ve eski rekabet gücünü
başladı. Kur savaşları denilen olguyu ateşleyen Japonya’nın bu yaklaşımı oldu. 69 Dr. Süleyman BOLAT İmkansız Üçlü Hipotezi: Türkiye Uygulaması Türkiye, uzun yıllar sermaye hareketlerini denetim altında tutmuş, buna eşlik edecek biçimde sabit döviz kuru ve bağımsız para politikası izlemiştir. 1980’li yıllardan başlayarak sermaye hareketlerini serbest bırakırken dalgalı döviz kuru rejimi ve bağımsız para politikası uygulamasına geçmiştir. Türkiye’nin bugünkü uygulaması sermaye hareketlerinin serbestliğine, dalgalı döviz kuruna ve bağımsız para politikasına dayalı modeldir. Para politikasının temel dayanaklarından birisi olan faizler, piyasada oluşmakla birlikte TCMB’nin kendi faizlerini belirleyerek, zorunlu karşılık oranlarını ya da içeriğini değiştirerek yönlendirmesiyle biçimlenmektedir. Bu yönlendirme yeteneği, para politikasının bağımsızlığının göstergesidir. 70 Dr. Süleyman BOLAT İmkansız Üçlü Hipotezi: Türkiye Uygulaması Bugün itibariyle Türkiye’de görünüşte üçü de var: Yani döviz kuru piyasada belirleniyor (dalgalı kur rejimi), TCMB para politikasında araç bağımsızlığına sahip (yani açık piyasa
gidebiliyor.) Görünüş böyle olmakla birlikte gerçekte dalgalı kura sürekli müdahale söz konusu. TCMB, fiyat istikrarı veya finansal istikrar gerekçesini ileri sürerek sıklıkla döviz alım satımı yapıyor ve döviz kurlarını denetlemeye uğraşıyor. Buna karşılık sermaye hareketleri serbest durumda bulunuyor. Bağımsız para politikası konusunda araç bağımsızlığı açık piyasa işlemleri ve zorunlu karşılıklar için söz konusu olsa da TCMB’nin faiz politikasını serbestçe kullanamadığı yönünde yaygın bir kanaat mevcut. Bu açıdan bakarsak “Türkiye’de para politikası bağımsızlığı, sınırlı bir bağımsızlık çerçevesine sahiptir” diyebiliyoruz. 71 Dr. Süleyman BOLAT Sermaye Hareketleri ve Kur Rejimleri Sermaye hareketleri deyimiyle kastedilen şey ekonomik sistemin yabancı paralar karşısındaki durumudur. Sermaye hareketlerinin serbestliği deyimi bir ülkenin, ülkeye gelen yabancı paralara veya ülkeden dışarı çıkan paralara herhangi bir kısıtlama uygulamaması anlamına gelir. Sermaye hareketlerine denetim getirilmesi ise iki şekilde olur: (1) Yabancı paraların giriş ve çıkışı denetim altında tutulur ya da kısıtlanır. (2) Yabancı paranın (özellikle kısa vadeyle gelen sıcak paranın) çıkışında vergi alınır (Tobin vergisi.) Bunlardan ikincisi giriş çıkışa engel koymak anlamına gelmediği sadece vergilemek anlamına geldiği için sermaye hareketlerinin kısıtlanması anlamına alınmamaktadır. Türkiye’de sermaye hareketleri, 1990 yılı Nisan ayında TL’nin konvertibl olduğunun ilan edilmesinden beri serbesttir. Döviz kuru rejimi temel olarak üç biçimde belirlenebilir: (1) Eğer döviz kuru merkez bankası ya da bir kamu otoritesi tarafından yeni bir karara kadar değişmemek üzere belirleniyorsa buna sabit kur rejimi deniyor. (2) Eğer döviz kuru piyasa koşullarına göre piyasada belirleniyorsa buna da tam dalgalı kur rejimi deniyor. (3) Eğer döviz kuru piyasa koşullarına göre piyasada belirlenmekle birlikte zaman zaman merkez bankası tarafından müdahale edilerek biçimlendiriliyorsa buna da müdahaleli esnek döviz kuru rejimi deniyor. Ki bugün dünyada en yaygın uygulama budur. Türkiye’de de bu rejim uygulanmaktadır. 72 Dr. Süleyman BOLAT Para politikasının bağımsızlığı Merkez bankasının bağımsızlığıyla yakın bir kavram olsa da temelde farklıdır. Para politikasının bağımsızlığı, faiz, zorunlu karşılıklar, APİ gibi para politikası araçlarının sistemin öteki belirleyicilerinden (sermaye hareketleri ve döviz kuru rejimi) ayrı, tek başına kullanılıp kullanılamayacağıyla ilgilidir. Eğer öteki belirleyicilerden ayrı, tek başına kullanılamıyorsa bağımsız bir para politikasından söz etmek mümkün olmaz. Türkiye’de TCMB’nin faiz konusunda araç bağımsızlığına sahip olup olmadığı tartışmalıdır. 73
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|