Adabiyot insonlarning aihiy kechinmalarini so’z orqali ifodalab kelgan san'at turidir

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.
1. Tashkiliy qism:
O’qituvchining o’quvchilar bilan salomlashishi, davomatini aniqlash, o’quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg’ulotga tayyorgarligini tekshirish.
2. O’qituvchining kirish so’zi:
Bu bosqichda, o’qituvchi o’tiladigan yangi mavzu nomi, dars o’tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.
MAVZU: SHERMUHAMMAD MUNISNING HAYOTI VA ILODI.

REJA:
1.Sh. Munisning hayoti va ijodi.

2.Munis istedodining shakillanish omillari.

3. «Munis ul-ushshoq» devoni haqida tushunchalar.

O’qituvchi o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni o’zlashtirishga tayyorlashi kerak.
3. O’quvchilarning bilimini tekshirish:
Bu bosqichda o’qituvchi mashg’ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o’zlashtirgan bilimlarini quyidagi so’rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.

Yakka savollar.
1.Shoirning hayoti va ijodi qanday kechgan?

2.Uning g’azallarining mohiyati qanday?

3.Adibning Ollohga bo’lgan muhabbatini qanday tushunasiz?
4. Yangi mavzuni tushuntirish:
Bu bosqichda o’qituvchi o’quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushuntiradi.

Mavzuga oid tayanch atamalar: Aruz, dеbocha, mirob, xattot, solnoma, Firdavsul, ikbol, tuyuk, zullinisonayn .

1. Shermuhammad Avazbiy o’g’li Munis XVIII asr ohiri, XIX boshlarida horazmda yashab ijod etgan yirik o’zbek shoiri, tarixchisi , tarjimani va xatotidir . U «Munis ul-ushshoq» devoni , ilmiy -ma’rifiy ruhdagi «Savdoi ta’lim» risolasi, «Firdaus ul-iqbol» hamda farsiyadan o’zbek tiliga o’girgan «Ravzat uz-safo» (Mirxond ) asari bilan o’zbek madaniyati xazinasini boyitdi.

Shermuhammad Munis 1778-yilda xiva yaqinidagi Qiyot qishlog’idagi Avazboy mirob oilasida dunyoga keldi. U ibtidoiy ta’limni qiyot qishloq maktabida oldi, Xiva madrasalarida tahsil ko’rdi .Munisning hayoti haqida bizgach ma’lumotlar yetib kelmagan .Sh. Munisning o’spirinlik yillari yoshlik ehtiroslari, zavq-shavq, qizg’in va maroqli izlanish bilan kechdi. Arab, fors tillarini mukammal egalladi. Otasining vafotidan keyin saroydagi farmonasizlik vazifasiga tayinlangan Munis o’z xizmati va saroy mojarolaridan ortib, ijodga birmuncha imkoniyat yaratdi. 1804-yilda u o’zining ilk devonini yaratdi Munis 1814-1815 yillarda mukammal devon yaratdi. Bu devonni «Munis ul-ushshoq» deb atadi. Munis 1829-yilda ijodining ayni gullagan chog’ida , xonning Xuroson harbiy safaridan qaytayotganida , yo’lda vabo kasaliga chalinib , vafot etdi va qiyotda otasi qabri yoniga dafm etiladi.

2. Shermuhammad Munis XIX asr Xorazim adabiy muhit tepasida turgan yirik iste’dod sohibi edi. U badiy ijodiyoti bilan ko’p jihatdan Xorazim adabiy muhitga ravnaq bag’ishladi . Ogahiy, Komil, Avaz, Tabibiy , Bayoniy kabi o’nlab shoirlar Munis izidan borib, yirik san’atkor sifatida tanildilar. Sh. Munisning iste’dodli shoir bo’lib yetishuviga ijobiy ta’sir etgan omillaridan biri fors-tojik mumtoz adabiyotidir . Munisning ilk devonidagi asarlari uning yoshlik yillaridanoq o’zbek va fors tillarida qalam tebrata boshlaganini ko’rsatadi . Munisning forsiyzabon sheriyati sharq lirikasining an’anaviy muhabbat mavzuini rivojlantirishga bag’ishlangan . Quyidagi bayt ularning yaqqol namunasidir:

Ruxashro mehr natvon xond k-y bisyor besharim ast.

Zaboshro qand natvon gaft k-y behad mukarram shud .

Tarjimasi:

Yuzin oftobga o’xshatmoq g’alatkim, ul xayosizdur ,

Dudog’in qand demak mumkin emaskim ul mukarrardur.

3. «Munis ul ushoq» devonida insoniyat istiqboli uchun muhim turli ijtimoiy masalalar, shu jumladan , zamon, ahli zamon , shoir shahsiyati va ishq istirablari tasiri salmoqli o’rin egallagan . U shoirlar ahvoli, badiy so’z qadri va she’riyat taqdiri, adolat va jaholat, kambag’allik g’ami va tengsizlik olami, ma’rifatparvarlik, tabiatga muhabbat kabi dolzarb , muammolarni dadil tasvirlab, ijobiy rubobiyotning mazmunidan ham keng qamroli taraqqiy etishiga hizmat qiladi. She’rning jahongirligini madh etish vositasida shohlarni qurol-aslohayu lashkarlar zarbi, hunrezlik , zo’ravonlik va buzg’unchilik yo’li bilan dunyo orttirishdan ko’ra , qo’lga qalam olib, ijod qilishga da’vat etadi:

She’r ul tig’l dudamdurlik, jahonni bath etar.

Chekmayin lashkar gar olsa ilkiga har podishoh .

Munis nazmida tabiat tasviri ham muhim o’rin tutadi. Tabiat falsafasidan hayotiy xulosalar chiqaradi.

4. Shermuhammad Munisning butun ijodiyoti uning qismati chigal, hayoti, nihoyatda ogir kechganligidan dalolat beradi. Ifoda uslubiga ko’ra soda va samimiy ushbu g’azalida shoir o’z hayotini haqqoniy aks ettirishga erishgan . Shu ma’noda, Navoiy g’azalida ma’shuqa o’tiga g’amdan zada bo’lgan jon rishtasi arqon o’rnida hadiya qilingan bo’lsa

Bazi g’am boridin chekmush og’irini,

Yog’ir bo’lmish hazing Konglim yog’irni,

Falak g’am yuklarin solg’onda elga,

Yog’irinimga mening qo’ymish og’irini.

Bilursen g’am yukin ko’p chekkanimni.

Yog’irinim ustiga ko’rsan yog’irni.

Ilting ko’rsam, manga uns aylasun deb,

Bemrman goh ko’ngulni, goh bag’irni

Raqib ollingda bo’lmoqdin hazinman,

Tilarman ko’rmasman ul bo’lmog’irni.

5. Yangi mavzuni mustahkamlash.
Bu bosqichda o ‘qtuvchi o’ quvchilarmng bilim doirasini kengaylirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quydagi usullardan foydalanadi:

Frontal savollar.
1.Sh. Munisning ijodi qanday shakillangan?

2.Munis istedodining shakillanish omillari qanday?

3. «Munis ul-ushshoq» devoni haqida nimalarni bilasiz?
Dars yakuni:
O’qituvchi o’tgan yangi mavzu b’oyicha tushunmagan savollarga javob beradi, darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilmini baholaydi va darsni yakunlaydi.
6. Uyga vazifa:

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13. Oqituvchi uchun adabiyotlar:
1. B.To’xliyev «O’zbek adabiyoti».

2. O’Boboyorov, F.Xolsaidov «Adabiyot».

3. A. Rafiyev, N.G’ulomova «Ona tili va adabiyot».

1. MAVZU:XO’JANAZAR HUVAYDONING HAYOTI VA IJODI.
2. Dars turi: ___________________________

3.Dars vaqli: ____ daqiqa.
4.Dars tipi: Yangi mavzuni o’zlashtirish.
5.Darsda qo’llaniladigan usullar:
- aqliy hujum, muz yorar,
6.Darsda qo’llaniladigan nazorat turlari:
- og’zaki, yozma.
7.Dars maqsadlari:
A) Ta’limiv maqsadi:
Talabalarga shu mavzu haqida ma’lumot berish, hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilimini, malakasini oshirish.
B)Tarbiyaviv maqsad:

• 
  milliy g’oya va mafkurani o’quvchilar ongida shakillantirish
  
• 
  mutaxassislikka qiziqishni, ma’suliyat hissiyotlarini shakillantirish.
  
• 
  o’quvchilarda insonparvarlik, mehr shavqat tuyg’ularini shakillantirish.
  

V) Rivojlantiruvchi maqsad:

• 
  o’quvchilarni fikrlash qobilyatini o’stirish
  
• 
  mavzuni o’rganish borasida o’quvchilarni ijodiy yondoshishga yo’ llash.
  
• 
  o’quvchilarda mustaqil fikrlashni, mustaqil mulohaza yuritishni shakillantirish.
  

VIII. Darsni o’tkazish joyi: №-----------

9. Mavzuni boshqa fanlar bilan va shu fandagi boshqa mavzular bilan bog’lash, hayot bilan bog’lash. Tarix, Shaxs va jamiyat 10. Kerakli bilimlar doirasi: 1.Huvaydoning hayoti va ijodini. 2.Shoir merosining o’rganilishini. 3.Shoir dunyoqarashi va uning «Xoki poyi yaxshilar» g’azalini. 4. «Roxati dil» dostoni haqidani. 1. Darsni jihozlash: a) slayd, kodoskop b) ko’rgazmali qurollar d) tarqatma test va savollar e) adabiyotlar.

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r