Adabiyot insonlarning aihiy kechinmalarini so’z orqali ifodalab kelgan san'at turidir

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.

1. Tashkiliy qism:

O’qituvchining o’quvchilar bilan salomlashishi, davomatini aniqlash, o’quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg’ulotga tayyorgarligini tekshirish.

2. O’qituvchining kirish so’zi:

Bu bosqichda, o’qituvchi o’tiladigan yangi mavzu nomi, dars o’tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.

MAVZU: AHMAD YASSAVIY.

REJA:

1.Yassaviy-tasavvuf ilmining yirik vakili.

2.Ahmad Yassaviy shaxsi haqida tushunchalar.

3. «Devoni hikmat» hikmatlar xazinasi.

4.Hikmatlarda insoniy fazilatlar iymon va etiqot tuyg’ular ifodasi.

O’qituvchi o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni o’zlashtirishga tayyorlashi kerak.

3. O’quvchilarning bilimini tekshirish:

Bu bosqichda o’qituvchi mashg’ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o’zlashtirgan bilimlarini quyidagi so’rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.

Yakka savollar.

1. 
   Xadis ilmi tarixiga bir nazar to’g’risida ma’lumot bering?
   
2. 
   IV asr – Xadis ilmi tarixidagi oltin asir haqida tushunchangiz.
   
3. 
   Imom Buxoriy-buyuk muhaddas xaqida gapirib bering.
   
4. 
   Muhaddasning boy ijodiy merosi to’g’risida so’zlab bering.
   
5. 
   «Al-Jome, As-saxix»- ulug’ ma’naviy qomusi xaqida tushunchangiz.
   

4. Yangi mavzuni tushuntirish:

Bu bosqichda o’qituvchi o’quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushuntiradi.
Mavzuga oid tayanch atamalar: Shayxulmashoxiy, mutasavvif, tasavuf, uchmox, obu gil, sufiy, tarki dunyo.

Tarixda shunday zotlar o’tishganki, ular o’zlarini, o’zliklarini anglab yetish uchun inson, uning asli qayerdan, dunyoga nima uchun kelgan, nima uchun yashaydi va qayerga ketadi kabi savollarga javob axtarganlar va har birlari bu haqiqatga yetishish uchun o’z yo’llarini (tariqatlarini) kashf etganlar. Shunday muborak zotlardan biri Ahmad Yassaviy edi.

Rivoyat qilinishicha, payg’ambarimiz sahobalari bilan xurmo yeb, suhbatlashib o’tirgarilarida ularga qarab: «Qay biringiz mana bu omonatimni kelgusi izdoshlarimizga yetkazgaysiz?» deb so’raydilar. Bu vazifani bajarishni Arslonbobo o’z zimmasiga olishini bildiribdi. Shunda payg’ambar alayhissalom unga bir xurmo beribdilar va: «Mendan keyin Ahmad ismli bir bola dunyoga keladi. Siz, albatta, uni izlab toping va unga bu xurmoni bering, u ummatimda islom dinini quvvatlantiruvchi eng yetuk kishi bo’ladi», degan ekanlar. Hazrati payg’ambarning duoi barokati ila Arslonbob uzoq umr ko’ribdi va omonatni topshirish uchun ko’p yurtlarni kezib chiqibdi. Ahmadning otasi vafot etgan yili Turkistonga kelib, payg’ambarimiz tavsiflagan bolani ko’ribdi va unga salom beribdi. Salomga alik olgach, bola Arslonbobga qarab: «Bobo, omonatimni bering»? deb so’rabdi. Arslonbob nogohoniy savoldan shoshib qolib, undan: «Ey valiy, sen buni qaydin bilursan», deb so’rabdi. «Olloh bildirdi», deb javob beribdi bola, Payg’ambar alayhissalom omonatlarini egasiga topshirgach, Arslonbob Olloh huzuriga rixlat qilgan ekanlar.

Har kimga ham nasib etavermaydigan bunday sharaf Olloh oshig’i bo’lmish zotlargagina karomat qilinadi.

Alimad Yassaviy hayoti va ijodiga nazar solsak, rivoyat va she’rdagi karomat ayon bo’lganday bo’ladi.

«Turkiston mulkining shayxul mashoyixi» (Navoiy, «Nasoyim ul-muhabbat») Ahmad Yassaviy Qozog’istonning Sayram viloyatida ma’rifat va javonmardlikka ixlosi baland bo’lgan eng nufuzli Ibrohim ota oilasida 1041- yilda tug’ilgan. Onasi Muso shayxning qizi Oysha xotun edi. Ahmad ota-onasidan juda erta judo bo’ladi. Yetti yoshida Yassiga borib birinchi ma’naviy ustozi Arslonbob bilan uchrashadi va ilk saboqni undan oladi. Arslonbobning da’vati bilan Buxoroga boradi. O’sha paytlar Buxoro ilm-ma’rifatning nufuzli markazlaridan bo’lib, u yerda Ahmad Yassaviy, eng avvalo, diniy va tasavvufiy ilm sirlarini o’rganishga kirishadi. Arab, fors tillarini o’rganadi Ahmad Yassaviy hayotidagi eng muhim voqea mashhur mutasavvuf olim shayx Yusuf Hamadoniy bilan uchrashgani va unga murid tushgani bo’ldi. Yassaviy tezda shayxning e’tiborini qozonadi, undan olgan ilmlari bilan komillik martabasiga erishadi. Shundan so’ng Turkiston sari yuzlanadi va yangi bir tariqatga asos soladi. Bu tariqat turkiy xalqlar orasida «Yassaviya tariqati» nomi bilan shuhrat qozondi.

Yassaviy tariqati ilk marta turkiy tilda talqin etilganligi, islom dini va uning muqaddas kitobi Qur’onni baland rutbada tutganligi, fors tilidagi tasavvuf tajribalaridan foydalanganligi, shuningdek, turkiy axloq, e’tiqod va ishonchni aks ettirganligi bilan boshqa tariqatlardan farq qiladi. Yassaviy tariqatining keng xalq ommasi qalbi va shuuriga oson o’rnashganligi boisi ham shundadir.

Ahmad Yassaviy hikmat yozish an’anasini boshlab bergan ijodkor. U «Devoni hikmat»ida shariat (islom dini qonun-qoidalari va urf-odatlari), tariqat (tasavvuf maslagi), ma’rifat (ishqi ilohiy), haqiqat (Olloh va unga erishmoq) ni targ’ib qildi.

Ahmad Yassaviyning fikricha, haqiqat — qalbda. Qalb esa Ollohmng mulki. Butun olam bilan m’nan uyg’unlashish — oliy saodat. Saodat — ma’rifat nurlari bilan ong va ruhni tiniqlashtirishdir.

Ayo do’stlar, hech bilmadim men yo’limni,

Saodatqa bog’lamadim men belimni.

G’iybat so’zdan hech yig’madim men tilimni

Nodonligim meni rasvo qildi, do’stlar.

5. Yangi mavzuni mustahkamlash.

Bu bosqichda o ‘qtuvchi o’ quvchilarmng bilim doirasini kengaylirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quydagi usullardan foydalanadi:

Frontal savollar.

1.Yassaviy-tasavvuf ilmining yirik vakili xaqida nimalar bilasiz?

2.Ahmad Yassaviy shaxsi haqida tushunchangiz?

3. «Devoni hikmat» hikmatlar xazinasi to’g’risida ma’lumotlar bering.

4.Hikmatlarda insoniy fazilatlar iymon va etiqot tuyg’ular ifodasi haqida gapirib bering.

Dars yakuni:

O’qituvchi o’tgan yangi mavzu b’oyicha tushunmagan savollarga javob beradi, darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilmini baholaydi va darsni yakunlaydi.

6. Uyga vazifa:

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13. Oqituvchi uchun adabiyotlar:
1. B.To’xliyev «O’zbek adabiyoti».

2. O’Boboyorov, F.Xolsaidov «Adabiyot».

3. A. Rafiyev, N.G’ulomova «Ona tili va adabiyot».

1. MAVZU: NASIRUDDIN RABG’UZIYNING HAYOTI VA IJODI.

«QISSAI RABG’UZIY» ASARI HAQIDA.
2. Dars turi: _______________________

3.Dars vaqli: ____ daqiqa.
4.Dars tipi: Yangi mavzuni o’zlashtirish.
5.Darsda qo’llaniladigan usullar:
- aqliy hujum, muz yorar,
6.Darsda qo’llaniladigan nazorat turlari:
- og’zaki, yozma.
7.Dars maqsadlari:
A) Ta’limiv maqsadi:
Talabalarga shu mavzu haqida ma’lumot berish, hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilimini, malakasini oshirish.
B)Tarbiyaviv maqsad:

• 
  milliy g’oya va mafkurani o’quvchilar ongida shakillantirish
  
• 
  mutaxassislikka qiziqishni, ma’suliyat hissiyotlarini shakillantirish.
  
• 
  o’quvchilarda insonparvarlik, mehr shavqat tuyg’ularini shakillantirish.
  

V) Rivojlantiruvchi maqsad:

• 
  o’quvchilarni fikrlash qobilyatini o’stirish
  
• 
  mavzuni o’rganish borasida o’quvchilarni ijodiy yondoshishga yo’ llash.
  
• 
  o’quvchilarda mustaqil fikrlashni, mustaqil mulohaza yuritishni shakillantirish.
  

VIII. Darsni o’tkazish joyi: №‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗‗

9. Mavzuni boshqa fanlar bilan va shu fandagi boshqa mavzular bilan bog’lash, hayot bilan bog’lash. Tarix, Shaxs va jamiyat 10. Kerakli bilimlar doirasi: 1.Nasiruddin Rabg’uziy shaxsi haqida ma’lumatni. 2. «Qissai Rabg’uziy» asarining yaratilishini. 3.2Rabg’uziy asarida xalq og’zaki ijodining ta’sirini 4.Rabg’uziy xikoyatlarining tarbiyaviy ahamiyatini. 1. Darsni jihozlash: a) slayd, kodoskop b) ko’rgazmali qurollar d) tarqatma test va savollar e) adabiyotlar.

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.

1. Tashkiliy qism:

O’qituvchining o’quvchilar bilan salomlashishi, davomatini aniqlash, o’quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg’ulotga tayyorgarligini tekshirish.

2. O’qituvchining kirish so’zi:

Bu bosqichda, o’qituvchi o’tiladigan yangi mavzu nomi, dars o’tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.

MAVZU: NASIRUDDIN RABG’UZIYNING HAYOTI VA IJODI.

«QISSAI RABG’UZIY» ASARI HAQIDA.

REJA:

1.Nasiruddin Rabg’uziy shaxsi haqida ma’lumat.

2. «Qissai Rabg’uziy» asarining yaratilishi.

3.Rabg’uziy asarida xalq og’zaki ijodining ta’siri.

4.Rabg’uziy xikoyatlarining tarbiyaviy ahamiyati.

O’qituvchi o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni o’zlashtirishga tayyorlashi kerak.

3. O’quvchilarning bilimini tekshirish:

Bu bosqichda o’qituvchi mashg’ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o’zlashtirgan bilimlarini quyidagi so’rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.

YAKKA SAVOLLAR

1.Yassaviy-tasavvuf ilmining yirik vakili xaqida nimalar bilasiz?

2.Ahmad Yassaviy shaxsi haqida tushunchangiz?

3. «Devoni hikmat» hikmatlar xazinasi to’g’risida ma’lumotlar bering.

4.Hikmatlarda insoniy fazilatlar iymon va etiqot tuyg’ular ifodasi haqida gapirib bering.

4. Yahngi mavzuni tushuntirish:

Bu bosqichda o’qituvchi o’quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushuntiradi.
Mavzuga oid tayanch atamalar: Yozuk, tafakkur, kamug, yavlok, ontasi, malun, yigoch, fakix, karinchka.

Rabg’uziy o’zbek mumtoz adabiyoti tarixida alohida mavqe qozongan adibdir. Uning asl ismi Nosiruddin bo’lib, Xorazmning Raboti o’g’uz degan joyida tug’ilgan. Rabg’uziy «Qissasi Rabg’uziy» asarining muqaddimasida otasi Burhoniddinning 0’g’uz Rabotining qozisi bo’lganligini aytib o’tadi. Asarda bu haqda: «... bu kitobni tuzgan, toat yo’lida tizgan, ma’siyat yobonin kezgan, oz ozuqlug’, ko’p yozuqlug’ Rabot o’gsuzining qozisi Burhon o’g’li Nosiruddin...» deb qayd etilgan.

Asar Nosiniddin To’qbo’g’aning topshirig’i asosida yozilgan. Muallif uni «... yigitlar arig’i (poki), ulug’ otlig’, qutlug’ zotlig’, ezgu xulqlig’, islom yorig’liq, mo’g’ul sanilig’, musulmon dinlig’, odamiylar inonchi, mo’minlar quvonchi, himmati adiz (yuksak), aqli tengiz beg» deb ta’riflaydi.

Nosiruddin To’qbo’g’abekka bag’ishlangan she’riy madhiyada uning «arslon mengizlik surati», «koerklug sifatlig’ surati», «tuz so’zlayur so’zni uqa» singari sifatlari keltiriladi.

Rabg’uziyning boshqa asarlari haqida ma’lumotlar yo’q.

«Qissasi Rabg’uziy» asari turkiy xalqlar orasida keng tarqalgan. U payg’ambarlar haqidagi qissalardan iboratdir.

Bu asar o’zbek nasrining eng qadimiy namunalaridan biridir.222 Unda XIVI asr oxiri — XIV asr boshlaridagi o’zbek adabiyotining bir qator o’ziga xos xususiyatlari juda yorqin namoyon bo’Igan.

Payg’ambarlar haqidagi qissalar Rabg’uziyning olam va odam haqidagi qarashlarini badiiy jihatdan ifodalash ucliun vosita bo’lgan. Ularda adib olamning yaratilishi, tabiat va jamiyat hodisalari, insoniy munosabatlar borasida fikr yuritadi.

Qissalar asosini tarixiy voqealar tashkil etadi. Ular o’z ildizlari bilan «Qur’on» va «Hadis»larga, tarixiy manbalarga, xalq og’zaki ijodiga borib taqaladi. Ammo bularning hammasi birinchi navbatda, Rabg’uziy badiiy tafakkuri mevalaridir.

Mavzu doirasiga ko’ra asar qissalari juda rang-barang. Olamdagi butun mavjudot egasi bo’lgan Ollohni ulug’lash, payg’ambar hayotiga doir lavhalarni eslash, ota-ona va farzand munosabatlari, sevgi va sadoqat, vatan va vatanparvarlik, erk va adolat, do’stlik va hamjihatlik, urush va tinchlik kabi mavzular shular jumlasidandir. Bular asardagi 72 bob — qissalarda o’z ifodasini topgan. Bu qissalarning hajmi turlicha. Masalan, «Qissasi Yusuf» salkam yuz sahifani tashkil qilsa, «Lut» haqidagi qissa bir necha sahifadangina iborat.

Qissalarning ko’pi qahramon haqidagi muayyan xabar bilan boshlanadi, so’ng she’riy madh, keyin asosiy voqealar bayoni keladi, Ba’zi qissalar ichida yana mustaqil hikoya, rivoyat va naqllar ham bor. Masalan, Yusuf qissasida bir necha hikoya, latifa, bayt, g’azal va boshqa janr namunalari uchraydi. Amrno ular asarda olg’a surilgan asosiy g’oyaviy-badiiy maqsad bilan yaxlitlikni tashkil etadi. Misol sifatida «Dovud haqida»gi qissa bilan tanishish mumkin.

Qissa Dovudning ta’rif bilan boshlanadi. So’ng she’riy tavsif beriladi. Undan keyin Dovud payg’ambar haqidagi umumiy tasavvurlar bayon etiladi:

«Dovud yalavo’h (payg’ambar) bani Isroildan erdi. O’n qarindosh erdilar. Otalari Isho’otlig’ Dovud qamug’idin (barchasidan) kichik erdi. Tun-kun yig’layur erdi ibodat ichinda».

Ko’rinib turganidek, Rabg’uziy nasrda nihoyatda sodda, lo’nda, tushunarli va ta’sirchan ifodasini topa olgan. Shuning uchun ham bu asar asrlar davomida qo’ldan tushmay o’qildi.

Dovud bilan bog’liq hikoyalarda adib adolat va zulm, hunar egalari, ota-ona va farzandlar munosabati singari muammolarga asosiy e’tiborni qaratgan. «Aytmishlar, Dovud yaiavo’h tunla o’zin belgusiz qilib ra’iyatlardin so’rar erdikim, podshoh sizing biria netag muornala qilur? Aytur erdilar: yavloq (juda) odil turur».

Bir kecha andog’ so’zlayurda Mavlo taolo bir farishtani izdi (jo’natdi) bir qurtqa (kampir) surati uza. Andin so’radi: «Podshohingiz netak turur, ontasi (shunisi) bor, kishilar molin yeyur».

Dovud duo qildi: «Iziyo (egam-ey), manga bir harf (hunar) o’rgatgil. Aning birla qazg’achiligi (nasibamni) yeyayin. Xalq mani so’zlamasunlar.

Mavlo taolo bir taqachilik (temirchilik) san’atin anta o’gratu berdi. Aymishlar, temur Dovud ilkinda mo’mtek yumshar erdi, netakkim xamir o’zgalar ilkinda».

Halollikka, o’z rnehnati bilan kun ko’rishga, boshqalarga zulm qilmaslikka undash hikoyaning asosiy maqsadidir. O’zbek nasrida ilk marotaba dialoglar Rabg’uziy tomonidan keng qo’llangan. Ana shu dialoglar vositasida asosiy g’oyaviy maqsad yorqin va ta’sirchan ifodalangan.

Rabg’uziy hikoyalarida insonparvarlik, yurtparvarlik, insonni komillik darajasiga ko’tarish, axloqiy poklik, ma’naviy barkamollik sari undash g’oyalari yetakchilik qiladi. Ular orasida til odobi va qalb pokligi ham alohida o’rin tutadi. Bu jihatdan «Luqmon va uning xojasi» hikoyati ibratlidir:

«Luqmong’a xojasi aydi: — ‘Borg’il, bir qo’y bo’g’izlab etindin qayii yaxshiroq ersa nianga kelturgil».

Qo’yni bo’g’izladi, tili birla yurakin olib keldi.

Xojasi so’rdi: — «Bularni naluk (nima uchun) kelturding?»

Aydi: — Qo’yda tildin, yurakdin yaxshiroq yo’q. Agar yovuz ersa tildin, yurakdin yovuzroq yo’q».

Tilga e’tibor berish, har bir aytiladigan so’z mas’uliyatini ta’kidlash hikoyadagi asosiy g’oyaviy-badiiy niyatdir. Bu yerda donolik, hozirjavoblik hani uluglangan.

Hikoyalarda xalq og’zaki ijodining ta’siri ham yorqin seziladi. Xususan, latifa janriga xos belgiiar hikoyaga ko’chib o’tgan. Suhbatning dialog asosida olib borilishi, soddalik, donishmandlik, topqirlik, hoziijavoblik fazilatlarining ustuvorligi, ifodalarning qisqa, aniq, lo’ndaligi og’zaki ijoddan ta’sirlanish natijasidir.

Rabg’uziy hikoyalarining asosini ko’pincha real hayotiy voqea-hodisaiar tashkil etadi. Ularni ifodalash uchun mifologik, afsonaviy-xayoliy yoki hayotiy mantiq taqozo etadigan bayon uslubi tanlab olinadi. Masalan, insonlarning mast holda yurishini, umuman o’tkir ichimliklar ichishni qoralash maqsadi uchun «Uzum hikoyati» keltirilgan. Undagi asosiy qahrarnon Shaytondir. U to’g’ridan-to’g’ri «Shaytoni mal’un» deb ta’riflanadi. «Mal’un» — «Haydalgan, la’natlangan» demak. Ana shu malun uzumning urug’ini o’g’irlagan. Bu hol oshkora bo’lib qolgach, uni Nuh payg’ambar huzuriga olib kelishadi. Shayton aybini bo’yniga oladi-yu, lekin urug’ni qaytarib berishdan oldin uni uch marta sug’orishga imkon berishni so’raydi va rozilik oladi.

Chog’ir (ichkilik)ning paydo bo’lishi shu tarzda shayton nomi bilan bog’lanadi. Chog’ir ichgan odamning holati ham nihoyatda ta’sirchan o’xshatishlar bilan tasvirlanadi. Buning nchun tulki, yo’lbars, to’ng’iz obrazlaridan foydalanilgan.

Hikoyada Nuh payg’ambarning ulug’ligini ko’rsatuv-chi dalillar ham keltirilgan. Xususan, shinni va sirkaning paydo bo’lishi bevosita ana shu payg’ambar faoliyati bilan bog’liq.

Rabg’uziy hikoyalarida qadimiy mifologik tasavurlarning ildizlari ham ko’zga tashlanadi. Ma’lumki, miflarda dunyoviy hodisalarning paydo bo’lishi, ularning ilohiyat bilan aloqasi o’ziga xos tarzda izoh va «isbot» etiladi. Bu jihatdan «Ilon va qarlugco’h» hikoyati xarakterlidir.

Unda mushuk bilan sichqon, ilon bilan baqa, ilon bilan qarlug’o’h (qaldirg’o’h) hamda ari, inson va qushlar hamda boshqa hayvonot olami orasidagi o’ziga xos munosabatlar izohlanadi, badiiy tadqiq etiladi.

Namrud haqidagi hikoyatda inson xayolotining imkonlari madh etiladi. Unda Namrudning osmon mamlakatiga chiqishi tasvirlangan.

Hikoyada o’sha davr kishilarimng osmon haqidagi tasavvurlari ham ifodasini topgan. Ayni paytda hikoya mazmuni badiiy jihatdan tola asoslangan va shuning uchun ham kishida zavq uyg’otadi. Shu bilan birga, hikoyada shuhratparastlik, takabburlik kabi illatlar qattiq qoralanadi. Erishgan muvaffaqiyatlardan boshi aylanib qolgan Namrud hech kimni pisand qilmaydigan kimsaga aylanadi, hatto xudoni ham tan olmaydi. Oqibatda u qattiq jazolanadi, og’ir dardga chalinib, xor-zorlikda halok bo’ladi. Bu ibratli hikoya har qanday o’quvchiga kuchli ta’sir ko’rsatadi.

Rabg’uziy qissalari va hikoyalarida axloqiy-ta’limiy qarashlarni targ’ib qilish yetakchi o’rin tutadi. Deyarli har bir hikoyada shunday qarashlar aks etgan. Sulaymonning qarinchqa (chumoli) bilan so’zlashganl hikoyasida ham bu hol kuzatiladi.

Sulaymon — Dovud payg’ambarning o’n ikkinchi, kenja o’g’li. U ham boshqa akalariday «olim, faqih, oqil» yigit edi. Dovudning podshohligi unga meros qoldi. Amrno otasiga o’xshab o’z hunarini hech qo’ymas edi. U tol novdalarini yig’ib, savat to’qib sotardi.