AdigöZƏl bəy qarabağnamə

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QARABAĞNAMƏLƏR 
 
MİRZƏ 
ADIGÖZƏL BƏY 
QARABAĞNAMƏ 
 
MİRZƏ CAMAL CAVANŞİR QARABAĞİ 
QARABAĞ TARİXİ 
 
ƏHMƏD BƏY CAVANŞİR 
QARABAĞ XANLIĞININ 1747-1805-Cİ İLLƏRDƏ 
SİYASİ VƏZİYYƏTİNƏ DAİR 
 
Birinci kitab 
 
 
 
 
 
ŞƏRQ-QƏRB 
BAKI   2006 
 
3 

---

Bu kitab "Qarabağnamə " (Bakı, Azərbaycan Elmlər Akademiyası 
nəşriyyatı, 1950) və "Qarabağnamələr. I kitab" (Bakı, Yazıçı, 1989) 
nəşrləri əsasında təkrar nəşrə hazırlanmışdır 
 
 
 
Tərtib edəni:  
 
Akif Fərzəliyev 
 
 
Elmi redaktoru:                          Nazim Axundov 
947.54-dc22 
AZE 
Qarabağnamələr. I kitab. Bakı, "Şərq-Qərb", 2006, 216 səh. 
Bu kitabda Azərbaycanın XIX əsr maarifpərvər tarixçiləri Mirzə Adıgözəl 
bəyin, Mirzə Camal Cavanşir Qarabağinin,  Əhməd bəy Cavanşirin Qarabağ 
haqqında tarixi, ədəbi-bədii, publisistik oçerkləri toplanmışdır. 
ISBN10 9952-34-068-0 
ISBN13  978-9952-34-068-6 
© "ŞƏRQ-QƏRB", 2006 
 
4 

---

TƏRTİBÇİDƏN 
Azərbaycan MEA M.Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutunda Qarabağ tarixinə 
dair böyük əhəmiyyət kəsb edən onlarla əsər və tarixi sənədlər saxlanılır. Təəssüf 
ki, Qarabağa göz dikən erməni ekstremistlərinin haqsız tələblərinin cılızlığını və 
əsassız olduğunu bir daha açıb göstərən və sübuta yetirən bu mənbələrin çoxu 
çap olunmamış və lazımınca araşdırılmamışdır. 
Bu boşluğu aradan qaldırmaq üçün "Qarabağnamə"lər adlı bu kitabı üç 
kitabda çap etməyi nəzərdə tutmuşuq. 
Birinci kitaba XVIII-XIX əsrlər Qarabağ tarixini əhatə edən üç mənbə daxil 
edilmişdir. Bunlardan Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə"si, Mirzə Camal 
Cavanşir Qarabağinin "Qarabağ tarixi" və  Əhməd bəy Cavanşirin "Qarabağ 
xanlığının 1747-1805-ci illərdə siyasi vəziyyətinə dair" əsərləri çox az tirajla 
1950, 1959, 1961-ci illərdə çapdan çıxmış  və indi nadir kitablar sırasına 
daxildir
1
. 
Mirzə Adıgözəl bəy öz əsərini Azərbaycan dilində, Mirzə Camal Cavanşir 
fars və  Əhməd bəy Cavanşir isə rus dillərində yazmışlar. Yuxarıda adı  çəkilən 
müəlliflərin əsərləri Azərbaycan MEA M.Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutunda 
saxlanılır. Buraya Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə"sinin 1862-1914-cü 
illərdə üzü köçürülmüş beş  əlyazma nüsxəsi
2
, Mirzə Camalın "Qarabağ 
tarixi"nin 1877-ci ildə katib tərəfindən köçürülmüş M-195 şifrli nüsxələri 
daxildir. 
Mirzə Adıgözəl bəyin  əsərindən fərqli olaraq, Mir Mehdi Xəzaninin 
"Qarabağ tarixi"ndə bəzi çox çətin anlaşılacaq yerlərin müasir dilə çevrilməsini 
nəzərə almasaq, demək olar ki, müəllifin öz dilini saxlamışıq. 
"Qarabağnamə"lərdə müəlliflər  əsasən Qarabağın tarixi coğrafiyasını, etnik 
tərkibini, Qarabağda və onun ətrafında baş vermiş siyasi hadi- 
                                                 
1
 
Mirzə Adıgözəl bəy. Qarabağnamə (müqəddimə  və Mirzə Adıgözəl bəyin tərcümeyi-halına aid materiallar 
V.N.Leviatovundur), Bakı, 1950; Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği. Qarabağ tarixi (farscadan tərcümə, müqəddimə, qeydlər 
və adlar göstəricisi. F.Babayevindir), Bakı, 1959; Əhməd bəy Cavanşir. Qarabağ xanlığının 1747-1805-ci illərdə siyasi 
vəziyyətinə dair (Əhməd bəy Cavanşirin tərcümeyi-halı, ruscadan tərcümə və qeydlər Ə.B.Şükürzadənindir), Bakı, 1961. 
2   Azərbaycan MEA M.Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutunda saxlanılan nüsxələrin şifrləri bunlardır: B-1150, M-87, 
B-2382, B-3336, B-6312. 
 
 
5 

---

sələri, o cümlədən Azərbaycanın bu gözəl, mənzərəli guşəsində tikilib ucaldılan 
milli abidələrimiz, Qarabağ xanları  tərəfindən yeni salınmış yaşayış  məskənlərini 
geniş şəkildə qələmə alırlar. 
Bu günümüzlə  səsləşən  ən vacib məsələlərdən biri, ermənilərin bu torpağa 
sonradan gəlmələri də bu mənbələrdə öz əksini tapmışdır. Məsələn, Dizaq məliki 
Yegan Qarabağa Loridən qaçıb gəlmişdir. Nadir şaha müticəsinə itaət etdiyinə görə 
Dizaqda ona məliklik verilmişdir. Vərəndə  məliki  Şahnəzər Göyçədən, Çiləbörd 
məliki Allahqulu Mağavizdən, Talış  məliki Usub Şirvandan qaçaraq Qarabağda 
özlərinə sığınacaq tapmış, Nadir şaha qulluqlarına görə Qarabağda məliklik əldə 
etmişlər. Xaçın isə o dövrdə Yesai Həsən Cəlalyanın (1702-1728-ci illərdə alban 
katolikosu) övladına verilmişdir
1
. Buradan aydın olur ki, Allahqulu, Yegan(ə), 
Şahnəzər, Usub və mənbələrdə adı çəkilən digər Qarabağ məliklərinin əsli-nəsəbi, 
xristian dinini əldən verməmək üçün erməni dilini qəbul etmiş albanlardırlar. Bu da 
görkəmli Azərbaycan alimləri akad. Ziya Bünyadovun
2
, akad. İqrar  Əliyevin
3
  və 
başqalarının fikirlərini tamamilə bir daha sübut etməyə əsas verir. 
 
 
                                                 
1
  
Mir Mehdi Xəzani. "Kitabi-tarixi Qarabağ", Azərbaycan MEA M.Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutu, B-518 şifrli 
əlyazma, vər. 13b-17b. 
2
   
Есаи Xacaн  Джалалян. Kpaткая  история  страны  Албанской (1702-1722).  Предисловие  акад.  З.Бунятова, 
1989, стр. 4 
3
  
Игрaр Aлиeв. Haroрный Kapaбax (история, факты, coбытия), Баку, 1989,стр. 70-75. 
 
 
6 

---