Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2011, № 1
- 8 -
mövqeyinə aşkar və qeyri-aşkar şəkildə təsir etməklə növbəti
zaman kəsi-
yində ictimai rəyin artıq yeni səviyyəyə qalxmasını təmin edir.
Fəlsəfi fikir nə qədər mücərrəd olsa da, son nəticədə insanların və cə-
miyyətin mənafeyinə xidmət etməlidir. Ona görə də insanın həyat idealının,
estetik zövqün, əxlaqi prinsiplərin, intellektual hədəflərin düzgün seçilmə-
sində fəlsəfənin rolunu artırmaq və onun qalxmış olduğu mücərrəd fikir sə-
viyyəsindən konkret problemlərin elmi-nəzəri təhlilinə keçid mexanizmləri
işləyib-hazırlamaq tələb olunur. Fəlsəfə bir növ ideologiya üçün təməl rolu-
nu oynayır. Lakin hansı fəlsəfəyə istinad
edilməsi, hansı dünyagörüşünün
rəhbər tutulması bu məsələlərdə çox önəmlidir.
Öncə hədəflər düzgün seçilməlidir və ancaq
bundan sonra bu hədəflə-
rə çatmaq üçün məqsədyönlü ictimai fəaliyyətin optimal metodları işlənib-
hazırlanmalı və dövlətin bütün potensial resursları bu məqsədlərin realizasi-
yasına yönəldilməlidir. Təsadüfi deyildir ki, son vaxtlarda Azərbaycanın
ideya məkanında aktual olan məsələlər sırasında demokratik dövlət qurucu-
luğunun Azərbaycan modelinin işlənib-hazırlanması, yeni iqtisadi inkişaf
modelinin əsas prinsiplərinin müəyyən edilməsi, neft kapitalının intellektual
kapitala çevrilməsinin sosial mexanizmlərinin işə salınması,
milli ideya və
ideologiyanın formalaşdırılması və s. bu kimi problemlər başlıca yer tutur.
Bununla yanaşı, milli mədəniyyətin ümumbəşəri mədəniyyət kontekstində
identifikasiyası, sivilizasiyalararası və dinlərarası dialoq məsələləri də xüsu-
si aktuallığa malikdir.
Tam qanunauyğun haldır ki, “Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər” jur-
nalının tematikası da günün tələblərinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş və
müasir tələblər baxımından aktual saydığımız məsələlərə daha çox yer veril-
mişdir. Jurnalın bu nömrəsində fəlsəfə tarixi ilə bağlı məsələlərlə yanaşı,
müasir dövrdə elmin inkişaf qanunauyğunluqlarını əks etdirən tədqiqatlara,
habelə Azərbaycanın siyasi reallıqlarının elmi-nəzəri müstəvidə araşdırılma-
sına dair məqalələr dərc olunur.
Ramiz MEHDİYEV
AFSEA-nın prezidenti,
Redaksiya Şurasının sədri, akademik
Fəlsəfə tarixi
Müasir türk fəlsəfəsi
A.N.Nısanbayev, Q.K.Kurmanqaliyeva
∗
(Q
azaxstan
)
Müasir türk tədqiqatçılarının fəlsəfi düşüncələri sözün əsl mənasında
dünya fəlsəfi fikir xəzinəsinin tərkib hissəsidir. Dünya fəlsəfi fikrin inkişa-
fında xüsusi bir mərhələni ifadə edən türk fəlsəfəsi türkdilli dövlət və xalq-
ların mənəvi mədəniyyətinin inkişafında böyük rol oynayır. Dünya fəlsəfəsi-
nə həsr olunmuş layihənin yerinə yetirilməsi, habelə türk xalqlarının mədəni
irsinə müraciət edilməsi, türk fəlsəfəsinin mahiyyəti və təyini, tarixi rolu və
mənəvi mədəniyyətdə yeri, onun müstəqil statusu və s. yeni və olduqca ak-
tual məsələlərdəndir.
Yaxın keçmişdə postsovet məkanında yaşayan bir sıra türkdilli xalq-
lar müstəqillik əldə etdi. Tarixi baxımdan misilsiz olan bu hadisə özü ilə
təkcə identikliyin axtarılması deyil, həm də dünya qlobal məkanına inteqra-
siyaya aid olan bir sıra əhəmiyyətli problemlər də gətirdi. Özünüidentifik-
ləşdirmə məsələləri ilə sıx bağlı olan müasir inteqrasiya
prosesləri türkdilli
dövlətlərdən dünyanın bugünkü strukturunda, bugünkü dünya siyasətində və
dünya mədəniyyətində öz yerini təyin etməyi tələb edir.
∗
A.N.Nısanbayev –fəlsəfə elmləri doktoru, akademik, Qazaxstan Elmlər Akademiyası-
nın Fəlsəfə Institutunun direktoru;
- 9 -
Q.K.Kurmanqaliyeva – fəlsəfə elmləri doktoru.
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2011, № 1
- 10 -
Bu prosesdə fəlsəfə xüsusi rol oynayır. Buna görə də fəlsəfənin xa-
rakteri və məzmunu, onun özündə daşıdığı dəyərlər
ideoloji əhəmiyyət kəsb
edir və ictimai inkişafda xüsusi rol oynamağa başlayır. Cəmiyyətdəki mədə-
ni-mənəvi iqlim, onun xaricdən gələn intellektual-mənəvi təsirlərə qarşı da-
vamlılığı bu cəmiyyətin hansı fəlsəfə aşılamasından, fəlsəfədə hansı dəyər-
lərin əks olunmasından asılı olacaqdır.
Deyilənlər milli dövlətləri təhlükə altına qoyan qloballaşma proseslə-
rinin vüsət aldığı bir şəraitdə müstəqillik əldə etmiş türkdilli xalqlar üçün
böyük əhəmiyyət kəsb edir. İctimai sistemin kökündən dəyişildiyi, ənənəvi
həyat tərzindən miras qalmış mədəni təsirlərin müasir həyatın demokratiya
və bazar münasibətləri mədəniyyəti ilə toqquşduğu bir dövrdə öz xüsusi in-
kişaf yolunu seçmək zərurəti yaranır. Bu isə adətən cəmiyyətdə əsaslı dəyi-
şikliklərin baş verdiyi dövrlərdə yaranan aşağıdakı məsələləri
yenidən aktu-
allaşdırır: keçmişin mədəni irsinə necə münasibət bəsləməliyik? Onu qəbul
etməli, yoxsa ondan imtina etməliyik? Müasir dünyanın fəlsəfəsi necə olma-
lıdır?
Strateji inkişaf yolunun seçimində tarixi yanaşmanı rəhbər tutaraq
hesab edirik ki, keçmişin mədəni irsi xalqın yaddaşından silinməməlidir. O,
bizim bu günümüzün və gələcəyimizin mütərəqqi tərkib hissəsi olmalıdır.
Buna görə də türk fəlsəfəsinin tarixi və bu gününün öyrənilməsi türkdilli
ölkələrin müasir fəlsəfəsinin inkişafı üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.
İlk növbədə ona görə ki, dünya fəlsəfi fikir tarixində yaxın keçmişə qədər
“türk fəlsəfəsi” anlayışı ümumiyyətlə mövcud deyildi.
Avrasiya qitəsində
nəhəng bir ərazi tutan və zəngin tarixə və mədəni ənənələrə malik olan bu
xalqların intellektual dünyagörüşü və düşüncə formasına etinasız münasibət
var idi.
Türkdilli xalqların fəlsəfəsinin hərtərəfli öyrənilməsi fəlsəfədə gələ-
cək tədqiqatlar üçün böyük imkanlar açır. “Türk fəlsəfəsi” anlayışının olma-
masının, bu mövzunun həm fəlsəfə tarixində, həm də müasir fəlsəfədə kifa-
yət qədər işlənməməsinin ideoloji və siyasi səbəbləri var idi. Türkdilli “so-
vet Şərqi” xalqlarının müstəmləkədə olduğu illərdə ideoloji bünövrədə belə
bir
tezis dururdu ki, guya geridə qalan xalqların həqiqi tarixi və mədəniyyəti
Oktyabr inqilabından sonra başlamışdır. Əvvəllər tarixdə rast gəlinməyən