Agarəhim Əsərlər Ana dilinin tədrisi metodikası


Ana dili tədrisi 1830-1920-ci illərdə



Yüklə 4,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/457
tarix25.12.2022
ölçüsü4,61 Mb.
#97890
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   457
ADTM dərsliyi ağarəhim müəllim

1. Ana dili tədrisi 1830-1920-ci illərdə 
Ana dili təlimi problemi XIX əsrin 30-cu illərindən Azərbaycan 
pedaqoq alimlərinin əsərlərində öz əksini tapmış, əsrin ikinci yarı-
sında daha geniş vüsət almışdır. A.A.Bakıxanov, M.Ş.Vazeh, 
M.Kazım bəy, L.M.Lazarev, L.Z.Budaqov və başqaları ana dilini 
öyrətməyin zəruriliyini dönə-dönə göstərmiş, bu dildə uşaqların 
nitq və təfəkkürünü inkişaf etdirməyi məsləhət bilmişlər. Ana dili 
təlimində əyani vəsaitlərin, müəllimin iş metodlarının rolu məsələsi 
xüsusi qeyd olunmuşdur. Azərbaycan dili tədrisinin ilk tədqiqatçısı 
və bu haqda elmi fıkir söyləyən professor Mirzə Kazım bəydir. O, 
1839-cu ildə ―Qrammatika turetsko-tatarskoqo yazıka‖ kitabında 
Azərbaycan dilinin morfologiya və sintaksis bölmələrinin öyrədil-
məsinin ümumi məsələlərindən bəhs etmişdir. Onun davamçıların-
dan P.M.Budaqov ―Praktiçeskoye rukovodstvo turetsko-tatarsko-
azerbaydjanskoqo nareçiya‖ (1857) adlı əsərində 20 dərs nümunəsi 
vermiş və hər dərsin sonunda mətndə olan cümlələrin sintaktik xü-
susiyyətlərini izah etmişdir. M.Ə.Vəzirov ―Uçebnik tatarsko-azer-
baydjanskoqo nareçiya‖ (1861) əsərində M.Kazım bəyin qrammati-
kasında olan məlumatı sadə və asanlaşdırılmış şəkildə vermişdir. 
1866-cı ildə L.M.Lazarev ―Türk dilinin müqayisəli müntəxəbatı‖ 
adlı dərsliyini Moskvada çap etdirmişdir. 1869-cu ildə L.Budaqov 


Ağarəhim Əsərlər 

―Lüğəti-türki‖ adlı əsərini Peterburq şəhərində nəşr etdirmişdir. 
Şübhəsiz, bu tədqiqatların hər biri XIX əsr Azərbaycan dili və onun 
tədrisinin inkişafı tarixi üçün yüksək qiymətləndirilməlidir. Bu təd-
qiqatlar ibtidai məktəbdə ana dili təlimi üzrə iş aparmağa müəyyən 
elmi əsaslar vermişdir. Bunlardan faydalanaraq A.O.Çernyayevski, 
R.Əfəndiyev, Q.R.Mirzəzadə və s. tərəfindən ibtidai siniflərdə ana 
dili təlimi üzrə aparılan işlər bir qədər genişləndirilmiş və təkmil-
ləşdirilmişdir. 
XX yüzilliyin əvvəllərində H.Qaradaği, H.Mahmudbəyov, 
M.H.Rüşdiyyə və başqaları öz tədqiqatlarında kiçik yaşlı məktəbli-
lərə cümlə qurmaq, cümləni suallarla genişləndirmək və başqaları 
ilə ünsiyyətdə olmaq bacarıqları aşılanmasından bəhs etmişlər. 
Bir sıra mənbələrə (arxiv materiallarına) görə Azərbaycanda ilk 
―Əlifba‖ dərsliyinin müəllifı M.F.Axundov olmuşdur. Təəssüf ki
onun ―Əlifba‖ dərsliyinin yazılma tarixi və özü hələlik məlum de-
yildir. Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan (tatar) şöbəsi-
nin inspektoru işləyən milliyyətcə rus olan, A.O.Çernyayevski qısa 
bir müddətdə ərəb əlifbasını öyrənmiş, sövti üsulla ―Vətən dili‖ adlı 
dərsliyini yazıb çap etdirmişdir. Bu kitab Azərbaycan uşaqları üçün 
ikinci ―Əlifba‖ dərsliyi olmuşdur. 
1882-ci ildə R.Əfəndiyev müəllimi A.O.Çernyayevskinin hə-
min kitabının üzünü daşa basmasına köçürmüşdür. 1888-ci ildə 
A.O.Çernyayevski S.Vəlibəyovla birlikdə ―Vətən dili‖ kitabının 
ikinci hissəsini çap etdirmişdir. Onlar həmin kitabın giriş hissəsin-
də bir sıra dil materiallarının öyrədilməsi ilə əlaqədar tövsiyələr 
vermişlər. 
1899-cu ildə R.Əfəndiyev ―Uşaq bağçası‖ dərsliyini çap etdir-
mişdir. Müəllif bu kitabda Azərbaycan dilinə yaramayan, ərəb 
məxrəci ilə tələffuz olunan səkkiz ərəb hərfini əlifbadan kənarlaş-
dırmışdır. Nəticədə 32 hərfdən 24-nü saxlamışdır. Həmin hərflər 
əsasında ―Uşaq bağçası‖ kitabında 24 dərs vermişdir. 
R.Əfəndiyevin 1901-ci ildə ikinci dərsliyi — ―Bəsirət-ül-ətfal 
qiraət‖ kitabı nəşr edilmişdir. Beləliklə də Azərbaycan dilinin tədri-
si tarixində R.Əfəndiyevin öz xüsusi mövqeyi olmuşdur. 



Yüklə 4,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   457




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə