möhkəmlənirdilər. Bu fasilə əmrlə nəzərdə tutulmuşdu, çünki Qurd qapısına topları qaldırmaq çətin məsələ idi,
onlar olmasa, şəhəri və limanı nəzarət altında saxlamaq, hərəkət edən düşmən qüvvələrinə atəş açmaq olmazdı
və ümumiyyətlə, Qurd qapısı təpəsinin tutulması əhəmiyyətini itirərdi. Nuru paşa təkcə yüngül topları deyil, bir
ağır batareyanı da təpəyə qaldırmağı, 5-ci firqənin qərargahını da ora keçirməyi əmr etdi.
658
Düşmən fasilədən
istifadə edərək qərb istiqamətinə yeni qüvvələr göndərir, lakin əhəmiyyətli dəyişikilik edə bilmirdi.
659
Saat 9:45
Qurd qapısı istiqamətində əkshücum baş verdi, burada ingilis qoşunları və biçeraxovçular vuruşur, ermənilərdən
ibarət 3 bölük hücuma qalxsa da, ilk top səsləri gələn kimi geri, şəhərə doğru qaçdılar.
660
Şimaldan təzyiqi artıran 15-ci firqə buradan qoşunların götürülüb 5-ci firqəyə qarşı atılmasına imkan
vermirdi. Qurd qapısına qaldırılmış toplar 9-cu alayın sağ cinahında əkshücum üçün toplaşan düşmən
hissəsini atəşə tutaraq dağıtdı. 56-
cı alay sol cinahda yüksəklikləri tutdu, 3 pulemyotu qənimət kimi götürdü. Düşmən arasında vahiməni artırmaq
üçün təpələrdə qurulan toplar ara-sıra şəhərdəki qoşun birləşmələrinə və limandakı gəmilərə atəş
açırdılar. Düşmənin Salxana və Salyan kazarmasında qurduğu top batareyaları ilk atəş açan kimi mövqelərini
bildirmiş və dərhal türk artilleriyası tərəfindən dəf edilmişdilər.
661
Qırmızı Qışla adlanan yerdə
(Maşatlıq adlanan xristian qəbristanlığı yaxınlığında) möhkəmlənmək və 56-cı alaya hücum etmək istəyən
düşmənin piyada hissələri və 3 zirehli avtomobil top atəşinə məruz qalaraq qışlanı tərk etdilər. Sağ cinahda
13-cü alay Maşatlıq məntəqəsi və Bayıl yüksəkliklərini ələ keçirdi. Saat 11:45 Putadakı zirehli
qatar hərəkətə keçərək Heybət stansiyası istiqamətində irəlilədi. Qatar top atəşi ilə irəliləyən hissələri
dəstəkləyirdi. Beləliklə, sentyabrın 14-də günortaya yaxın qərb cəbhəsində əsas mövqelər ələ keçirildi.
662
Sentyabrın 14-də Bakıya həlledici hücum zamanı ingilisləri
iki aero-plan dəstəkləyirdi. Denstervil yazır ki, "iki aeroplan hücum edən türkləri pulemyotlardan atəşə tutur və
bombalar atırdı". Sentrokaspi Diktaturasının və ingilislərin 6 zirehli avtomobili sentyabrın 14-də
baş verən döyüşdə geniş istifadə edilmişdi. General Denstervilin qeydlərinə görə, "hərəkətdə altı zirehli
avtomobil - üç ingilis və üç rus var idi. Onlar markiz d Albissinin rəhbərliyi altında idi və hamısı öz işini gözəl
bilirdi."
Şimal istiqamətində döyüşlər genişlənirdi. Belə ki, polkovnik Favielin rəhbərlik etdiyi ingilis-Sentrokaspi
qoşunları 6 zirehli avtomobillə himayə olunur və bir aeroplan mütəmadi olaraq 15-ci firqəyə bombalar atırdı.
Nuru paşanın əmri ilə 107-ci alay Biləcəriyə doğru göndərildi və o, 5-ci firqə ilə 15-ci firqə
arasında əmələ gəlmiş boşluğu doldurdu. Lakin onun qarşısında ingilis və biçeraxovçuların dayanması,
zirehli avtomobillərin fəaliyyəti alayın hücuma keçməsinə imkan vermədi.
663
Yalnız günortadan sonra
gətirilmiş topların Biləcəri təpələrini atəşə tut-ması 38-ci və 107-ci alayların hücumlarını təşkil
etməyə imkan verdi. Azərbaycan taborlarından təşkil edilmiş Maştağa dəstəsi Tofik bəyin
rəhbərliyi ilə Sabunçunu aldı, sonra isə Hövsanda düşmənin iri dəstəsi ilə üz-üzə gələrək onu
geri atmağa müvəffəq oldu.
664
Zehni bəyin dəstəsi tərkibində vuruşan Azərbaycan süvari dəstələri, о
cümlədən Tatar süvari alayı və Ləzgi süvari alayının döyüşçüləri onların qarşısında olan düşmən süvarilərini
geri atdılar.
Saat 13:30-da ingilislər Ermənikənd aerodromunda salamat qalmış 2 aeroplanı sıradan
çıxardılar.
665
Günortadan sonra 38-ci alay yeni hücuma başladı və saat 15:00-da Biləcərinin bütün ətraflarını nəzarət altına
aldı. Döyüşdə çoxlu sayda əsir götürüldü. 107-ci alay da irəliləyərək 38-
ci alayın sağ cinahında hərəkət edirdi. 38-ci alayın sol cinahında ingilis-
Sentrokaspi qoşunları əkshücuma keçdilər və Süleyman İzzət bəy şəxsən
bu istiqamətə gəldi. Azərbaycan könüllülərindən ibarət piyada
tabor
düşməni geri ataraq Sabunçunu tutdu, Azərbaycan süvariləri isə Zığdan
Əhmədliyə doğru əhəmiyyətli dərəcədə irəliləmişdi. Beləliklə,
günün axırına şimal cəbhəsində də düşmən müqavimət göstərmək üçün
bütün əlverişli mövqeləri itirmişdi.
666
Gün ərzində baş vermiş döyüş göstərdi ki, əsas çatışmazlıq hərbi
hissələrin bir-biri və rəhbərliklə əlaqələrinin zəif olmasındadır,
ordu
komandanlığı da firqələrdən gec məlumat aldığından onlara gec reaksiya verir.
667
Həddindən artıq gücləndirilmiş 5-ci Qafqaz firqəsi Qurd qapısı təpəsini ələ keçirəndən sonra hücumu
genişləndirməli idi ki, 15-
ci firqə üzərinə yönələn zərbəni zəiflətsin, lakin bu əməliyyat planında nəzərdə tutulmadığından
həyata
keçirilmədi. 5-ci və 15-ci firqələr arasında mövcud olan boşluq düşmənə 15-ci firqənin tərkibində irəliləyən 38-
ci alayın cinahına maskalanmış və gizlədilmiş top və
pulemyotlardan
658
Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.343.
659
Денстервиль, с.263-264.
660
Rıhtım M. İngilislərin Bakı və Xəzər dənizinə hakim olmaq, s.519.
661
Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.171.
662
Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.344.
663
Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.137.
664
Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.173.
665
Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.117.
666
Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.346.
667
Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.118.
153
Dostları ilə paylaş: |