zərbə endirməyə imkan verdi, onun qarşısını almaq üçün 15-ci firqə komandirinin qüvvəsi yox idi. Vəziyyəti
düzəltməyə göndərilən 107-ci alayı elə döyüşün əvvəlində 15-ci firqəyə tabe etmək lazım idi. Sentyabrın 14-ü
saat 15:00-da şəhər istiqamətində sürətli hücum imkanı yaranmışdı, lakin QİO komandanlığı bu
imkandan
istifadə etmədi. Belə ki, 5-ci firqənin ehtiyatı olan 10-cu və 13-cü alaylar, QİO-nun ehtiyatı olan 106-cı və 107-
ci alaylar kiçik toqquşmalar nəzərə alınmasa, döyüşə yeridilmədilər. Onlar yalnız kiçik epizodlara
cəlb
olundular. Əməliyyat tapşırığını yerinə yetirmək üçün 5-ci firqəyə tələb olunan toplardan daha
çox top verilmişdi, halbuki 15-ci firqədə top çatışmazlığı döyüşün ilk anlarından özünü göstərmişdi.
Komandanlıq bütün şəhərə nəzarət etməyə imkan verən Qurd qapısı təpəsi, sonra Bayıl burnunu ələ keçirsə də,
düşmən gəmilərinin şəhərdən çıxmasının qarşısını ala bilmədi.
Axşam saat 20:00-da müqavimətin mənasız olmasını görən general Denstervil ingilis qoşunlarına
geri çəkilmək əmri verdi. Artıq saat 22:00-da bütün ingilis qüvvələri və Biçeraxovun döyüşçüləri
gəmilərə
yüklənmişdilər.
Sentrokaspi
nümayəndələri
Denstervili
şəhərdən
buraxmayacaqları ilə hədələsələr də, general "16 saat atəş
altında qalan əsgərlərin döyüşü davam etdirməsi fiziki cəhətdən mümkün
deyil. Belə bir əmri mən verməyəcəyəm və təcili olaraq yola düşürəm”
demişdi.
668
Sentyabrın 14-də ingilislər aşağıdakı itkiləri verdilər: Şimali
Staffordşir alayı 50 nəfər, Uoçester alayı 40 nəfər, Varvik alayı 26 nəfər
itirdilər.
669
Sentyabrın 14-də axşam 5-ci firqənin hissələri aşağıdakı qayda ilə cəbhə
xəttində idilər: sağdan sola 13-cü, 9-cu, 56-cı, 10-cu alaylar Maşatlıq-Sallxana-
Qırmızı Qışla-Bəyaz Qışla xəttində dayanmışdılar.
670
Sentyabrın 14-dən 15-nə keçən gecə ingilis qoşunları Bakını tərk etdilər.
Gecə əsasən tüfəng-pulemyot atəşləri səslənir, ara-sıra toplar atəş
açırdılar.
671
Həmin gecə Nuru paşa sentyabrın 14-nün nəticələrinə həsr olunmuş
döyüş əmrini imzaladı. 56-cı alayda gün ərzində 1 zabit, 16 əsgər həlak olmuş, 2
zabit,
74 əsgər yaralanmışdı; 38-ci alayda 1 zabit həlak olmuş, 1 zabit və 116 əsgər
yaralanmışdı; 107-ci alayda 8 zabit, 80 əsgər yaralanmış; digər hissələrdə
də
itkilər var idi.
672
Əmrdə göstərilirdi: 13-cü alay Maşatlıq və ondan şimalda şəhərə daxil olaraq çaşqın vəziyyətdə
olan düşmənlə tüfəng-pulemyot alışması aparır, 56-cı alay qarşısında olan düşmən Qırmızı və
Bəyaz
qışlalarında möhkəmlənməyə çalışır, Qırmızı qışladan tüfəng-pulemyot, Bəyaz qışladan isə tüfəng-pulemyot və
zirehli avtomobillərdən atəş açılır. 10-cu alayın sol cinahına düşmən iki zirehli avtomobil çıxarmış, lakin top
atəşi ilə qovulmuşdular. 9-cu, 13-cü, 56-cı, 10-cu alaylar tədricən irəliləməli, 106-cı alay ehtiyatda saxlanmalı
idi. İstehkam və dəmir yolu bölükləri Puta-Biləcəri dəmir yolu xəttini təmir etməli, zirehli qatar Heybət stan-
siyasında qalmalı, 5-ci firqə qərargahı Zavodlarda (Qara şəhər) qərar tutmalı, top və qaubitsalar
qışlaları və limanı atəş altında saxlamalı idi.
673
Hələ də çoxsaylı düşmənin güclü hərbi texnikaya
malik olmasını, türk döyüşçülərinin şəhər küçələrinə yaxşı bələd olmadığını nəzərə alaraq qoşunları
şəhərə səhər yeritmək qərarı qəbul edilmişdi.
Sentyabrın 14-ü saat 20:30-da Nuru paşa sentyabrın 15-nə döyüş əmrini imzaladı. Əmrə
əsasən Bakı şəhəri tam azad edilməli idi; 5-ci Qafqaz firqəsi 56-cı alayın mövqelərindən hücuma keçərək Qara
şəhərə qədər olan şəhərin qərb ərazisini tutmalı, daha sonra burada bir piyada alayı, iki dağ batareyası qoyaraq
əsas qüvvələri şəhərdən çıxarmalı və Bakının şimal-şərqindəki ərazidə və Xırdalan-Bakı yolunun hər iki
tərəfində yerləşməli
idi; 15-ci firqə irəliləyərək Qara şəhərə qədər olan şəhərin şərq
hissəsini azad etməli, burada bir piyada alayı, bir top
batareyası saxlayaraq şəhərdən kənara çıxmalı idi. Hücum sahə
artilleriya hazırlığından sonra başlamalı idi. Nuru paşanın
əmrinə əsasən 5-ci və 15-ci firqə komandirləri müvafiq
əmrlər verdilər. 38-ci alay Qara şəhərin dəniz sahilinə qədər
olan ərazisini təmizləməli idi. Tevfiq bəyin rəhbərliyi ilə Azərbaycan
piyada taborları Sabunçudan keçərək dəmir yolu boyunca
irəliləməli və Keşləni azad etməli idi. Əhmədli istiqamətindən
şəhərə irəliləyən Zehni bəyin dəstəsi azərbaycanlı süvarilərdən
ibarət idi:
Qarayazı süvari dəstəsi (Nuh bəyin rəhbərliyi ilə), Ləzgi süvari alayı (Xosrov Mirzə Qacarın rəhbərliyi
ilə),
süvari bölüyü (Haşımbəyin rəhbərliyi ilə) və digər milli süvari hissələr.
674
Qoşunlar arasında məsafə
itdiyinə
668
Денстервиль, с.272.
669
Rıhtım M. İngilislərin Bakı və Xəzər dənizinə hakim olmaq, s.520.
670
Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.173.
671
Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.117.
672
Yenə orada, s.118.
673
Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.119.
674
Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.351-352.
154
Dostları ilə paylaş: |