olmuşdur. Diviziyanın 3500 döyüşçüsü Georgi xaçları ("əsgər Georgi nişanı") və Georgi medalları ilə
təltif
edilmişdilər. Bu məqama ətraflı toxunmağı lazım bilirik. Rusiyanın ordenləri sırasında ən yüksək dərəcəli hərbi
təltif nişanı Müqəddəs Georgi ordeni sayılırdı. Orden sırf zabitlərə verildiyindən onun "əsgər" variantı - "Hərbi
ordenin fərqlənmə nişanı" ("Знак отличия военного ордена") təsis edilmişdi. İstər orden, istərsə də
onun
"əsgər" variantı üzərində at belində əjdahanı məhv edən süvari - Müqəddəs Georginin təsviri
verilirdi.
Müqəddəs Georgi xristianlığa aid əfsanəvi şəxsiyyət sayıldığından qeyri-xristianlara təltif nişanı
verilərkən üzərində Rusiya gerbinin əsas elementi - ikibaşlı qartal olan nişan verilirdi. Maraqlıdır
ki, bu müsəlman süvariləri arasında narazılıqla qarşılanırdı. Təsvirin mahiyyətinə varmadan bir çox
sıravilər, "Bizə quş vermə, istəmirik, bizə yigiti ver" deməklə məhz süvari təsviri olan
nişan tələb edir-dilər. Bu səbəbdən "Hərbi ordenin fərqlənmə nişanı"nın üzərində sadə
təsvir olan yeni forması təsis edilmişdi.
201
Diviziyanın bütün zabitləri ordenlərlə təltif edilmişdir. Təsadüfi
deyil ki,
düşmən Qafqaz yerli süvari diviziyasını "Vəhşi diviziya" adlandırırdı.
1917-ci ilin iyununda çar ordusunun parçalanması ərəfəsində
döyüşlər aparmağa məcbur olan Qafqaz yerli süvari diviziyası hərbi anda
axıra qədər sadiq qalmışdır. 1917-ci il iyunun 29-da Kaluş şəhəri
istiqamətində başda azəraycanlı general Feyzulla Mirzə Qacar olmaqla irəliləyən
2-ci süvari briqada düşməndən geri çəkilən 466-cı piyada alaya rast
gəlmiş, alayı toplayaraq yenidən
səngərlərə
göndərmiş, daha sonra isə döyüşü davam etdirmişdir. Əgər əvvəllər təkcə
düşmən Qafqaz yerli süvari diviziyasını "Vəhşi diviziya" adlandırırdısa, indi
əksər mətbuat orqanlarında, əsasən də inqilabi qəzetlərdə diviziyaya belə adın
verilməsi onun zabit
və süvarilərinə toxunurdu. Ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, diviziyanın
belə
adla çağırılmasına rus ziyalılarından da etiraz edənlər də vardı. "Rusiyanın səhəri" ("Утро России") qəzetində
"Rusiyanın sadiq oğulları" məqaləsində yazılmışdır: "Qafqaz yerli süvari diviziyası düşmənlə "qardaşlaşan" rus
ordusunun ticarət - satqınlıq hesablarını öz "vəhşi" həyatları ilə ödəyir. Bu "vəhşilər" rus ordusunu Rumuniyada
xilas etdilər. Bir həftə əvvəl qarşısıalınmaz zərbə ilə avstriyalıları yenən, bütün Bukovinadan keçib Çernovisanı
ələ keçirən "vəhşilər" Qaliçə girdilər və avstriyalıları qovdular. Dünən isə geri çəkilən və mitinqlər
edən
kolonları xilas etmək üçün irəli atılan "vəhşilər" düşməni dayandırdılar və müvazinət yaratdılar. Arxa cəbhədə
qurulmuş mitinqlərə qaçan "nizamlı" əsgərlərin torpaq və azadlıq tələblərinə görə Rusiyaya qan
haqqını "vəhşilər" ödəyirlər".
202
Maraqlıdır ki, belə məqalə həmişə qafqazlılara həqarətlə yanaşan
ifrat monarxist - şovinist qaraguruhçuların ("Черносотенцы") qəzetində nəşr edilmişdir.
Diviziya döyüş fəaliyyəti dövründə böyük itkilər vermişdir və hər dəfə itki olduqca
Qafqazdan, о cümlədən Azərbaycandan yeni süvarilər göndərilirdi. 3 il ərzində diviziyada 7
mindən artıq süvari xidmət etmişdir. Diviziya alaylarının heyətləri bir neçə dəfə arxa cəbhədən
gələn heyətlərlə dəyişdirilmişdir. Bütün müharibə dövründə diviziyada bir dəfə də olsun fərarilik halı
qeydə alınmamışdır! 1917-ci ilin avqust ayında Qafqaz süvari diviziyasına Qafqaz müsəlmanlarından təşkil
edilmiş bir neçə alay əlavə edilmiş və Qafqaz yerli süvari korpusu təşkil edilmişdir (komandir general-
leytenant knyaz Baqration, Qafqaz yerli süvari diviziyasının komandiri general-mayor knyaz Qaqarin).
Lakin sentyabrın 2-də Qaqarin və Baqration vəzifələrindən azad edilmiş, Qafqaz yerli süvari
korpusunun komandiri general P.A.Polovsev, Qafqaz yerli süvari diviziyasının komandiri isə şahzadə
Feyzulla Mirzə Qacar təyin edilmişdilər.
203
Qafqaz yerli süvari diviziyasının ən yaxşı hissələrindən biri Tatar süvari alayı idi. Tatar süvari alayı 1914-
cü il avqustun 9-da Yelizavetpolda təşkil edilməyə başlandı. Əslən Bakıdan olan podpolkovnik V.Staroselskinin
müvəqqəti rəhbərlik etdiyi alay 4 yüzlükdən təşkil edilməli idi. 1-ci yüzlüyün süvariləri Qazax, 2-ci - Şuşa və
Cavanşir, 3-cü - Ərəş, Zəngəzur, Karyagin, Nuxa, 4-cü - Borçalı qəzalarının könüllülərindən təşkil edilməli idi.
Podpolkovnik Staroselskinin 1914-cü ilin sentyabr ayında verdiyi raportda qeyd edilirdi: "Çağırış
zamanı süvarilər böyük həvəslə gəlir və tatar əhalisi sıralarında heç bir narazılıq müşahidə olunmayıb".
204
Misal üçün, Cavanşir qəzasından göndərilən süvarilərin yolasalma mərasimi rəsmi raportda belə
təsvir edilir: "Tərtərdə Cavanşir qəzasından 70 nəfər könüllü toplaşdı, onları yola salmaq üçün min
nəfərdən artıq kütlə yığılmışdı. Könüllülər əllərində imperatorunun portreti, musiqi sədaları altında
polis idarəsindən məscidə yollandılar, burada ruhanilər imperatorun və rus ordusunun şərəfinə dualar
oxudular, bundan sonra könüllülər Yelizavetpola yola düşdülər".
Süvari alayda 22 zabit, 3 hərbi məmur, alay mollası, 575 nizami sıravi (onlar rəsmi
sənədlərdə və danışıqda "süvari" adlanırdılar), 68 qeyri-nizami sıravi olmalı idi. Alayın təşkilinə
köməklik göstərmək üçün
Baş Komandanlıqdan ezam edilən hərbçilər qrupuna 16-cı Tver draqun alayından polkovnik Şahzadə Feyzulla
201
Кузнецов А. Награды. Москва, 1999, с.452.
202
İnformasiya Azərbaycan hərb tarixinə həsr olunmuş www. savaş. az saytından götürülmüşdür.
203
Иванов P.H. Именем Союза, с. 127.
204
РГВИА, ф. 3642, оп.1, д.7, л.74-74об.
77
Dostları ilə paylaş: |