məni darmadağın etmiş, qənimət kimi 1 təyyarə, 24 top, 60 pulemyot, çoxlu sayda atıcı silahlar ələ keçirmişdir.
Denikin təhlükəsinə qarşı Bakı ətrafında yaradılan istehkamların inşasına Səlimov da cəlb olunmuşdu. 1920 il
martın 22-də, Novruz bayramı axşamı Ermənistan silahlı qüvvələri və qiyamçı ermənilər Şuşa, Laçın, Xankəndi,
Xocalı və Əsgərana hücum etdilər. Qarabağa göndərilən Səlimov teleqramda
yazırdı:
"Təkrar
edirəm,
məsələ çox ciddidir, artıq Ermənistan və Azərbaycan arasında Qarabağda
müharibə gedir".
Hərbi
nazirinin əmri ilə tərkibində 20 minə yaxın əsgər və zabiti olan Qarabağ Ərazi Qoşunları təşkil edilmiş,
H.Səlimov isə ora komandan təyin edilmişdir. Təpədən dırnağadək silahlanmış düşmən hücumunun
qarşısı alındı, müdafiə döyüşlərində qarşı tərəf ağır itkilər verdi. Azərbayhuriyyəti generalı paltarında.
Azərbaycan hissələri aprelin 3-
də əks hücuma keçdi. 12 günlük ölüm-dirim döyüşlərində erməni qüvvələri darmadağın edildi. Qarabağın bütün
məntəqələri üzərində yenidən üçrəngli bayrağımız dalğalanırdı.
281
1918-20-ci illərdə Milli
Azərbaycan Ordusunun yaranmasında əvəzsiz xidmətləri olan general Səlimovun şöhrəti Qarabağ döyüşlərindən
sonra bütün Azərbaycanda yayıldı. 1920-ci ildə Azərbaycan Sovet Rusiyası qoşunları tərəfindən işğal edildi.
Bolşeviklər ilk növbədə Milli Ordumuzun zabitlərini məhv etməyə başladılar. Təqib olunan minlərlə ziyalımız
Türkiyə, Fransa
və Almaniyaya mühacirətə getdilər. Səlimov isə Azərbaycanda qaldı. 1920-ci il sentyabrın 1-də həbs
olunan
Həbib bəy Səlimov 1920-ci il dekabrın 30-da güllələndi.
282
Podpolkovnik Xosrov Mirzə Qacar I Dünya müharibəsində Şimal draqun alayının komandiri vəzifəsində
iştirak etmiş, Müsəlman Korpusu yaradılanda süvari hissələrin təşkili ilə məşğul olmuş, Əlahiddə Azərbaycan
Korpusunda 3-cü Şəki süvari alayının komandiri olmuşdur. 1919-cu ilin aprelində polkovnik
rütbəsinə layiq görülən Xosrov Mirzə Lənkəran əməliyyatında və Qarabağda gedən döyüşlərdə iştirak etmiş,
süvari diviziyanın komandir müavini vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 1920-ci ilin mayında Gəncə üsyanının
rəhbərlərindən biri olan Xosrov Mirzə üsyan yatırılandan sonra Türkiyəyə mühacirət etmişdir.
283
Podpolkovnik Səməd bəy Rəfibəyli 1892-ci ildə anadan olmuş, Tiflis kadet korpusunu bitirdikdən
sonra Qafqaz sərhəd alayında xidmət etmiş, bölük komandiri vəzifəsinədək yüksəlmişdi. Müsəlman
Korpusu yaradılanda 1-ci Bakı alayında bölük komandiri kimi xidmətə başlayan Rəfibəyli
Azərbaycan dəmir yolu müvəqqəti hərbi komissarı təyin edilir. Qoşunların və sursatın çatdırılmasında
dəmir yolunun əvəzsiz rolunu nəzərə alaraq onun mühafizəsinə və normal iş rejiminin təmin edilməsinə
böyük diqqət yetirirdi. Sonra QİO-da süvari bölüyün komandiri vəzifəsində xidmət edən Rəfibəyli bir
sıra döyüşlərdə iştirak etmişdir. Türklər Azərbaycanı tərk edəndən sonra 1-ci piyada di-viziyasında
tabor komandiri, Qarabağ döyüşlərində Şirvan piyada alayının komandiri vəzifəsində çalışan
podpolkovnik Səməd bəy 1920-ci ilin əvvəlinə süvari alayın komandiri təyin edilir. Bolşeviklərin
hakimiyyəti ilə razılaşmayaraq o, Türkiyəyə keçir, burada İstiqlal savaşında fəal iştirak edir,
süvari alayın komandiri vəzifəsinə yüksəlir. Türkiyə Cümhuriyyətinin orden və medalları ilə təltif
edilən Səməd bəy Əbdülsəməd Sayğın adını götürür. Hərbi xidmətini davam etdirərək o,
1948-ci ildə general rütbəsinə layiq görülüb. 1980-ci ildə İstanbulda vəfat edib.
284
Podpolkovnik Əbdülhəmid bəy Şərif bəy oğlu Qaytabaşı 1888-ci ildə anadan olmuş, hərbi təhsil almış və
I Dünya müharibəsində iştirak etmişdir. Azərbaycana podpolkovnik
rütbəsində
gələn Əbdülhəmid bəy Müsəlman Korpusunda xidməti zamanı polkovnik rütbəsinə
layiq görülmüşdür. 1918-ci il avqustun 20-də Nuru paşanın əmri ilə
QİO- nun qərargahına təyin edilən Qaytabaşı (əmrdə o, Həmid
bəy Qaytabaşı kimi göstərilib)
285
təşkilatçılıq qabiliyyətini nümayiş
etdirmişdir. Sonralar Azərbaycan Ordusunda növbətçi general vəzifəsini icra
edən Əbdülhəmid bəy 1919-cu ilin iyununda general-mayor rütbəsinə
layiq görülmüşdür. Azərbaycan Ordusunun təşkili və fəaliyyətində
böyük əməyi olan Qaytabaşı 1920-ci ildə bolşeviklər tərəfindən
güllələnmişdir.
286
Podpolkovniklər Hacıbəyli, Məmmədov, Həmid xan, Nuh bəy
barəsində ətraflı məlumat toplamaq mümkün olmayıb. Məlumdur ki, onlar
Qafqaz İslam Ordusu tərkibində vuruşduqları zaman 1918-ci il sentyabrın 3-də
imzalanmış əmrə əsasən Osmanlı dövlətinin müxtəlif orden və medalları ilə təltif
edilmişdilər.
287
Rotmistr Cəmşid xan Naxçıvanski
288
1895-ci ildə anadan olub, Tiflis kadet korpusunu və Yelizavetqrad
süvari məktəbini bitirib. 1915-ci ilin martından Tatar süvari alayında xidmətə başlayan gənc zabit döyüşlərdə
fərqlənmiş, "Qızıl silah" və "əsgər" Georgi nişanı ilə təltif edilmişdir.
289
1917-ci ilin sonunda Tatar süvari alayı
281
Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.408-412.
282
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, c.2, s.336.
283
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, c.2, s.93.
284
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, c.2, s.299.
285
Süleymanov M. Qafqaz İslam Ordusu, s.154.
286
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, cild 2, s.143.
287
ATASE, k.3821,d.15, f.57.
288
Cəmşid Naxçıvanskinin xidmət siyahısı ilə tanış olmaq imkanı yaratdığı üçün Faiq Qocayevə öz dərin təşəkkürümüzü bildiririk.
289
Нагдалиев Ф.Ф. Ханы Нахичеванские в Российской империи. Москва, 2006, с. 271-272. 314- 319; Иванов Р.Н. Именем Союза, с.91-101.
95
Dostları ilə paylaş: |