limanında üzərində xaç təsviri olan qədim Ermənistan bayrağı peyda olub", Bakı İctimai İclasının
zalında
"ermənilər qədim Ermənistanın xəritəsini satırdılar". Qubernator raportları bilərəkdən diqqətsiz qoyurdu. Qafqaz
komandanı dəftərxanasının vitse-müdiri isə "Bakı ermənilərinin birləşmək arzuları" barəsində məxfi
raport
göndərmişdi.
"Daşnaksutyun" partiyası və erməni Milli Şurası bolşeviklərlə öz səylərini birləşdirməyə
başladı. Bolşeviklər Bakı və Azərbaycanı Sovet Rusiyasının, daşnaklar isə mifik "Böyük Ermənistan"nın tərkib
hissəsi
kimi görürdülər. Onların son məqsədləri fərqlənsə də, bu mərhələdə yalnız bir rəqibləri var idi -
öz milli
partiyalarını, ilk növbədə "Müsavat"ı dəstəkləyən yerli azərbaycanlı əhali. Siyasi rəqibin məhv edilməsi üçün
şüurlu surətdə etnik təmizləmə kursu seçildi. Bakı Soveti Bakı quberniyasında azərbaycanlıların
məhv
edilməsini nəzərdə tutan cinayətkar planın həyata keçirilməsinə başladı. Onun tabeçiliyində əsasən ermənilərdən
təşkil edilən "Qırmızı qvardiya" adlı qoşun var idi. Milli qırğına rəhbərlik məqsədilə martın 30-da Bakı Soveti
nəzdində İnqilabi Müdafiə Komitəsi adlı qurum yaradıldı.
34
1918-ci il martın 30-da erməni-bolşevik "Qırmızı qvardiya"sı Bakının azərbaycanlılar
yaşayan məhəllələrinə hücum etdi.
35
Martın 31-də hücum siyasi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün türk-
müsəlman əhalisinin qırğını xarakterini aldı. Ermənilər evləri yandırır, insanları oda atırdılar.
Onlar milli memarlıq incilərini, məktəbləri, xəstəxanaları, məscidləri və digər binaları dağıtmışdı,
Bakının böyük hissəsini məhv etmişdilər. Mart soyqırımı nəticəsində təkcə Bakıda 12 min
nəfər qətlə yetirilmişdi.
36
Bolşevik-daşnak birləşmələri azərbaycanlıları Quba, Salyan, Lənkəran
qəzalarında da məhv edirdilər. Aprelin 3-dən 16-dək daşnak qrupları Şamaxının dinc əhalisinə
qarşı qanlı qırğınlar törət-dilər. Burada 7 min dinc müsəlman öldürüldü, 72 kənd məhv edildi.
Quba qəzasında daşnak dəstələri 162 kənd yandırmış, 16 min müsəlman qırmışdılar.
Azərbaycanlıların soyqırımı 1918-ci ilin ortalarınadək davam etmiş, bu müddətdə 50 MĠNDƏN
ARTIQ (!) AZƏRBAYCANLI QƏTLƏ YETĠRĠLMĠġDĠ.
37
Hadisələrin şahidlərindən olan A.N.Kvasnik
38
yazırdı: "Mən, Aleksandr Naumoviç
Kvasnik, Bakı şəhərində, Kilsə küçəsi ev № 138-də yaşayıram, yəhudiyəm, həddi-büluğa çatmışam. Bakı
şəhərində 1918-ci il martın 17-dən 21-dək (köhnə təqvimlə) olanlar barəsində aşağıdakıları deyə bilərəm. Bakı
şəhərində bu ilin 17-
21 mart tarixlərində baş vermiş hadisələri təmiz
vicdanla
"Əvvəlcə Bakı, sonra isə əyalətlərdə müsəlmanları
fiziki
məhv etmək, əmlaklarını ələ keçirmək və təbii
olaraq "onların
bütün
var-dövləti və siyasi
üstünlüyünün" ermənilərə keçməsi məqsədi ilə
erməni əhalisinin müsəlman əhaliyə qarşı qanlı sui-
qəsdi" adlandırmaq olar. Hər halda əvvəlki hadisələr
(1905-1906-cı
illər)
ermənilərin
qaniçənliyi, məkri və xəyanətindən başqa heç bir
digər səbəbdən yaranmayan indiki hadisələr qarşısında
sönürlər... Səhərdən mən azacıq açıq olan
pəncərədən küçədə baş verən hadisələri
müşayiət
edirdim.
Tatarların (azərbaycanlıların) bir
qrupu onların üzərinə hücum çəkən
düşmənlərlə çox pis atışırdı. Bu bolşevik dəstələrində müharibənin bütün qanunları ilə hücum
aparan cəbhə əsgərləri var idi. Onlar tatarlarla vuruşaraq ədalətli iş gördüklərindən əmin idilər; onlar belə başa
düşürdülər ki, tatarlar hakimiyyətə gəldikdən sonra ölkənin keçmiş sahibləri olanlara divan tutacaqlar. Lakin
rusların arxasınca
hər biri başdan ayağadək silahlanmış 5-10 nəfər adamdan ibarət kiçik erməni dəstələri hərəkət
edirdi. Bu dəstələrdə 2-3-cü sinif şagirdlərindən başlamış (gimnaziyalar nəzərdə tutulur) yaşlı ermənilərə qədər
bütün kişi
erməni əhalisi iştirak edirdi. Onların hamısı əsgəri və ya yarıəsgəri paltarları geymiş, 3 və daha çox cərgəsi olan
patrondaş, tüfəng, tapança və xəncərlərlə silahlanmışdılar. Erməni əhalisinin bütün siniflərinin nümayəndələri
bu "müharibədə" iştirakı öz müqəddəs "borcları" hesab edirdilər; burada neft sabibkarları, neft
mühəndisləri, həkimlər, kontor işçiləri var idi, bir sözlə erməni əhalisinin bütün təbəqələri öz
"vətəndaş" borclarını icra edirdilər... Ermənilər hiss edirdilər ki, mart hadisələrinin ardınca əsil aclıq
başlayacaq. Ona görə onlar bütün ərzağı özləri ilə götürür və bununla erməni əhalisini neçə ay
əvvəldən ərzaqla təmin edirdilər. Doğrudan da,
34
Известия Бакинского Совета, 1917 год, 14 декабря.
35
İsgəndərov А. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu toplusu. Bakı, 2008, s.43-44; İsgəndərov A.
1915-1920-ci illərdə Azərbaycanda türk və müsəlmanlara qarşı, həyata keçirilən soyqırımlar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam
Ordusu toplusu, s.70-71.
36
Дарабади П.Г. Военные вопросы, с.108.
37
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 26 mart 1998-ci il tarixli fərmanı ilə hər il 31 mart günü azərbaycanlıların soyqırımı günü kimi
qeyd edilir.
38
Mart soyqırımlarının şahidlərinin arxivlərdə qorunan ifadələri Solmaz Rüstəmova - Tohidi tərəfindən «Zerkalo» qəzetində silsilə məqalələr şəklində çap
edilib. Kitabda qəzetin müvafiq nömrələrində verilən məqalələrdən istifadə edilib (С.Рустамова-Тогиди. Этого забыть нельзя. // Зеркало, 31
март,
7,14, 21, 28 апрел, 5,12, 19, 26 мая, 2,9,15,23,30 июня, 7,14,21,28 июля, 4,11,18,25 августа, 1,8,15,22,29 сентября, 6,12,20 октября 2007 года).
15
Dostları ilə paylaş: |