35
Cəldlik və çeviklik, fiziki hazırlığın əsas göstəricisi kimi
Cəldlik-çeviklik dedikdə bir insanın koordinasiya cəhətcə
mürəkkəb hərəkət fəaliyyətini icra etmək, dəqiq sürətdə
koordinasiya edilmiş bir hərəkətdən
dərhal digər hərəkətə keçmək
və şəraitin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq gözlənilmədən meydana
çıxan təlabata müvafiq sürətdə tez yeni hərəkət axtarıb yarada
bilmək qabiliyyətinin təzahürüdür, misal olaraq ağırlıqqaldıranın
gimnastın, akrobatın, gözəl, zərif və olduqca dəqiq hərəkətlərinin
icrası necə məharətlə icra edilməsini görsək onda çevikliyin nə
olduğunu dəqiq başaa düşərik.
Demək fizioloji nöqteyi nəzərdən, çeviklik – cəldlik şərti
refleks fəaliyyətinin təzahürüdür, bu təzahür çətin hərəki
vərdişlərin icrası üçün zəruri olan mürəkkəb koordinasiya
yaratmaq imkanından ibarətdir. Çevikliyin inkişafı qabıq sümük
sinir proseslərinin yüksək plastikliyə malik olması çevikliyin
mühüm şərtidir. Plastik sahəsində idmançı bir reaksiyadan
digərinə asanlıqla keçir və yeni əlaqələr yarada bilir.
Çevik insan hərəkətlərinin tezliyi, dəqiqliyi ilə seçilir. Hər bir
insan da cəldlik-çevikliyin müəyyən potensialı vardır. Ardıcıl
sistemli səylər nəticəsində bu potensiyalı cəldliyə və çeikliyə öz
fiziki imkanları ilə çevirmək mümkündür. İdmançıda məşq
zamanı cəldlik – çevikliyin inkişaf etdirilməsi məşqin hazırlayıcı
və əsas hissəsinin əvvəlində verilməlidir. Məşqin axırında yəni
tamamlayıcı hissədə yorğunluq zamanında cəldlik az effektilə
inkişaf edir.
Əzələ
gücünün
ayrıa-ayrı
hərəkətlərlə
artırılmasını
fərqləndirilməsini təkminləşdirmək üçün aşağıdakı hərəkətlərdən
istifadə etmək olar. Yerindən uzunluğa müəyyən məsafəni üç
təkanla tullamaq, hündürlüyə tullanmaq. Dəniz otu (yosunla
doldurulmuş) topları voleybol, baksetbol, tennis və s. müxtəlif
hədəfə və məsafəyə atmalar.
Mühütə
uyğunlaşma
keyfiyyətinin
təkminləşdirilməsi
hərəkətləri.
36
1) Yuxarı gövdə və aşağı ətraf üçün (əşyasız və əşyalarla)
hərəkətləri gözləri bağlı ampilitudasını korreksiya etmək.
Vaxta görə hərəkətlərin icrasına uyğunlaşdırılması (yerimək,
qaçmaq, tullanmaq, atmalar, ağırlıqqaldırma, ümumi inkişaf
etdirici hərəkətləri)
cari vaxtla təyin edilmiş;
2) Azad hərəkətlər kombinasiyasını verilmiş vaxtda yerinə
yetirmək;
3) Hərəkətləri bir neçə dəfə, dəqiqliklə, sürətlə qüvvə ilə
yerinə yetirmək. Bu hərəkətlər müxtəlif çıxış vəziyyətlərində
istiqamətlərdə,
fazalarla, tamamlanır, yerinə yetirilir.
Bu hərəkətlər isə tarazlıq funksiyasını təkmilləşdrmək üçün
məsləhətdir.
1. Bu hərəkətlər ayaq üstə durmaq, gözlərin açıq və bağlı
olması şərti ilə ayağı müxtəlif vəziyyətlərdə saxlamaq və
məhdudlaşmış sahədə tarazlığı pozulana kimi durmaq.
Estafetlər maneyələri dəf etmək tarazlıq elementləri ilə
oyunlar və s.
Yuxarıda göstərilən hərəkətlərin nəticəsi olaraq yüksək
dərəcəli idmançılarda məşq nəticəsində maksimal qüvvə, sürət,
dözümlülük və cəldlik və çevikliyin xeyli artdığı məlum
olmuşdur. Bu artım dərəcəsi ilə idmançının dərəcəsini, məşq
zamanı verilən yükü məşqin müddət və rejimini, idmançının fərdi
xüsusiyyətlərini (onun ali sinir fəaliyyəti tipini) və s. göstərmək
olar.
Məşq nəticəsində çəldlik-çevikliyin artmasına misal olaraq
ağırlıqqaldıranların, yüngül atletlərin, gimnastların, idman
oyunlarını, suya tullananların və s. üzərində aparılan təcrübələr
göstərir ki, hərəki keyfiyyət də çox geniş miqyasda hər tərəfli
inkişaf edir.