Aida İmanquliyeva yaradıcılığının izi ilə
– 13 –
Birsə Həqq, cümlə din də bir
… naçar,
Xəlqi yalnız ayırmış azğınlar.
Cavid
yanı Qərbdən kor-koranə transfer etməklə bu sahədə böyük uğur qaza-
na bilməzdi. Heç şübhəsiz, o məhz özünəməxsus dəst-xəttini, üslubunu
tapmalıdır. Və bu üslubun öyrənilməsi, Aida xanımın fikrinə görə, ye-
ni dövrdə şərqşünaslığın əsas məqsədlərindən, tədqiqat istiqamətlərin-
dən biri olmalı idi. Təəssüf ki, Azərbaycanda hələ indiyədək proble-
min belə universal şəkildə qoyuluşu və tədqiqi istiqamətində çox az iş
görülmüşdür. Bizdə tədqiqatlar çox vaxt ayrı-ayrı şəxsiyyətlər üzrə
aparılır. Halbuki, hansı isə konkret bir şairin, yazıçının, hətta mütəfək-
kirin, filosofun yaradıcılığını öyrənmək, tədqiq etmək üçün yalnız hə-
min şəxsin əsərlərindən çıxış etmək kifayət deyil. Bütövlükdə mühitin,
bütövlükdə dövrün, həmin dövrdəki yaradıcılıq ənənələrinin də öyrə-
nilməsi və tədqiq edilməsinə ehtiyac vardır.
Müəyyən bir xalqın, millətin ədəbiyyatı haqqında ümumi bir tə-
səvvür yaratmaq və ədəbiyyatın xüsusiyyətlərini ortaya çıxarmaq isə
daha geniş bir tədqiqat dairəsinin əhatə olunmasını tələb edir. Çünki
bu zaman bir milli ədəbi-bədii düşüncə, bir ədəbiyyat başqa millətlərə
məxsus ədəbiyyatla qarşılıqlı əlaqədə və müqayisədə öyrənilir.
Müxtəlif xalqlara, hətta müxtə-
lif sivilizasiyalara məxsus olan ədəbi-
bədii yaradıcılıq proseslərinin və dü-
şüncə tərzlərinin müqayisəli şəkildə
öyrənilməsi isə, təbii ki, daha böyük
mədəni-mənəvi məkanı əhatə etdi-
yinə görə, olduqca geniş dünyagörüşü, bilik dairəsi və tədqiqata cəlb
olunan çoxçeşidli materialla tanışlıq tələb edir. Bu, məsələnin ancaq
texniki tərəfidir. Belə ki, bu müxtəliflik hansı isə vahid bir ideya baxı-
mından ipə-sapa düzülməsi və bu geniş materialdan öz siması, öz ruhu
olan vahid bir yaradıcılıq metodu, düşüncə tərzi və hətta vahid bir kon-
sepsiya hasil edilirsə, bunun üçün sadəcə böyük zəhmət və tədqiqatçı-
lıq yetərli deyil. Bunun üçün tədqiqatçının özündən də müstəqil fikir
sahibi olmaq, mütəfəkkirlik tələb olunur.
Bəli, Aida İmanquliyeva sadəcə ərəbşünas, yaxud ərəb ədəbiyya-
tı mütəxəssisi deyildi. O həm də sivilizasiyalar arasındakı münasibəti,
Şə
rq ruhunun Qərb həyatı
– 14 –
Şərq və Qərb düşüncə tərzlərinin ortaq və fərqli cəhətlərini və bu prob-
lemlərin ədəbiyyat və fəlsəfə müstəvisində proyeksiyasını öz tədqiqat
predmetinə daxil edən, XX əsrin sonlarında Azərbaycan üçün xüsusi
aktuallıq kəsb edən bu məsələləri ədəbi-tənqidi rakursda gündəmə gə-
tirən vətəndaş-alim və bir fəlsəfə tədqiqatçısı idi.
1939-1992
Təbiət kimi insan da gözəlliklə dolub daşır.
Aida İmanquliyeva
Şə
rq ruhunun Qərb həyatı
– 16 –
Aida İmanquliyeva
və Şərq-Qərb problematikası
Aida xanım Şərq ruhunu özündə yüksək səviyyədə təcəssüm et-
dirən, eyni zamanda müasir Qərb mədəniyyətinə dərindən bələd olan,
sovet məkanında bizə görə Qərb sayılan Moskva və Sankt-Peterburqda
Şərq ruhunu böyük ləyaqətlə təmsil edən bir Azərbaycan qadını, Qərb
üçün şərqşünas, Şərq üçün qərbşünas alim idi.
Təbii gözəlliyin təcəssümü olan insan özünüdərk məqamında
həm də təbiətin və dünyanın gözəlliyini dərk etmiş olur. Təbiət kitabı-
nın ahəngi, təbiətdən gələn gözəlliyin ruhu Aida xanım üçün doğma
idi. Aida xanımın fikrinə görə, “dünyanı dərk etmək elə özünüdərkə
bərabərdir”. Çünki “dünyanın dərki əslində qəlbin dərinliklərindəki
gizli qatların oyanışı sayəsində mümkün olur”.
1
İnsanla təbiət arasındakı adekvatlıq xüsusilə Şərq təfəkkürü üçün
səciyyəvidir. Təbii gözəlliyə vurğunluq təbiətin də məhz təbiilik məqa-
mını, bakirəliyini, insan əli dəyməmiş, sonradan dəyişdirilməmiş doğal
vəziyyətini önəmli edir. «Qərb» ən çox sivilizasiya ilə bağlı olduğun-
dan, bədii ədəbiyyatda, xüsusən romantik poeziyada texnikanın insan
həyatına müdaxiləsinə qarşı etirazlar, insan ruhu ilə təbiətin ahəngi
arasında müvazinətin pozula biləcəyindən ehtiyatlanmalar əslində bir
növ Şərqə qayıdış, Şərq ruhunun bərpası uğrunda mübarizə kimi də
1
A.İmanquliyeva. Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri. (XX əsrin əvvəllərində Şərq
və Qərb ədəbiyyatlarının qarşılıqlı əlaqəsi probleminə dair), Bakı., Elm, 2003, səh.
114.
Dostları ilə paylaş: |