Akademik kamal abdulla şaiq oğlu talibzadə HƏyat və FƏALİYYƏTİNİN Əsas tariXLƏRİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
KAMAL ABDULLA ŞAİQ OĞLU TALIBZADƏ
Başa çatmaqda olan iyirminci yüzillik ədəbiyyatımızın tarixində bir çox yeni xüsusiyyətləri və meylləri ilə birlikdə bir də ədəbiyyatşünaslığın, ədəbi tənqidin və nəzəriyyənin milli ədəbi prosesdə, milli düşüncənin inkişafında rolunun artması, müstəsna miqyasda və vüsətdə fəallaşmasıilə əlamətdardır. Ədəbiyyatşünaslığın bu mövqeyi isə ilk növbədə bu sahədə uzun illər fəaliyyət göstərmiş, özünü bütünlüklə ədəbiyyatımızın öyrənilməsi, tərəqqisi vəzifəsinə həsr etmiş şəxsiyyətlərin, neçə-neçə ədəbiyyatşünaslar nəslinin əməyi, yaradıcılığı ilə bilavasitə bağlıdır. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının belə nəsillərindən biri əsrin ortalarında, ənənəvi təbirlə desək, ikinci dünya müharibəsindən sonrakı illərdə yetişmişdir ki, akademik Kamal Talıbzadə də bu nəsil ədəbiyyatşünaslarından biridir. K.Talıbzadə ədəbiyyatşünaslığımızda yarım əsrdən çox bir müddətdir ki, fasiləsiz, aramsız fəaliyyət göstərir, onun bu fəaliyyəti son dərəcə çoxcəhətli və əhatəlidir. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin öyrənilməsinin ən fundamental problemləri və vəzifələri K.Talıbzadənin tədqiqatlarında, ədəbi-tənqidi əsərlərində və kitablarında öz həllini, tədqiqini tapmışdır ki, bu əməyi və mövqeyinə görə K.Talıbzadə müasir Azərbaycan ədəbiyyat elminin, ədəbi tənqidinin canlı klassiki hesab edilə bilər. Kamal Abdulla Şaiq oğlu Talıbzadə 1923-cü ildə avqust ayının 14-də Bakı şəhərində doğulmuşdur. O, uşaqlıqdan ədəbiyyat, sənət mühütində böyümüş və tərbiyələnmişdir. Atası Abdulla Şaiq Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli klassiklərindən biridir. Azərbaycanda romantizm ədəbi hərəkatının meydana çıxmasında və inkişafında, ideya-estetik prinsiplərinin təsdiqində A.Şaiq yaradıcılığının, Şaiq sənətinin rolu böyük və müstəsnadır. Azərbaycan ziyalılarının böyük bir nəsli A.Şaiq məktəbindən çıxmışdır. Yazıçılıqla yanaşı A.Şaiqin həm də tənqidçi və ədəbiyyatşünas olduğu məlumdur. Onun M.F.Axundov, H.Javid haqqında, ədəbiyyat tariximiz haqqında profesional səviyyədə yazılmış məqalələri və tədqiqatları vardır. A.Şaiq ədəbiyyat dərsliklərinin, ədəbiyyat nəzəriyyəsi kitabının müəllifidir. K.Talıbzadə 1930-cu ildə Bakının 9 №li məktəbinə daxil olmuş və ibtidai təhsilini orada almışdır. Onun bu məktəbdə ilk müəllimi məşhur qəzəl şairi Məşədi Azər Buzovnalı olmuşdur. Alim öz müəllimini minnətdarlıq hissi ilə xatırlayaraq Buzovna mədəniyyət sarayında (1984-cü ildə) şairin yubileyinə həsr olunmuş xatirə gecəsindəki çıxışında belə demişdir: «Mənim üçün bu gün çox əziz günlərdən biridir, əlamətdar günlərdən biridir. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, Azər müəllim-biz ona belə müraciət edərdik- mənim ilk müəllimim olub. Bizim o müraciət mənasında işlətdiyimiz «müəllim» mənasında yox, sözün həqiqi mənasında o, mənim müəllimim olub. Düz əlli dörd il əvvəl -1930-cu ildə mən birinci dəfə birinci sinfə daxil olanda onu ilk müəllimim kimi görmüşəm. Mənə qələm tutmağı, yazı yazmağı, ilk dəfə insan üçün əziz olan «ana», «vətən» sözlərini yazmağı o öyrədib. Mənim üçün bu gün bir də ona görə əzizdir ki, biz bu maraqlı yaradıcılıq yolu keçmiş bir şairin- Azər Buzovnalının xatirəsini yad etməyə yığışmışıq». Orta məktəbi bitirdikdən sonra, 1940-cı ildə K.Talıbzadə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olmuş, 1945-ci ildə universitetdə təhsilini başa çatdırmışdır. 1945-ci ilin yazında «M.Hadi və Azərbaycan romantizmi» mövzusunda diplom işini müvəffəqiyyətlə müdafiə etmiş, fərqlənmə diplomu ilə universiteti bitirmişdir. Vaxtından əvvəl diplom işi müdafiə etməsinin səbəbi isə Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsinin fərdi rəsmi təqdimatı ilə onun Moskva Ali Diplomatiya Məktəbinə göndərilməsi ilə əlaqədar olmuşdur. O, mandat komissiyasının qərarı ilə məktəbin İran şöbəsinə qəbul olunmuşdur. Lakin Moskva Ali Diplomatiya məktəbində oxumaq K.Talıbzadəyə nəsib olmamışdır. Vaxtı ilə atası A.Şaiqin altı il ailəsi ilə birlikdə İranda yaşadığından K.Talıbzadə diplomatiya məktəbinə qəbul edilmir və beləliklə, tale onu həmişəlik olaraq ədəbiyyata, böyüyüb başa çatdığı ailənin, ocağın ənənəsinə qaytarır. Moskvadan qayıtdıqdan sonra K.Talıbzadə o vaxt Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru işləyən Məmməd Arifin tövsiyyəsi ilə imtahan verib institutun aspiranturasına qəbul edilir, elə həmin vaxt yəni 1945-ci ilin payızında həm də İnstitutda kiçik elmi işçi vəzifəsinə işə götürülür. Bununla da K.Talıbzadənin bütün şüurlu həyatı birdəfəlik olaraq Ədəbiyyat İnstitutu ilə bağlanır və bu əlaqə yarım əsrdən artıqdır ki, müvəffəqiyyətlə davam edir. Aspiranturada oxuyarkən o, professor Mir Jəlal Paşayevin elmi rəhbərliyi altında «A.Səhhətin həyatı və yaradıcılığı» mövzusunda namizədlik dissertasiyası üzərində işləmiş, 1949-cü ildə onu müdafiə etmişdir. Və bu vaxtdan etibarən də onun elmdə, ədəbiyyatşünaslıqda böyük, səmərəli yolu başlanır. K.Talıbzadənin ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyəti Ədəbiyyat İnstitutunun elmi-tədqiqat problemləri ilə sıx surətdə inkişaf etmiş və şaxələnmişdir. O, bu elm ocağında, nəinki ədəbiyyatşünaslığın mühüm, fundamental, ədəbi prosesin irəli sürdüyü, zəruriləşdiyi problemləri üzərində tədqiqat aparmış, əsərlər
yazmış, həm də ədəbdiyyatşünaslığa bilavasitə rəhbərlik etmiş, onun ideya-təşkilati vəzifələrinin müvəffəqiyyətli həllinə bütün qüvvə və bacarığı ilə təsir göstərmişdir, iri miqyaslı elmi təşkilati tədbirlərdə fəal çalışmışdır. Namizədlik dissertasiyası müdafiə etdiyi ildə İnstitutun baş elmi işçisi vəzifəsinə keçirilmiş, 1952-ci ildə institutun XIX-XX əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 1960-cı ildə isə institutun elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsinə irəli çəkilmiş, iyirmi ildən çox bu məsul vəzifədə çalışmış, institutda elmi işlər, elmi tədqiqat planlarının müəyyən edilməsi və icrası kimi çox mürəkkəb bir prosesə birbaşa rəhbərlik etmişdir. Məlumdur ki, Ədəbiyyat İnstitutu bir müddət Elmlər Akademiyası sistemində Ədəbiyyat və Dil İnstitutu kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bu vaxtlarda İnstitut direktorunun elmi işlər üzrə iki müavini – ədəbiyyat və dilçilik üzrə müaviniləri olurdu. Belə struktur daxilində əslində hər bir sahəyə müvafiq sahənin direktor müavini rəhbərlik edirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu illərdə ədəbiyyat üzrə direktor müavini kimi fəaliyyət göstərən K.Talıbzadə də institutun ədəbiyyatşünaslıq istiqamətlərini və problemlərini müəyyən edir, bu problemlərin ayrı-ayrı mövzularını konkretləşdirir, həlli yollarını və metodologiyası işlərinə səmərəli surətdə rəhbərlik edirdi. O da qeyd olunmalıdır ki, K.Talıbzadənin həm şöbə müdiri, həm də direktor müavini işlədiyi dövrdə institutda çox mühüm ədəbiyyatşünaslıq əsəri - üç cildlik «Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi» yazılmış və nəşr edilmişdir. Bu fundamental əsərin ikinci cildi isə K.Talıbzadənin bir tədqiqatçı və elmi iş təşkilatçısı kimi fəaliyyətinin əsas istiqaməti və predmeti ilə bilavasitə bağlı olmuşdur. O, cild üzərində həm müəlif kimi, həm də redaktorlardan biri kimi işləmişdir. 1968-ci ildə K.Talıbzadə müvəqqəti olaraq İnstitutun direktoru vəzifəsini də icra etməli olmuşdur. Bununla yanaşı K.Talıbzadə respublikanın bəzi ali məktəblərində də mühazirə oxumuşdur. 1950-52-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetində, 1984-86-cı illərdə isə Azərbaycan Dövlət Pedaqoci İnstitutunda Azərbaycan ədəbiyyatı və ədəbi tənqid fənnlərindən dərs demiş, mühazirələr oxumuşdur. Son illərdə isə pedaqoci fəaliyyətini Ali ictimai-siyasi kollecdə davam etdirir; ədəbiyyat və dil kafedrasının müdiri olduğu bu tədris müəssisəsində Azərbaycan ədəbi-estetik fikir tarixi kursunu aparır. Ədəbiyat İnstitutunda isə əvvəlcə “Tənqid tarixi və nəzəriyyəsi” şöbəsinin müdiri, 90-cı illərdən etibarən akademik-məsləhətçi vəzifəsində çalışır, bütün fəaliyyəti ilə qırılmaz tellərlə bağlı olduğu, «Yeni dövr /XIX və XX əsrin əvvələri/ ədəbiyyatı» şöbəsində təşkil olunmuş Azərbaycan ədəbi tənqidi materiallarının toplanılması və nəşri qrupuna rəhbərlik edir. Eyni zamanda K.Talıbzadə doğulduğu və boya-başa çatdığı mənzildə, bilavasitə özünün səyi və təşəbbüsü ilə təşkil olunan Abdulla Şaiqin mənzil muzeyində 1991- ci ildən direktor vəzifəsində də yorulmadan çalışır. Müasir ədəbiyyatşünaslıq eliminin mötəbər simalarından biri kimi K.Talıbzadənin fəaliyyəti yalnız yarım əsrdən çox işlədiyi İnstitutla, buradakı tədqiqatçılıq əməyi ilə məhdudlaşmır. O, respublikanın ədəbi- elmi yaradıcılıq həyatında da daima fəal iştirak edən alim və ziyalıdır. Müxtəlif illərdə «Müasir dövrdə Dünya ədəbiyyatının inkişaf qanunauyğunluqları respublika Əlaqələndirmə Şurasının» sədr müavini /1957- 1976 /, sonra isə sədri, Azərbaycan EA Rəyasət Heyətinin nəzdində elmi kadrların hazırlığı şurasının, ictimai elmlər üzrə elmi məlumat mərkəzi elmi şurasının üzvü /1973-1974 /, Ədəbiyyat institutun elmi şurasının sədr müavini /1960-1981/ olmuşdur. Ədəbiyyatşünas və tənqidçi kimi K.Talıbzadə Azərbaycanın ədəbi prosesində də fəal iştirak edən şəxslərdən biridir. O, uzun müddət Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının Rəyasət Heyətinin üzvü /1965-1976/, İttifaqın tənqid və ədəbiyyatşünaslıq bölməsinin rəhbəri /1957-1975/ olmuşdur. Müxtəlif illərdə «Azərbaycan kommunisti», «Azərbaycan», «Azərbaycan EA Xəbərləri» /və s. curnallarının redaksiya heyətlərinin, Azərbaycan Ensiklopediyası elmi şürasının və s. üzvü olmuşdur. Dəfələrlə xarici ölkələrdə olmuş, elmi simpoziumlarda maraqlı çıxış və məruzələrlə iştirak etmişdir. K.Talıbzadə indi də-ömrünün müdriklik çağında da elmi, ədəbi və ictimai fəaliyyətdən uzaqlaşmamışdır; yenə də eyni şövq, ilham və vətəndaşlıq ehtirası ilə çalışır, fəaliyyət göstərir, aspirantlara rəhbərlik edir, ədəbiyyatşünaslığın, ictimai elmlərin mühüm məsələlərinin müzakirəsində, miqyaslı tədbirlərin və proqramların həllində, gerçəkləşməsində fikir və mülahizələri ilə, görüşləri və qənaətləri ilə yaxından iştirak edir, onların həlli yollarının axtarılıb tapılmasına real kömək göstərir və alimin bu çoxcəhətli, uzunillik fəaliyyəti barədə düşünəndə istər-istəməz onun bir ziyalı, bir elm xadimi, bir ədəbiyyatşünas kimi, müdrik şəxsiyyət kimi çox nəcib insani keyfiyyətini-seçdiyi ixtisasa bütün varlığı ilə bağlılığını, xalqımızın ədəbi və mənəvi dəyərlərinə sədaqətini, əqidə və məslək sahibi olmasını qeyd etməyə bilmirsən. Müsahibələrinin birində K.Talıbzadə demişdir: «Ədəbi təcrübəmdə bu qənaətə gəlmişəm ki, bizim sahədə (yəni ədəbiyyatşünaslıqda - S.Ş.) tutarlı mövqe qazanmaq, ədəbi prosesə təsir göstərmək məqamına yüksəlmək üçün, hər şeydən əvvəl,möhkəm əqidə, məslək sahibi olmaq lazımdır. Təkcə istedad həmişə lazımi nəticə vermir. İnsan var ki, daxilən zəngindir, emosionaldır, ümumən istedadlıdır, ancaq öz daxili zənginliyini günün tələbləri, xalqın ehtiyacları ilə, zamanla əlaqələndirə bilmir. Bu vacib harmoniya- əsasların əsası olan harmoniya onun fəaliyyətində pozulur, görsənmir, bu halda daxili zənginlik böyük praktiki fayda gətirmir, ümumi ictimai akta çevrilmir, ictimai yüksəliş ləngləşir, bəzən isə bir nöqtədə dayanır. Səhhətin məşhur iki misrasını yada salmaq istəyirəm: Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|