Akademik kamal abdulla şaiq oğlu talibzadə HƏyat və FƏALİYYƏTİNİN Əsas tariXLƏRİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
görüşlərində, fəaliyyətində tarixilik və müasirlik həmişə bir-birindən ayrılmazdır, həmişə üzvi bir vəhdət halında çıxış edir. Məhz belə tipli ədəbiyyatşünas bütün hallarda ədəbiyyat tarixinə müasir konseptual baxışı ifadə edir. K.Talıbzadənin ciddi və uzunillik tədqiqatının səmərəsi olan bütün monoqrafiyaların məğzində də məhz belə bir baxış ən əsas cəhətlərdən birini təşkil edir. Lakin bununla belə qeyd etməliyik ki. geniş mənada və ölçüdə ədəbiyyatşünaslıq, xüsusilə ədəbiyyatşünaslığın ədəbiyyat tarixçiliyindən ibarət qolu K.Talıbzadə fəaliyyətinin əsas sahəsi olaraq qalır. Ədəbi irsi öyrənmək istiqamətində milli ədəbiyyatşünaslığın ən yaxşı təcrübəsi və ənənələri əsasında tərbiyələnən və yetişən K.Talıbzadə 50-ci illərdən sonrakı bütöv bir mərhələdə bu təcrübələrin və ənənələrin daha da inkişaf edib zənginləşməsinə, dərinləşməsinə var qüvvə ilə çalışmışdır. Ədəbiyyatşünaslıqda yeni metodoloci istiqamətlərin təşəkkülünə təsir göstərmişdir. K.Talıbzadənin «Abbas Səhhət» monoqrafiyası ədəbiyyatşünaslığın ciddi elmi əsərlərindən sayılmağa layiqdir. Əvvələn, burada A.Səhhətin həyatı və yaradıcılığı ilk dəfə monoqrafik planda tədqiqata cəlb edilir, zəngin ədəbi-tarixi, faktiki material və sənədlər, müasirlərinin xatirələri əsasında şairin həyat yolu, ədəbi irsi öyrənilirdi. İkincisi, o, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında XX əsr romantizminin görkəmli nümayəndələrindən biri olan A.Səhhət haqqında birinci monoqrafiya idi. Müəllifin bu mövzuda ilk monoqrafiyasını yazması böyük ədəbiyyatşünas M.Arifin tövsiyəsi ilə bağlıdır. K.Talıbzadə 1945-ci ildə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olarkən o vaxt İnstituta rəhbərlik edən M.Arif onun namizədlik dissertasiyası mövzusunu A.Səhhətin həyatı və yaradıcılığı kimi müəyyən etmişdir. Bundan əvvəl isə, yəni tələbə ikən K.Talıbzadənin «M.Hadi və Azərbaycan romantizmi» mövzusunda diplom işi yazdığını və müdafiə etdiyini bilirik. Deməli, K.Talıbzadə yeni mövzuya müəyyən dərəcədə hələ tələbəlik illərində artıq hazır olmuşdur. Bu barədə müəllif sonralar belə yazmışdır: «Səhhət də XX əsrin romantiklərindən idi. Odur ki, dərhal razılıq verdim. Həvəslə işə girişdim. Aylarla arxivlərdən çıxmadım. İllərlə inqilaba qədərki mətbuatın səhifələrini vərəqlədim. Şairin hər yeni əsərini tapdığım gün mənim üçün bir bayrama çevrildi» 1 .
məzmunlu bir monoqrafiyanın yazılması üçün zəruri şərt idi. Lakin o da qeyd olunmalıdır ki, monoqrafiyanın müharibədən sonrakı ədəbiyyatşünaslıq üçün əhəmiyyəti yalnız bu cəhətlə bağlı deyildi. Bundan başqa, digər mühüm bir amil də - A.Səhhətin şəxsində gənc tədqiqatçının milli romantizmin çox görkəmli bir nümayəndəsini görməsi də burada həlledici rol oynayırdı. Bu faktın özü, yəni monoqrafiyada romantizmin əsas şəxsiyyətlərindən birinin yaradıcılıq irsinə müraciət olunması faktı həm problem, həm də ədəbi-tarixi baxımdan çox mühüm əhəmiyyətə malik idi. Monoqrafiya ilk dəfə 1955-ci ildə, ikinci dəfə isə 1986-cı ildə çapdan çıxmışdır. Lakin bundan əvvəl K.Talıbzadə görkəmli romantik şairin yaradıcılığını onun bircildlik «Əsərləri»nə yazdığı geniş müqəddiməsində, habelə bir sıra məqalələrində işıqlandırmışdı. K.Talıbzadənin monoqrafiyada A.Səhhətin poeziyasına verdiyi geniş və müfəssəl təhlil çox mühüm bir cəhəti ilə-bilavasitə şairin poeziyasında əks olunmuş, onun mənəvi aləmini göstərməsiilə seçilirdi. Hələ ilk monoqrafiya üzərində işlədiyi dövrdə K.Talıbzadə müəyyən mənada XX əsrin başlanğıc dövrü ədəbiyyatının tədqiqatçısı kimi ixtisaslaşırdı. Belə ki, çox çəkmir, onun Qorki və Azərbaycan ədəbiyyatı mövzusunda elmi-tədqiqi məqalələri tez-tez mətbuatda dərc olunur; bunların ardınca isə sovet ədəbiyyatşünaslığında o illərdə birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edən problemə həsr olunmuş «Qorki və Azərbaycan» monoqrafiyası çapdan çıxır. (Azərbaycan dilində - 1959; Rus dilində - 1970;) K.Talıbzadənin monoqrafiyası ədəbiyyatşünaslığın çox aktual və zəruri bir probleminin hərtərəfli tədqiqi nöqteyi-nəzərindən ciddi tədqiqat əsəri hesab edilə bilər. Bu əsərə qədər də Qorkinin Azərbaycanla əlaqəsi, Qorki ənənələrinin rolu milli ədəbi-nəzəri fikrimizdə müşahidə edilmiş və qoyulmuşdur. Məsələn, M.Arif, M.Rəfili. M.J.Jəfərovun məqalələri qeyd oluna bilər. Azərbaycan tənqidinin təcrübəsinə və müəyyən nəticələrinə əsaslanaraq K.Talıbzadə isə problemi xüsusi şəkildə tədqiq edir, Qorkinin Azərbaycanla, ədəbiyyatımız, mədəniyyətimiz və ədəbi fikrimizlə yaradıcılıq əlaqələrini hərtərəfli və əhatəli şəkildə nəzərdən keçirərək araşdırırdı. K.Talıbzadə monoqrafiyasının dəyəri və əhəmiyyəti də bunda idi. Təsadüfi deyil ki, bu əsərdən sonra Qorki və Azərbaycan mövzusunun ayrı-ayrı problemlərinə ədəbiyyatşünaslıqda bir sıra tədqiqatlar həsr edildi.
* * * Ədəbiyyatşünas kimi K.Talıbzadənin həyata keçirdiyi çoxcəhətli tədqiqat vəzifələri sırasında, şübhəsiz, onun milli tənqidin tarixini yaratmaq sahəsindəki xidməti, bu istiqamətdə apardığı uzunillik tədqiqatları xüsusi və ayrıca qeyd olunmağa layiqdir. O, müasir ədəbiyyat elmimizdə milli tənqidin sistemli
1 Talıbzadə K. Seçilmiş əsərləri. – Bakı: 1994, s. 185. Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|