1
T
T
T
Taaaallllvvv
vaaaarrrr
E
E
E
Ellll[[[[iiiin
n
n
n
Akademik Mwmmwd Arif Dada]zadwnin xatirwsinw.
1
Wvvwlcw a`ac ]aqq\lt\s\ e]idildi vw bu a`ac ]aqq\lt\s\ g^nortan\n c\rhac\r istisindw tamam
kimswsizlw]mi] hwywtdw [ox g=zlwnilmwz swslwndi, sonra a]a`\ ba]dak\ ayaqyolundan [\xan
G^la`an\n g=zlwri birdwn-birw bwrwldi vw u]aq bilmwdi ki, q\]q\rs\n, ya nw etsin.
Hwywtin ortas\ndak\ xartut a`ac\n\n g=vdwsi =z-=z^nw ]aqq\lt\ ilw iki yerw b=l^nd^ vw bir
m^ddwt tut ya`\]\ym\] kimi, qara tut hwywtin asfalt\na t=k^ld^.
Hwywtw birinci boylanan A`amuxtar\n arvad\ Anaxan\m oldu. Anaxan\m mwtbwxdw oturub
nahar ^[^n k^ftw yumurlay\rd\, ]aqq\lt\n\ e]idib ikinci mwrtwbwdwn a`aca baxd\, sonra
[a]ba] qalm\] G^la`an\ g=r^b wtli-ya`l\ wllwrini wski ilw twlwm-twlwsik silw-silw:
—Adw, G^la`a,—q\]q\rd\,—qa[ ki]iyw xwbwr elw, tut par[aland\!..
Vw G^la`a da daha i]in nw yerdw oldu`unu ba]a d^]^b babas\n\n ota`\na twrwf qa[d\ ki,
ki]ini [a`\rs\n, amma Wliabbas ki]ini [a`\rmaq laz\m deyilmi], [^nki G^la`a hwlw onun
hwywt qap\s\na [atmam\], ki]i =z^ a` tuman\n\n ^st^ndwn ]alvar\n\ belinw [wkw-[wkw elw a`
k=ynwkdwcw [oxdan bwri gwzmwdiyi iti add\mlarla qap\dan [\x\b xar tuta twrwf gwldi.
—Tez elwyin!—dedi.—Tez elwyin! Biri dw gwrwk qalmas\n yerdw! Ham\s\n\ y\`\n bir-bir!
Bircwsi dw qalsa, g^nah olar! Ham\s\n\ y\`\n! Yeyilsin gwrwk ham\s\!—dedi.—Tez
elwyin!—Sonra =z^ wyilib a`ac\n dibindwn bir dwnw tut g=t^rd^ qoydu a`z\na vw
do`rudan-do`ruya ki]iyw elw gwldi ki, =mr^ndw bu lwzzwtindw tut yemwyib.—Y^z ilin
tutudu bu, y^z ilin!—Sonra da wllwrini a`ac\n ikilw]mi] g=vdwsinw s=ykwyib yar\`a
baxd\—yar\`\n hwr iki ^z^ qupquru idi, elw bil ne[w vaxt\ g^n^n alt\nda qal\b qurumu]du;
qocal\qdan idi bu, can\ndan ]irw [wkilib getmi]di.
Ax\r ki, y^z^ haqlad\ bu xartut.
Wliabbas ki]i ba]\n\ ikinci mwrtwbwyw twrwf qald\r\b b=y^k gwlini Anaxan\ma dedi:
—A] bi]ir bu g^n.
2
Anaxan\m =mr^ndw qay\natas\n\n ^z^nw a` olmam\]d\ vw ki]inin bir s=z^n^ he[ vaxt iki
elwmwmi]di; bu dwfw dw demwdi ki, k^ftwbozba] as\ram; ki]inin ^rwyi a] istwyir, nw olar,
ax]ama da a] bi]irwr vw buras\ da g^ndwn-g^nw Anaxan\m\n ovcunun i[i kimi ayd\n olurdu
ki, qocalmaq, wslindw twzwdwn u]aqla]maqd\.
Wlbwttw, bu saat Wliabbas ki]i b=y^k gwlinin bu fikirlwrindwn xwbwrsiz idi vw o, bu dwfw
G^la`aya dedi:
—G=rd^n! G=rd^n ki! Elw soru]urdun, d^z deyirswn, yoxsa yox? G=rd^n?!
Do`rudan da yaman oldu bu xartutun par[alanmas\, daha buna s=z ola bilmwzdi, d^z
deyirmi] ki]i, xartut y^z ya]\na [atanda par[alan\rm\] vw buras\n\ da lap do`ru deyirmi]
ki, bu tutun y^z ya]\ var.
—Wcwb tutdur!—Bunu, bu tutdan birinci dwfw yeyirmi] kimi, Fwtullan\n arvad\ Mwsmw
dedi.
—Y\`\b qon]ulara da pay g=ndwrmwk laz\md\r…—Bunu da Anaxan\m\n hwmi]w swxavwt
g=stwrwn ki[ik gwlini Fwridw dedi.
Mwsmw ^rwyindw fikirlw]di ki, swnw nw var, ay bwxtwvwr, pay da g=ndwrwrswn, o twrwfw dw
ke[wrswn, =z mal\n deyil ax\; bunu fikirlw]di, amma yeznwsinin gwlininw bir s=z demwdi.
Wliabbas ki]inin d=rd^nc^ nwvwsi A`aswlim ^z^n^ arvad\ Zibeydwyw tutub:
—Bo]qab gwtir! Qazan gwtir!—dedi.—Tut g^n^d^ bu g^n.
Wliabbas ki]i dedi:
—Hw, hw!.. Biri dw qalmas\n yerdw gwrwk . G^nahd\…
B^t^n mwhwllwdw mw]hur bu tut a`ac\n\n y^z ya]\ tamam olan hwmin isti iyul g^n^
Wliabbas ki]inin evdwki b^t^n o`ul-u]a`\, nwvw-nwticwsi, gwlinlwri hwywtw [\xm\]d\ vw ham\
bu dwm cidd-cwhdlw hwywtw swpwlwnmi] xartutu y\`maqla mw]`ul idi.
Wlbwttw, g^nah mwswlwsini Wliabbas ki]i elw-belw, =z^ndwn dedi, he[ kim he[ vaxt
demwmi]di ki, tut a`ac\n\n y^z ya]\ tamam olanda vw g=vdwsi ikiyw b=l^nwndw yerw
t=k^lm^] tutlar\n ham\s\n\ y\`maq laz\md\, yoxsa ki, g^naha batarsan; belw bir qayda yox
idi, necw ki, tutun y^z ya]\ tamam olanda plov bi]irmwk dw adwt deyildi, amma bir halda
ki, bu tut a`ac\ bu d^nyada y^z il =m^r s^rm^]d^ vw onu y^z ya]\n\n tamam olmas\n\
Wliabbas ki]i belwcw g=zlwmi]di, demwli, bayram idi bu g^n vw bu y^z ya]l\ a`ac\n bwhrwsi
dw bwrwkwt kimi bir ]ey idi, onu ayaq alt\nda qoymaq g^nah i]di.
3
Wliabbas ki]i tut a`ac\n\n alt\nda dayanm\]d\ vw bu vaxt budaqdan onun sinwsinw, d^z
^rwyinin ba]\na bir tut d^]d^, ki]inin a` k=ynwyindw o saat q\pq\rm\z\ bir lwkw wmwlw gwldi
vw bunu g=rwn A`amuxtar\n b^t^n bwdwni birdwn-birw ^rpw]di.
Wliabbas ki]inin b=y^k o`lu A`amuxtar d=rd il cwbhwdw vuru]mu]du, Mozdokdan Berlinw
qwdwr vuru]a-vuru]a getmi]di vw b^t^n mwhwllw u]aqlar\ yax]\ bilirdi ki, A`amuxtar
wminin bir ordeni, on ^[ medal\ var. A`amuxtara birdwn-birw elw gwldi ki, atas\n\n ^rwyinin
ba]\na g^llw dwydi vw bu q\rm\z\ lwkw dw qan yeridi. Sonra A`amuxtar daha tamam-kamal
ax\r vaxtlar ne[wnci dwfw fikirlw]di ki, ki]i yaman qocal\b.
Wslindw A`amuxtar\n belw fikirlw]mwyw bir o qwdwr dw haqq\ yox idi, [^nki he[ =z^ dw
atas\ndan [ox se[ilmirdi; hwtta bir dwfw qon]ular\ qwssab A`anwcwfin arvad\ Balacaxan\m
dar dalan\n qaba`\nda dayan\b tum [\rtlaya-[\rtlaya ba]\na topla]m\] cavan mwhwllw
q\zlar\na demi]di:
—G=r^rs^z, a`wz, adam he[ bilmir ki, Wliabbas ki]i A`amuxtar ki]inin atas\d\, yoxsa
A`amuxtar ki]i Wliabbas ki]inin atas\d\r…
Wlbwttw, bu s=z gwlib Anaxan\ma [atanda, Balacaxan\m cavab\n\ alm\]d\, amma bir i] vard\
ki, A`amuxtar da yaman qocalm\]d\.
Vw wn qwribwsi bu oldu ki, hwmin dwm Wliabbas ki]inin dw g=zlwri b=y^k o`lunun a`appaq
a`arm\] sa[lar\na sata]d\ vw bu a`appaq sa[lar\ birinci dwfw g=r^rm^] kimi, ki]i hwmin yay
g^n^n^n xartut bayram\na baxmayaraq, birdwn-birw wmwlli-ba]l\ pwjm^rdwhal oldu.
A`amuxtar\n u]aq vaxtlar\ onun yad\na d^]d^, lap o vaxtlar ki, hwlw divardan tuta-tuta
gwzirdi, sonra o vaxtlar ki, bu a`aca d\rma]\b tut yeyirdi, a`z\-burnu, ^st-ba]\ qapqara
qaral\rd\. Wliabbas ki]i =z^n^ saxlaya bilmwyib ^rwyindw d^nyan\n wblwh i]lwri barwdw, ywni
d^nyan\n etibars\zl\`\ barwdw bir-iki ya`l\ s=z dedi; buna yand\-yax\ld\ ki, illwr adam\ g=r
nw g^nw qoyur—o balaca u]aq indi qocal\b nw g^nw qal\b; sonra ]airin s=z^ Wliabbas ki]ini
yad\na d^]d^: “Biz gwldi-gedwrik, swn ya]a, d^nya!” vw o, a`appaq b\`lar\n\n alt\ndan
g^l^mswyib ba]\n\ bulad\, d^nyan\n i]lwrinw ac\`\ tutma`\ da indi ona g^lmwli g=r^nd^,
yenw dw ^rwyindw dedi ki, Isgwndwrw qalmayan d^nya kimw qalacaq vw buras\n\ da fikirlw]di
ki, A`amuxtar\n qocal\`\n\ g=r^r, amma =z^ndwn he[ bir s=z demir…
Wliabbas ki]inin ki[ik o`lu Fwtulla nwvwsi G^la`aya dedi:
—Qa[ get evdwn vedrw gwtir.
Bo]qablar, qazanlar ba]barmaq boyda xartutla doldu, mwhwllwnin u]aqlar\ tutun y^z ya]a
[at\b par[alanmas\ xwbwrini e]idib Wliabbas ki]igilin hwywtinw dara]d\lar, hwrw be]-on tut
qoydu a`z\na vw b=y^k dw, ki[ik dw, ham\ belw bir yekdil fikrw gwldi ki, bu tutun lwzzwti
ba]qa ]eydi vw he[ kim =mr^ndw bu lwzzwtdw tut yemwyib. Qon]ular\n hwrwsinw bir nim[w
tut pay getdi, elw bil Wliabbas ki]igilw ni]an gwlmi]di, ]irni paylay\rd\lar.
4
Qwssab A`anwcwfin arvad\ Balacaxan\m ba]\na twzw x\na qoydu`u ^[^n t^nd-qwhvwyi
barmaqlar\ ilw xartutu bir-bir sapla`\ndan tutub a`z\na qoyurdu vw a`z\n\ mar[\ldada-
mar[\ldada deyirdi:
—Bwxti var dw, camaat\n!.. Bu c^r tutdan yeyib kef elwyirlwr =zlwriy[^n…—Sonra hwrdwn
onlara gwlib i]inw-g^c^nw k=mwk elwywn qon]ular\, ya]\ otuzu ke[mi], amma hwlw dw wrw
gedw bilmwywn Lumiywyw g=z vururdu:—Vitamindir e, a`wz, bu… Adam q\z\]d\ran
]eydi…
Lumiyw dw hwmi]wki kimi, q\zar\b p=rt^rd^, amma wslindw belw s=hbwtlwr ^rwyindwn idi vw
Balacaxan\m da bunu yax]\ bildiyi ^[^n ]aqqanaq [wkib bwrkdwn g^l^rd^.
Bir s=zlw, hwmin ]wnbw g^n^ mwhwllwnin u]a`\ndan tutmu] b=y^y^nwcwn ham\ Wliabbas
ki]inin hwywtindwki xartutun par[alanmas\ndan xwbwr tutdu vw tamahkarl\qda tay\-bwrabwri
olmayan molla Fwrzwli dw, twbii ki, wsas\n\ d=ywclwyw-d=ywclwyw gwldi durdu Wliabbas
ki]igilin k^[w qap\s\ a`z\nda, ustan\ bay\ra [a`\rd\, ba]lad\ o yandan, bu yandan, Irandan-
Turandan, ax\rda gwldi [\xd\ mwtlwb ^stw ki, hwkim mwnw deyib qaratutu s\x, suyunu i[,
pulum da yoxdur ki, gedim bazardan al\m, elw bir balaca qazan verswn, bwsimdi.
&zbw^z swkidw, k=lgwlikdw oturub rus dili m^wllimi Alxas bwylw nwrd oynayan zwrgwr
Wlw]rwf molla Fwrzwliyw bax\b dedi:
—Hwmi]w belwcw yaz\qlan\r, amma axtarsan g=rwrswn ki, bir donuzu [at\]m\r…—Zwrgwr
Wlw]rwf bunu dedi vw Alxas bwyin qan\n\ qaraldan ya`l\ bir qo]a ]e] atd\.
Wlbwttw, molla Fwrzwli dw hwmi]wki kimi, bir qazan tutunu al\b getdi.
Hwmin ax]am Anaxan\m yax]\ca plov bi]irdi vw arvad ne[w stwkan d^y^ dwmlwmi]disw,
b^t^n hwywtw [atd\, Wliabbas ki]inin bir b=y^k hwywt o`ul-u]a`\na, nwvw nwticwsinw.
Mwhwllwdw wn [ox toy bu hwywtdw olmu]du.
Ayd\n mwswlw idi ki, bu hwywt hwmi]w belwcw [ox adaml\, belwcw gur olmam\]d\. Wliabbas
ki]inin atas\ usta Hwzrwtqulu buran\ alanda bu hwywtdw iki otaql\ bir mwrtwbwli ki[ik bina
vard\. Bu hwmin uzaq vaxtlard\ ki, onda hwywtdwki xartut hwlw cavan a`ac idi. Wliabbas ki]i
dw balaca u]aq, bu tutun g=vdwsi indiki budaqlar\ndan nazik idi.
Wliabbas ki]i Tubuxan\mla evlwnwndwn sonra =z^nw iki otaq da tikdi—bu, inqilabdan
qaba`\n s=hbwtidi vw indi hwmin iki otaqda Wliabbas ki]inin nwvwsi A`aswlim ailwsilw
ya]ay\rd\, sonra u]aqlar b=y^d^; u]aqlar b=y^d^, hwywt ki[ildi, d=rd otaq oldu alt\ otaq,
sonra swkkiz otaq, sonra bir mwrtwbw bina iki mwrtwbw oldu… O`ullar evlwndi, nwvwlwr
evlwndi vw hwmin tut a`ac\ par[alanan hwywtdw ham\ya bir par[a yer tap\ld\.
5
Wliabbas ki]i ilw Tubuxan\m\n iki o`lu, d=rd q\z\ vard\. Do`rudan da qwribwdi d^nyan\n
i]lwri: A`amuxtar da, Fwtulla da m^haribwdwn sa`-salamat qay\td\lar, ba]lar\ [ox qwzav^-
qwdwr, [ox mw]wqqwt [wksw dw, indi, ]^k^r salamatd\ ikisi dw vw ikisi dw [oxdan babayd\;
amma q\zlar\n ham\s\ getdi, d=rd^ dw: Swlimnaz hwlw m^haribwdwn wvvwl getdi
miningitdwn, he[ kim qalmad\ Swlimnazdan, twk gwldi, twk getdi vw bu da [ox qwribwydi ki,
ax\r vaxtlar d=rd q\zdan wn [ox Swlimnaz gwlib dururdu Wliabbas ki]inin g=zlwrinin
qaba`\nda; Fatma m^haribw vaxt\ getdi, he[ kim dw bilmwdi ki, nwdwn getdi; d^zd^ dedilwr
ki, M^rswlin xiffwti partlatd\ ^rwyini—M^rswl Fatman\n wriydi, cwbhwdw idi vw bir m^ddwt
ondan xwbwr-wtwr gwlmwdi; indi dw sa`d\ M^rswl, kefi k=k, dama`\ da [a`d\, d=rd^nc^
arvad\yla ya]ay\r. (Bir dwfw M^rswl Wliabbas ki]ini k^[wdw g=r^b qucaqlay\b a`lam\]d\ ki,
Fatmadan sonra he[ bir qad\nla ya]aya bilmirwm, yaman bwd ]eydi, Wliabbas day\,
mwhwbbwt! Wliabbas ki]i dw demi]di ki, vallah, wgwr budusa mwhwbbwt, gwrwk swnin[^n bwd
]ey olmas\n…) Fatmadan bir o`lu qal\b, atas\na ox]amay\b, ana twrwfw [wkib, evi-e]iyi, ^[
dw balas\, Sumqay\tda ya]ay\rlar vw ^mumiyywtlw, q\zlar\n u]aqlar\ndan bu hwywtdw he[
kim yoxdu. A`amuxtarla, Fwtullan\nk\lard\ burda.
Swfurw ilw Kwmalw dw m^haribwdwn sonra getdilwr. Nw isw… D^nyan\n i]lwridi. Wliabbas
ki]inin Swfurw ilw Kwmalwdwn yeddi nwvwsi vard\ vw yeddisi dw ev-e]ik, o`ul-u]aq sahibi idi,
amma bir i] vard\ ki, bu boyda k^lfwtw baxmayaraq, wslindw, lap wslindw, Wliabbas ki]i twk
idi.
Mwswlw buras\nda idi ki, Wliabbas ki]i d^z ^[ il bundan wvvwl Tubuxan\m\ torpa`a
basd\rm\]d\ vw xartutun y^z ya]\ tamam olan hwmin ]wnbw g^n^n^n gecwsi yerinw girib
g=zlwrini yummu]du, amma Tubuxan\m gwlib durmu]du g=zlwrini qaba`\nda, hwm dw twzw
gwlin gwlmi] Tubuxan\m, k=n^l ^[^n a`\ll\, g=z ^[^n g=zwl olan Tubuxan\m.
Qabaqlar zarafatla dediyi, amma indi zarafatdan wswr-wlamwt qalmam\] d=rd misra yenw
gwlib Wliabbas ki]inin ^rwyindwn ax\b ke[di:
Yat\ram yan\m a`r\r,
Dururam can\m a`r\r,
Swn yad\ma d^]wndw
Tamam wndam\m a`r\r.
Ki]i ba]a d^]d^ ki, bu gecw dw swhwrw kimi g=z^nw yuxu getmwywcwk, [oxdan, lap
qwdimlwrdw olub-ke[wnlwr yad\na d^]wcwk vw =z^ dw twwcc^b edwcwk ki, be] ya]\nda, alt\
ya]\nda oldu`u vaxtlar\n whvalatlar\ necw yad\nda qal\b, amma iki g^n bundan wvvwlin
s=hbwti yad\ndan [\x\b gedir.
O, be]-alt\ ya]\ olanda da`lar balas\ idi: me]wlwr yad\na gwlirdi, s\ld\r\m qayalar yad\na
gwlirdi, ba]\ qarl\ uca da`lar yad\na gwlirdi, k=p^klwnw-k=p^klwnw axan da` [ay\nda
kwndin u]aqlar\ ilw birlikdw [immwyi, palans\z e]]wyw d\rma]\b [apma`\ yad\na gwlirdi vw
bir dw bir [wpi] yad\na gwlirdi; bu [wpi] onun [wpi]i idi, hara getswydi dal\na d^]^rd^,
6
wlindwn yarpaq yeyirdi; [wpi] dedi, Cwbi] yad\na d^]d^; bir dostu vard\, qon]ular\ idi
deywswn, Cwbi idi ad\. Durur g=rwswn? Sa` olar, o twrwfin adamlar\ [ox ya]ay\rlar,
havas\ndand\, suyundand\.
Swn az ya]am\san bws, a Wliabbas ki]i?
Ham\ yatm\]d\: ki]ilwrin yeri a[ma-y\`ma [arpay\da tutun alt\nda sal\nm\]d\ vw bu y^z
ya]l\ tut a`ac\n\n alt\ ay i]\`\nda yataqxanaya ox]ay\rd\; hwywtin qad\n-q\zlar\ mwhwccwr
uzunu birinci mwrtwbwnin art\rmas\nda, ikinci mwrtwbwnin ]^]wbwndindw yatm\]d\;
yeniyetmw o`lanlar, u]aqlar isw damda yat\rd\lar vw indi yeddinci yuxudayd\lar. Sentyabr\n
ortalar\na qwdwr belwcw olacaqd\, sonra yava]-yava] q\z-gwlinlwr evw ke[wcwkdi, ki]ilwr
art\rmaya, ]^]wbwndw, sonra onlar da evw, hwrw =z arvad\n\n yan\na vw wn nwhaywt dw
u]aqlar g^n^-g^nw sata-sata ax\r\ ki, hwrw =z evindw yatacaqd\.
B^t^n bunlar sonralar olacaqd\, yay qurtaranda, pay\z gwlwndw. Indi isw Wliabbas ki]i tut
a`ac\n\n alt\ndan gwlwn xorultular\ a[\q-ayd\n e]idw-e]idw bir daha fikirlw]irdi ki, bu gecw
yata bilmwywcwk vw ona g=rw yox ki, hwywtdwn c^rbwc^r swsli-nwfwsli xorultular gwlirdi, yox,
yay vaxt\ bu swslwrw =yrwncwli idi vw wslindw hwmin xorultular onun ^[^n bir n=v gecw
laylas\yd\, bu mwnada ki, =z^n^ twk hiss etmirdi; ona g=rw ki… elw-belw, yuxusu qa[m\]d\,
vwssalam.
Wliabbas ki]i yayda da q\]dak\ kimi evdw yat\rd\, =z^ dw yor`an-d=]wkdw tuman-k=ynwklw
^]^y^rd^. Wliabbas ki]i, bwzwn yay\n c\rhac\r\nda da ^]^y^rd^ gecwlwr.
Wliabbas ki]i birdwn-birw fikirlw]di ki, o =z^ dw elw hwywtdwki o y^z ya]l\ tut a`ac\ kimi bir
]eydi; bunu fikirlw]di vw ona elw gwldi ki, bwdwnindwki b^t^n damarlar tutun ]wxalwridir vw
indi pay\zd\, ]axwlwr dw qupquru quruyub.
Onun u]aqlar\, nwvwlwri, gwlinlwri, bir s=zlw, b^t^n b=y^k k^lfwti xalis ]whwr adamlar\ idi,
kwnddwn, da`lar\n qoynundak\ o kwnddwn xwbwrlwri yox idi; o kwnddwn ki, ax\r vaxtlar tez-
tez Wliabbas ki]inin yad\na d^]^rd^ vw bwzwn gecwlwr lap do`rudan-do`ruya o da`lardak\
kwklikotunun iyi burnuna gwlirdi, o da`lar\n [wni-[iskini uzun-uzun illwr mwsafwdwn bir
qwriblik gwtirirdi.
Birindwn soru]ublar ki, haral\san, deyib hwlw evlwnmwmi]wm; Tubuxan\m i[wri]whwrli q\z\
idi vw wslindw elw Wliabbas ki]inin =z^ dw ]whwr adam\ idi—dan\]\`\, fikri-zikri ilw dw;
kwnddwn yaln\z uzaq illwrin dumanl\ xatirwli qalm\]d\, bir dw uzun-uzad\ illwr
mwsafwsindwn g^clw s^z^l^b gwlwn bir qwriblik.
2
Wliabbas ki]inin atas\ kwnddwn k=[^b Bak\da, Sabun[u neft mwdwnlwrindw fwhlw i]lwyirdi,
sonralar buruq ustas\ oldu; indi o yerlwrw “Leninneft” mwdwnlwri deyirlwr vw Sabun[udan
7
tutmu] Ramanayacan uzan\r. Wliabbas ki]inin u]aql\`\n\n [ox hisswsi, yeniyetmwliyi o
yerlwrdw ke[mi]di, amma o, neft[i olmam\]d\, d^lgwr olmu]du. O vaxtlar buruqlar
taxtadan qura]d\r\lard\. Wliabbas\n da mismar vurma`a, taxta yonma`a x^susi hwvwsi var
idi vw hwlw lap u]aql\qdan bu i]dw swliqwsinw s=z ola bilmwzdi. Sonralar Wliabbas
mwdwnlwrdwn tamam uzaqla]d\ vw tan\yanlar-bilwnlwr aras\nda adl\-sanl\ d^lgwr oldu.
B^t^n bunlar ham\s\ [ox-[ox uzaqlar\n s=hbwti idi vw bwzwn gecwlwr, yerinw girib yuxuya
getmwzdwn wvvwl belw bir uzaql\`\n xofu ki]ini bas\rd\; =z^ dw inanm\rd\ ki, bu d^nyada
bu qwdwr =m^r s^r^b, bu =l^m-itim d^nyas\nda.
Wliabbas ki]i bir ne[w il bundan wvvwl ax\r ki, twqa^dw [\xm\]d\ vw twqa^dw [\xan kimi ba]a
d^]m^]d^ ki, nw qollar\nda q^vvwt var, nw dw ayaqlar\nda taqwt; usta buras\n\ da yax]\
ba]a d^]m^]d^ ki, onun k=hnw (amma iti) mi]ar\, rwndwsi, baltas\ indi art\q yer tutur, ywni
bu mwnada ki, oduna gedwn baltas\ iti olar, i]lwywr, gedw bilmwywnin yox. Alwt i]lwr, wl
=y^nwr deyiblwr, amma wl ki, daha alwti tuta bilmir, demwli, qurtard\ mwswlw, vwssalam-
]^ttamam.
Usta b^t^n bunlar\ yax]\ bilirdi, amma bu vwssalam-]^ttamam mwswlwsi [ox m^]k^l
mwswlw idi vw adam\n atas\n\ yand\r\rd\. Iki g^n bundan wvvwl Wliabbas ki]i baltas\n\,
mi]ar\n\, rwndwsini, [wkicini g=t^r^b hwywtlwrinin k^[w qap\s\ a`z\nda balaca bir skamya
d^zwltmwyw ba]lad\. Mismarlar wyri getdi, [wkiclw barma`\n\ vurdu, ax\rda da balta ilw wlini
zwdwlwdi vw pwncwrwlwrindwn boylanan bekar-bekar k^[wyw baxan Balacaxan\m, qwssab
A`anwcwfin arvad\, bir haray-hw]ir qopard\ ki, b^t^n mwhwllw ki]inin ba]\na y\`\ld\:
—Vaxsey!.. Balta wlini apard\ ki]inin!..
Wlbwttw, balta ki]inin wlini aparmam\]d\, zwdwlwmi]di bir balaca vw Balacaxan\m\n bu
haray-hw]iri dw wslindw bekar[\l\qdan idi.
A`amuxtar dedi:
—W]]i, wl [wk bu i]dwn dw, nwyinw laz\md\?! Gwrwk elw skamya d^zwldwswn?!
K^[w qap\lar\ ^zbw^z bir-birinw baxan Alxas bwy dedi:
—Ki]i, get otur, uzan, yat, istirahwtini elw dw!..
Benzin kalonkas\nda sat\c\ i]lwywn Meyranqulunun o`lu Wliqulu—]er yazan vw mwhwllwnin
tarixindw qwzetdw, jurnalda imzas\ olan ilk adam—heyran-heyran dedi:
—Necw dw wmwksevwr qocad\r! Wsl ]er qwhrwman\, swnwt qwhrwman\d\r! Bu rw]adwt poetik
twfwkk^r^n yox, hwyat\n bwhrwsidir!
8
Wliqulunun dan\]\qlar\n\ mwhwllwdw [ox adam wmwlli-ba]l\ ba]a d^]m^rd^ vw bu dwfw dw
bu s=zlwrw fikir verwn olmad\.
Wliabbas ki]i sa` wlindw tutdu`u tiywsi qanl\ baltaya baxd\, baxd\ vw Balacaxan\m\n bir g=z
q\rp\m\nda k^[wyw y\`d\`\ adamlar\n aras\ndan ke[ib hwywtw girdi; a`z\n\ a[\b bircw kwlmw
dw s=z demwdi. Mwswlw onda deyildi ki, ki]ini qeyrwt bo`urdu—bu =z yerindw, mwswlw
bunda idi ki, belw bir naxwlwflik adam\ yand\r\b-yax\rd\. Usta onsuz da bilirdi ki, bu
skamya onun d^lgwrlik alwmindw ax\r\nc\ s=z^d^ (Wliabbas ki]i hwlwlik belw fikirlw]irdi vw
biz g=rwcwyik ki, belw fikirlw]mwk tez imi]…) vw indi usta buras\n\ da =z^ ^[^n lap ywqin
etdi ki, bu balta ki, altm\]-yetmi] ildwn sonra onun wlin kwsir, [wkic dw barma`\n\ wzir,
daha lap do`rudan-do`ruya qurtard\ mismar vurmaq, taxta rwndwlwmwk.
Xartutun y^z ya]\ tamam olan hwmin g^n^n swhwri Wliabbas ki]i yerindwn qalx\b adwti
^zrw wvvwlcw hwywtin a]a`\ ba]\na dwydi, sonra hwywt kran\nda swliqw-sahmanla yuyundu,
b=y^k gwlini Anaxan\m\n s^bh tezdwn dwmlwdiyi [aydan i[ib [=rwyini yedi vw q\f\l\n
a[ar\n\ g=t^r^b vaxtilw hwywtdw taxtadan d^zwltdiyi, divarlar\n\ suvaqlay\b, a`ard\b, ^st^nw
q\rm\z\ kirwmit d^zd^y^ alwtxanas\n\n qap\s\n\ a[d\.
Wliabbas ki]i bir o qwdwr dw ^rwyi yuxa olanlardan deyildi vw bu alwtlwrw nw =z^ bir xatirw
kimi baxmaq istwyirdi, nw dw istwyirdi ki, ba]qalar\ buna xatirw kimi baxs\n.
Zwrgwr Wlw]rwf deyirdi vw [ox d^z deyirdi ki, zwr qwdrini zwrgwr bilwr; bu mi]ar da, bu
rwndw, [wkic, qwlwm dw o ustan\n olmal\ idi ki, i] g=r^r—pwncwrw sal\r, qap\ d^zwldir, a`ac
yonur, mismar vurur, hwm dw mismar\ d^z vurur, wlini dw zwdwlwmir vw qwssab A`anwcwfin
arvad\ Balacaxan\m kimisi dw bekar[\l\qdan haray-hw]ir salm\r.
Xartutun y^z ya]\ tamam oldu`u hwmin yay gecwsi Wliabbas ki]i bu qwrara gwldi ki,
alwtlwrin wn yax]\s\n\ se[ib apar\b sats\n. Burada, wlbwttw, wsas mwswlw pul mwswlwsi deyildi;
wvvwla, Wliabbas ki]igilin dolanaca`\ yax]\ idi, ikincisi b^t^n alwtlwrin qiymwti bir o qwdwr
pul da elwmirdi; wsas mwswlw buras\ndayd\ ki, bu alwtlwr i] g=rmwliydi, qal\b
paslanmamal\yd\. Wliabbas ki]i alwtlwri bir-bir mwhwllwnin adamlar\na ba`\]laya da bilwrdi,
amma belw bir swxavwtin mwnas\ yox idi, [^nki belw bir swxavwt bu alwtlwrw rwva deyildi;
[^nki bu alwtlwr hwmi]w bwhrw vermi]di, g=zwl-g=zwl qap\lar, pwncwrwlwr, taxtalar, sand\qlar
d^zwltmi]di, onlar\ ancaq wl-aya`a ili]wn mismar ba]\ wzmwyw swrf elwmwk d^z olmazd\.
Ki]inin yenw alwtxanan\ a[\b [wkic, mi]ar g=t^rmwyini birinci Mwsmw g=rd^ vw elw ba]a
d^]d^ ki, qay\natas\ k^[w qap\s\ a`z\ndak\ yar\m[\q qalm\] skamyan\ twzwdwn d^zwltmwk
istwyir, tez Fwtullan\ swslwdi. Fwtulla ]^]wbwnddw oturub [ay i[w-i[w televizorun g^nd^z
verili]lwrinw bax\rd\: ax]amlar b^t^n hwywtin q\z-gwlini, arvadlar\ y\`\]\rd\ Fwtullagilin
]^]wbwndindw televizora (twkcw futbola baxm\rd\lar) vw ki]ilwrin dw k^[wyw [\x\b nwrd
oynamaqdan vw nwrd oynayanlara tama]a etmwkdwn ba]qa [arwlwri qalm\rd\.
9
Fwtulla hwywtw [\xd\, sonra A`amuxtar hwywtw [\xd\, Wliabbas ki]inin gwlinlwri
pwncwrwlwrdwn boyland\ vw ham\ bu twzw xwbwrdwn dilxor oldu.
A`amuxtar dedi:
—A ki]i, ax\ dost var, d^]mwn var, ba]layacaqsan [wkic satma`a?
A`amuxtar bu s=zlwri dedi, amma atas\n\ da yax]\ tan\y\rd\ vw bilirdi ki, ki]inin beyninw
bir ]ey girdisw, onu ordan dart\b [\xarmaq [wtin i]di.
—Ywni ba]layacaqsan wmwlli-ba]l\ [wkic-mi]ar satma`a?—Bunu da Fwtulla dedi.
—Nwdi, mwnw bwywm havay\ ba`\]lay\blar bu [wkici, mi]ar\?—Bu s=z-s=hbwt Wliabbas
ki]inin xo]una gwlmwdi vw o, o`ul-u]a`\n ^st^nw [\xm\rd\:—Gedin, gedin =z i]inizlw-
g^c^n^zlw mw]`ul olun, mwnim ba]\ma a`\l qoymay\n!—amma Wliabbas ki]i buras\n\
demwdi ki, nw satmaqbazl\qd\r, ]air demi]kwn, “mwqsudimiz ne mey, nw meyxanwdir,
didari-yar\ g=rmwk ^[^n bir bwhanwdir;” bir yax]\ usta [\xsa qar]\s\na ki, bu alwtlwrw swrraf
g=z^ ilw baxa bilir, qolunda g^c^ var, aya`\nda da taqwt, pulsuz-zads\z halal edwr ona bu
[wkici dw, mi]ar\ da, rwndwni dw vw ba]qa nwyi varsa da ham\s\n\.
Mwsmw fikirlw]di ki, ki]i qocal\b, ba]\ xarab olub, alwmi g^ld^rwcwk bizw, sonra qay\natas\
haqq\nda belw h=rmwtsiz fikirlw]diyinw g=rw =z^-=z^ndwn utand\ vw pwncwrwnin
qaba`\ndan [wkildi.
Wliabbas ki]i alwtlwrinin i[indwn bir yax]\ [wkic, bir yax]\ mi]ar, bir yax]\ rwndw vw bir dw
bir qwlwm se[ib torbaya y\`d\, sonra he[ kimin bir mwtlwb anlamad\`\ s=z dedi:
—Bax\n, bax\n bu tuta, y^z^ndw necw par[alan\b…—Wli ilw hwywtin ortas\ndak\ xartutu
g=stwrdi vw asta add\mlarla k^[wyw [\xd\.
Hwywtdwkilwrin ham\s\ d=n^b xartuta baxd\ vw yenw dw he[ kim he[ nw ba]a d^]mwdi.
Wslindw he[ Wliabbas ki]inin =z^ dw bilmwdi ki, niyw bu xartutu g=stwrdi vw bu xartutun
onun [wkic-mi]ar satma`\na nw dwxli vard\.
3
Wliabbas ki]igilin mwhwllwsindwn yeddi-swkkiz tin a]a`\da twzw bir ba`[a sal\nm\]d\ vw
birinci g^n usta hwlwlik d=rd alwt se[ib bu ba`[aya gwlwndw, skamyalardan birindw wylw]ib
alwtlwri dw yan\na d^zwndw, twsbehini [evirw-[evirw fikirlw]di ki, istirahwt, do`rudan da,
qiyamwt ]eydi. Adamlara baxd\, u]aqlara baxd\ vw wvvwlcw narahat oldu ki, u]aqlar indi
y\`\lacaq ba]\na, ba]layacaqlar mi]ara, rwndwyw baxma`a, amma bir az ke[di, ora-bura
y^r^ywn, bir-birlwri ilw oynayan u]aqlar\n he[ biri ona twrwf mwhwl qoymad\, he[ ayaq
10
saxlay\b bu alwtlwrw baxmad\ da vw Wliabbas ki]i fikirlw]di ki, do`rudan da, d^nya yaman
dwyi]ib. U]aqlar\n hwrwsinin wlindw avtomat tapan[a, rwngbwrwng balaca vedrw, bel, y^z
c^rw oyuncaq var, kimdi bu mi]ara, [wkicw fikri verwn. Ki]i bunu fikirlw]di vw ^rwyi a`rad\,
bu [wkic-mi]ara yaz\`\ gwldi, onlar\n bu kimswsizliyi, sahibinin g^cs^zl^y^, acizliyi onu
yand\r\b-yaxd\.
Birinci g^n Wliabbas ki]inin rwndw-mi]ar\na m^]twri gwlmwdi.
Ikinci g^n usta yenw gwlib ba`[adak\ skamyalardan birindw wylw]di vw yenw dw alwtlwri
yan\na d^zd^. Yenw adamlara, u]aqlara baxd\ vw yenw dw birdwn-birw Cwbi yad\na d^]d^,
=z u]aql\`\n\ g=rd^, o da`lar\n wtrini duydu, o da`lar\n d=]^ndwki g^l-[i[wyin rwngi
g=zlwrinin qaba`\na gwldi, o da`lar\n [wni-[iskini ^[^n dar\xd\, fikirlw]di ki, bir dw he[
vaxt o da`larda olmayacaq, bir dw he[ vaxt o da` [ay\ boyunca add\mlamayacaq, o saf
havadan sinwdolusu nwfws almayacaq. Usta fikirlw]di ki, nw tez gwlib ke[di bu illwr vw belw
bir fikri g=zlwyirmi] kimi, g=zlwrinin qaba`\ndan says\z-hesabs\z adamlar gwlib =td^;
[oxunun he[ ad\n\ da bilmirdi, harda g=rd^y^n^ yad\na salm\rd\, amma sifwtlwr gwlib
ke[irdi—uzun-uzad\ illwr boyu g=rd^y^, rastla]d\`\ vw bwlkw dw ham\s\n\n indi Yer ^z^ndw
olmad\`\ adamlar\n sifwti.
Ikinci g^n dw Wliabbas ki]inin [wkic-mi]ar\na m^]twri tap\lmad\.
&[^nc^ g^n hava bir balaca tutuldu, xwzri wsmwyw ba]lad\. Wliabbas ki]i bir m^ddwt
hwywtdw vurnuxub tez-tez g=yw baxd\ vw o`ul-u]aqda da bir ^mid yarand\ ki, bwlkw ki]i
da]\ t=kd^ wtwyindwn (elw bil usta =z^ dw ^rwyindw ya`\] ya`mas\n\ istwyirdi), amma yava]-
yava] g=y a[\ld\ vw Wliabbas ki]i dw torbas\n\ qoltu`una vurub ba`[aya getdi, skamyada
cavan bir gwlin wylw]mi]di, bir wlindw kitab tutmu]du, o biri wli ilw [a`a yatm\] kalyaskan\
asta-asta yellwdirdi. G=zlwrini kitabdan ay\r\b Wliabbas ki]iyw baxd\ vw salam verdi.
Wliabbas ki]i gwlinin salam\n\ ald\ vw yad\na sald\ ki, d^nwn dw, sra`ag^n dw bu gwlin
ba`[ada idi. Gwlin g^l^mswdi vw Wliabbas ki]iyw elw gwldi ki, bir balaca ba]\n\ bulad\, ywni
ki, bu nw m^]twri axtarmaq dwsgah\d\, ki]i? Wlbwttw, ustan\n =z halal puluna ald\`\ mi]ar-
rwndwni satma`\n\n he[ kimw dwxli yox idi, amma hwr halda bu gwlinin bu c^r g^l^mswyib
ba]\n\ bulamas\ adam\ bir az naqolay vwziyywtw sal\rd\. Bir az ke[di vw g=y^n ^z^ yenw
tutuldu. Ba`[adak\lar\n [oxu—u]aql\ analar, qoca arvadlar yava]-yava] durub getdi vw bu
zaman iyirmi be]-iyirmi alt\ ya]lar\nda bir o`lan Wliabbas ki]iyw yax\nla]\b alwtlwrw baxd\,
sonra salams\z-kwlams\z soru]du:
—Ne[wywdi, ki]i, bu zubul?
Wliabbas ki]i istwr-istwmwz ilk n=vbwdw bu o`lan\n wllwrinw baxd\ vw o`lan da hwmin
bax\]lar\n mwnas\n\ ba]a d^]d^; onun belw bir inams\zl\qdan xo]u gwlmwdi:
—Nwdi, ki]i, wlimw bax\rsan g=rwswn ustayam, ya yox? Ustayam, =z^ dw lap yax]\s\ndan,
lap kefin istwywndwn, wlimdw dw bax, g=r^rswn, bir dwnw d=ywnwk dw yoxdu. Wlcwklw
11
i]lwyirwm mwn, elektriklw i]lwyirwm. Swnin bu zubulun da he[ kimw laz\m deyil indi,
d^kanlar doludu elektrik dreli ilw, on ^[ manat wlli qwpiyw biri…
Wliabbas ki]i bu ]wstli o`lana:
—Get, bala, get,—dedi.—Get al elektrik dreli. Swni q\snayan var ki, gwl bu zubulu al?
O`lan bir s=z demwdi, wlini o twrwf-bu twrwfw yellwdi vw [\x\b getdi.
Bu o`lan bwlkw dw usta idi vw bwlkw do`rudan da kefin istwywn usta idi, amma onun ^rwyi
usta ^rwyi deyildi.
&[^nc^ g^n hwmin o`lan Wliabbas ki]inin [wkic-mi]ar\ ilw maraqlanan yeganw adam oldu.
D=rd^nc^ g^n Wliabbas ki]i hwywtw [\x\b alwtxanan\ a[d\, torbas\n\ g=t^rd^ vw hwrwsi =z
pwncwrwsindwn hwywtw baxan Anaxan\mla, Mwsmw bu dwfw mwnal\-mwnal\ bir-birinw baxd\,
ywni ki, a`bir[wk vaxt\m\zda g=rwcwk g^nlwrimiz varm\]. (Tramvay s^rwn A`amehdinin
anas\ vw mwhwllwnin wn qiybwt[isi t\n-t\n Firuzw ]aiyw yaym\]d\ ki, usta Wliabbas\n o`ullar\,
gwlinlwri ona yax]\ baxm\rlar, ki]i dw nawlac qal\b =z [wkicini, kwlbwtinini sat\r; d^zd^r, bu
s=hbwti e]idwn mwhwllw arvadlar\ t\n-t\n Firuzwnin a`z\ndan vurmu]du, amma hwr halda
yax]\ s=z-s=hbwt deyildi bu.)
Wlbwttw, Anaxan\m da, Mwsmw dw hwmin g^n^n macwras\n\ bilswydilwr, indi bir-birlwrinw
mwnal\-mwnal\ baxmazd\lar vw dilxor da olmazd\lar.
Wliabbas ki]i hwywtdwn [\x\b twzw ba`[aya getmwk wvwzinw, torban\ qap\n\n a`z\ndak\
yar\m[\q skamyan\n ^st^nw qoydu, qollar\n\ [\rmalay\b skamyan\ d^zwltmwyw ba]lad\ vw
wn qwribwsi dw bu oldu ki, mismarlar d^z getdi, balta da =z i]ini ne[w-ne[w illwr bundan
wvvwlki kimi, swliqwli g=rd^, [wkic dw, rwndw dw, kwlbwtin dw Wliabbas ki]inin qup-quru
quruyub qaxaca d=nm^] wli nw istwdisw onu elwdi. Bir saat-saatyar\mdan sonra skamya
haz\r oldu vw Anaxan\ma da, Mwsmwyw dw elw gwldi ki, qay\natalar\ yenw dw iyirmi-otuz il
bundan qabaqk\ usta Wliabbasd\.
Swhwri g^n Wliabbas ki]i evin qap\-pwncwrwsinw wl gwzdirmwyw ba]lad\, sonra hwywtin
]^]wbwndini swliqwyw sald\, sonra qon]ulara ba] [wkdi, s^rahilwr twzwlwndi, pwncwrw
[wr[ivwlwri sahmanland\, hwywtlwrin ikinci mwrtwbwyw qalxan taxta pillwkwnlwri qaydaya
d^]d^ vw yava]-yava] yay ke[ib getdi, pay\z ba]lad\, gecw yatanda ki]ilwr arvadlar\n\n
yan\na ke[di, cavanlar damdan evw k=[d^, y^z ya]l\ xartutun meyvwsi [oxdan yeyilib
qurtard\, yarpaqlar\ saralma`a ba]lad\, Wliabbas ki]inin isw yenw qollar\ g^cl^, hwrwkwtlwri
cwld, swrrast idi. Elw bil ]eytan ustan\ [a]d\r\b yoldan elwmwk istwyirmi] ki, i]i-g^c^ burax,
gwl otur, =l^m^n^ g=zlw. B^t^n mwhwllw vw o c^mwlwdwn dw Wliabbas ki]inin o`ul-u]a`\
ustan\n birdwn-birw belwcw cavanla]mas\na mwwttwl qalm\]d\, hwtta Wliqulu da i]dwn o
qwdwr vwcdw gwlmi]di ki, ki]inin ]wninw poema yazma`a ba]lam\]d\ vw bir g^n mwhwllwyw
12
xwbwr yay\ld\ ki, qwzetdw Wliqulunun poemas\ndan bir par[a [ap olunub. Wliqulu ]eri
q\r\q-q\r\q misralarla yaz\rd\ vw mwhwllwdw bu ]erlwrw barmaqaras\ bax\rd\lar, amma camaat
ki, qwzetdw Wliqulunun imzas\n\, bir ne[w misrada Wliabbas ki]inin ad\n\ g=rd^, bu cavan
]airin h=rmwti mwhwllwdw birw-on artd\, Anaxan\m da, Mwsmw dw Wliqulunun ]erini
qwzetdwn kwsib u]aqlar\n, qohum-wqrwban\n ]wkillwrini y\`d\qlar\ alboma qoydular;
Wliabbas ki]inin =z^ isw qwzetw baxd\ vw twkcw ba]\n\ bulad\.
Qwssab A`anwcwfin arvad\ Balacaxan\m k^[w a`z\nda dayan\b tum [\rtlaya-[\rtlaya ba]\na
topla]m\] cavan mwhwllw q\zlar\na g=z vurub deyirdi:
—Ki]i yaman dirilib!.. Bir dw g=rd^n sabah =z^nw cavan bir arvad al\b!.. Hwr swhwr dw
yor`an-d=]wkdwn qalxanda arvad\n da g=zlwrinin alt\ qapqara…
Balacaxan\m bu s=zlwri deyirdi vw bwrkdwn ]aqqanaq [wkib g^l^rd^.
Wliabbas ki]i gecwlwr daha o d=rd misran\ bir o qwdwr dw tez-tez yad\na salm\rd\:
Yat\ram yan\m a`r\r,
Dururam can\m a`r\r.
Swn yad\ma d^]wndw
Tamam wndam\m a`r\r.
Wlbwttw, ona g=rw yox ki, Tubuxan\m daha yad\na gec-gec d^]^rd^; ona g=rw ki, wli-aya`\
a`r\yanda yenw wvvwllwrdwki kimi i]in [oxlu`undan a`r\y\rd\, qocal\qdan yox.
Ham\ bu fikirdw idi ki, Wliabbas ki]i dw hwywtlwrindwki xartut kimi y^z^ =twcwk.
Balacaxan\m hwrdwn gwlib Wliabbas ki]igilin k^[w qap\s\ndak\ skamyada otururdu.
Mwhwllwnin q\zlar\ i]dwn-g^cdwn on dwqiqw dw olsa vaxt tap\b onun ba]\na y\`\]\rd\ vw
Balacaxan\m lwzzwtli s=hbwtlwr edw-edw, bwrkdwn ]aqqanaq [wkib g^lw-g^lw o qwdwr tum
[\rtlay\rd\ ki, b^t^n swki tum qab\`\ ilw dolurdu. Bir dwfw dw Balacaxan\m twrs-twrs bir ona,
bir dw swkinin ^st^ndwki tum qab\qlar\na baxan Wliabbas ki]iyw dedi:
—S^p^rwcwywm, ay Wliabbas day\, s^p^rwcwywm ham\s\n\. Neynwyim, bizim qap\ a`z\nda
bir skamya d^zwltmirswn dw, mwnim[^n…
Balacaxan\m belwcw gileylwndi, g^l^mswdi vw q\z\l di]lwri g^n i]\`\nda par\ldad\.
Balacaxan\m a`z\ndak\ sap-sa` di]lwrinin ham\s\n\ q\z\l karonkaya sald\rm\]d\ vw t\n-t\n
Firuzw dw bu q\z\l di]lwrin pax\ll\`\ndan yan\b-yax\l\rd\.
Wlbwttw, Balacaxan\m s=z idi deyirdi vw he[ vwchlw g=zlwmirdi ki, Wliabbas ki]i deywcwk:
—Neynwk, sizin dw qap\n\n a`z\nda swnin[^n bir skamya d^zwldwrwm…
13
Balacaxan\m elw bil =mr^ndw bu c^r sidq-^rwkdwn sevinmwmi]di:
—Do`rudan? {ox sa` ol, ay Wliabbas day\! Amma elwsini d^zwlt ki, he[ bir mwhwllwdw belw
skamya olmas\n! Balaca bir talvar\ da olsun, Wliabbas day\, yayda g^n d^]mwsin
^st^m^zw…
Yay vaxtlar\ swhwrdwn qwssab A`anwcwf ax]am i]dwn qay\danacan Balacaxan\m k^[w qap\s\
a`z\nda dayan\b o q\zla, bu gwlinlw s=hbwt edirdi, laqq\rt\ vururdu vw ham\ twwcc^b edirdi
ki, hwrwsi bir-birindwn bir ya] b=y^k be] u]a`\n x=rwyini kim vw necw bi]irir. T\n-t\n Firuzw
belw deyirdi ki, guya qwssab A`anwcwf yaz\q, g^nd^zlwr kolxoz bazar\nda wt sat\r, ax]amlar
da qon]ular g=rmwsin deyw gizli-gizli sabah\n x=rwyini bi]irir; bu barwdw bir s=z deyw
bilmwrik, amma bir hwqiqwt vard\ ki, ham\ qwssab A`anwcwfdwn [wkinirdi, qwssab A`anwcwf
isw Balacaxan\mdan qorxurdu.
Wliabbas ki]i:
—Neynwk,—dedi,—talvar da d^zwldwrwm.—Wlbwttw, mwswlw onda deyil ki, Balacaxan\m
hwmin talvar\ skamyada oturub laqq\rt\ vuracaqd\, mwswlw onda idi ki, Wliabbas ki]inin
wllwrinin bir bwhrwsi dw artacaqd\—Taxta laz\md\ bir az.
Balacaxan\m:
—A-a-a…—dedi.—Nw var ona?.. A`anwcwfw deywrwm, lap bir vaqon taxta t=kd^rwr bura…
Wliabbas ki]i swhwri g^ndwn i]w ba]lad\, qwssab A`anwcwfgilin k^[w qap\s\ a`z\nda skamya
d^zwltdi, balaca bir talvar ^[^n taxta dirwklwr haz\rlad\ vw onun cwmi bircw g^nl^k
i]i—talvar\ d^zwltmwk qalm\]d\ ki, Balacaxan\m t\n-t\n Firuzw kimilwrin ac\`\na, elw bil
toya gedirdi, geyininb-ke[inib otursun bu talvarl\ qiyamwt skamyada.
B^t^n mwhwllw bu fikirdw idi ki, bu skamya Wliabbas ki]inin sonradan-sonrak\ ustal\`\n\n
]ah wswridi.
Hwmin oktyabr swhwri Bak\ya elw bil twzwdwn yay qay\tm\]d\ vw y^z ya]l\ xartutun hwywtw
swpwlwnmi] xwzwli ilw belw bir isti he[ uyu]murdu. {ayniki qaz\n ^st^nw qoyub swhwr-swhwr
tabaqcada qwnd do`rayan Anaxan\m ]^]wbwnddwn hwywtw bax\rd\. Arvad\n g=z^
qay\natas\n\n alwtxanas\na sata]d\, sonra ki]inin yatd\`\ evin qap\s\na twrwf boyland\ vw
necw oldusa, birdwn-birw Anaxan\m\n ^rwyini nigaran[\l\q b^r^d^.
Wliabbas ki]i hwmi]w bu vaxtlar hwywt-bacada dola]ard\.
Bir m^ddwt ke[di, ki]ilwr oyand\, u]aqlar twlwm-twlwsik [ay-[=rwklwrini yemwyw ba]lad\lar\
ki, mwktwbw gecikmwsinlwr.
14
Wliabbas ki]i hwywtw [\xmad\.
Anaxan\m [wkinw-[wkinw qay\natas\n\ i]w getmwyw haz\rla]an A`amuxtardan xwbwr ald\.
A`amuxtar arvad\n\n g=zlwrinin i[inw baxd\, bir s=z demwdi vw hwywtw d^]^b atas\n\n
yatd\`\ ota`a girdi.
Wliabbas ki]i gecw yuxuda ikwn ke[inmi]di.
Hwmin g^n b^t^n mwhwllw gecwyar\s\na kimi Wliabbas ki]igilin hwywtinw gwlib-getdi, y^z
ya]l\ xartutun alt\nda d^z^lm^] stullarda, kwtillwrdw oturub bir stwkan [ay i[di,
A`amuxtara, Fwtullaya ba]sa`l\`\ verdi.
{ox adaml\ hwywt elw bil ki, ki]inin getmwyiylw yetimlw]mi]di.
O isti pay\z g^n^ y^z ya]l\ tut a`ac\ da twk-twnha idi.
Swhwr isw mwhwllw g=r^nmwmi] bir hadiswnin ]ahidi oldu: Balacaxan\m\n k^[w qap\s\
a`z\ndak\ skamyan\n ^st^ndw [ox yara]\ql\ bir talvar var idi.
B^t^n mwhwllw, qwssab A`anwcwf dw, a`lamaqdan g=zlwri q\zarm\] Balacaxan\m da,
Wliabbas ki]inin o`ul-u]a`\ da bu i]w heyrwt etdilwr.
Mwhwllwnin lap balaca u]aqlar\ aras\nda belw bir inam vard\ vw ^mumiyywtlw mwhwllwdw
belw bir ]aiyw gwzirdi ki, Wliabbas ki]inin [wkic-mi]ar\, rwndw-kwlbwtini gecw =z-=z^nw gwlib
ustan\n yar\m[\q qalm\] i]ini qurtar\blar.
______
Veb direktor: Betti Bleyer
Mwtni y\`d\: Swkinw Isgwndwrova
Yoxlad\: G^lnar Aydwmirova
Veb ^[^n haz\rlad\: Aydan Nwcwfova
AZERI.org-a qoyuldu: Yanvar, 2005
Dostları ilə paylaş: |