Akademikin Son eseri
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
çətindir. Şübhəsiz, bu bataqlıqdan çıxmaq cəhdi onda da vardı. Ancaq, görünür, yeni dövrün tarixini doğru-düzgün yazmaq qədim tarixləri yazmaqdan daha çətindir. Bildiyi bir həqiqət birdən-birə gözündə daha da aydınlaşdı və gördü ki, iştirakçısı olduğu və buna görə də ona sadə görünən yeni dövrün tarixi, 20-ci yüzil, özəlliklə bu yüzilin müstəqilliklə bağlı olan səhifələri, uzaq keçmişlərin ən dramatik hadi- sələrindən daha dramatik, daha enişli-yoxuşlu və daha qanlıdır. Gözünün önündən keçib getsə də, bu olaylar silsiləsindən baş çıxarmaq, çağdaş tarixə işıq salmaq daha çətindir; lakin çox vacibdir, çünki yaxın tarixin inkişaf məntiqini bəlirləmək – xalqın gələcək yollarının seçilməsinə, səhvlərdən və faciələrdən qorunmaq işinə yardım edə bilər. Tarixdə heç vaxt heç bir cümləyə nöqtə qoyulmur, tarix davam edir, özü də yaxın dostları da həmin olayların içindədir və diqqətlə baxsan, xarakter, dünyagörüşləri və milli mövqeləri etibarı ilə onların iyirminci yüzilin əvvəllərində yetişmiş və çoxu qətlə yetirilmiş aydınlardan o qədər də fərqləri yoxdur; eyni ağrılar içində qıvrılır, eyni ideallar uğrunda çalışırlar. Bütün bunlar yazılmalıdır. Qədim tarix güzgüsündə bu günü gördüyümüz kimi bu günün uğur və uğursuzluqları da qədim tarixin sirlərini açmağa yardım edir: harda yoldan çıxmışıq, o yolu düz getsəydik indi harda ola bilərdik? Ötəri meyil, maraq və ehtiraslardan necə qorunmaq olardı? Təbii inkişafın məntiqi harda pozulub? Din və siyasət savaşları insanlıq tarixində necə dərin yaralar açıb, nə qədər günahsız insan aparıb? Bu gündən baxanda bunlara cavab vermək və o çağların əsl tarixini yazmaq asanlaşır. Çünki üzdən dəyişilsək də mahiyyətimiz az dəyişilib. Elə dünya da həmənki köhnə dünyadır... Son araşdırmalarının bir dəyəri də bəlkə bu yüzilin öz taleyindən dəmir şırnağı kimi yana-yana keçməsi ilə bağlıydı. XX yüzillikdə sovetlərin vədlərinə inanıb qollarını çırmalayaraq bolşeviklərlə bir yerdə işə girişən, yeni hökumətə sidq-ürəklə kömək edən, sonra bolşevik dərisi geyinmiş daşnakların fitvasına qurban olan yüzlərlə parlaq zəka sahibinin, əxlaq və ideallarıyla millətin qaymağı olan insanların necə tələyə salındığı onu sarsıtmışdı. Yüksək savadlı insanlar nadanların qanunsuz qərarları ilə Sibir, Selefki cəhənnəminə atılanlar barədə çox şey bilirdi, ancaq Müsavat kimi barışmaz bir partiyanın ölkədə qırğının qarşısını almaq üçün 1923-cü ilin avqust ayının 14-də özünü buraxaraq, SSRİ daxilində xalqların hüquq bərabərliyinin və sülhün qorunmasının mümkünlüyünü əsas gətirərək, sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizəsini dayandırması barədə məlumatı oxuyanda heyrətə gəlmişdi. Bunu illərlə millətdən gizlətmişdilər. Müsavatın xalqı düşünməyən, həyatın nəbzini tuta bilməyən bir obrazını yaratmaq üçün bu gizlilik sərf edirdi bolşeviklərə. Bəyannaməyə Əbdülvahab Məmmədzadə, Sadıq Quluzadə, Ələkbər Salamzadə, Seyid Hüseyn, Nəriman bəy Nərimanbəyli, Cəfər Cabbarlı kimi nüfuzlu müsavatçılar imza atmışdılar. Sadəlövh, düz, vicdanlı adamlardılar və sistem dəyişilsə də, xalqın xeyrinə çalışmaq istəyirdilər. Yüksək təhsil almış ziyalıların sürgünə göndərilmək əvəzinə saxlanılıb ölkənin quruculuq işlərinə cəlb edilməsini və ya Rusiyada azad yaşayıb ölkəyə xidmət etmələrini xahiş etsələr də, xahişləri nəzərə alınmamışdı. – Yox! Türk ziyalısına, köhnə müsavatçılara güzəşt ola bilməzdi! Yazıçı vicdanı siyasi və milli maraqlara baxmaz, həqiqəti gizlətməz. Oleq Volkov rus olanda nə olar, Selevkidə həbsdə yatan müsavatçılar haqqında yazdıqlarını həyəcansız oxumaq olmur. Bu qədər inamlı, qətiyyətli, mərd insanların yerini gör indi kimlər tutur? Bütün bunları yazmalı idi, buna görə də ürəyi qalmışdı üzünə açılan arxivlərin yanında. Əsas iş ipin ucunu tapmaqdı, çünki bu qırğınlar birdən-birə başlamayıb və öldürülənlər də təsadüfi adamlar deyil. İlk növbədə bu qırğınlar haqqında ilk fərman və ölümə məhkum edilənlərin siyahısı tapılmalıdır. *** ...Səsini udmuş, özünü unutmuşdu. Araşdırıb öyrəndiyi son iki min ilin qaniçən hökmdarlarının törətdikləri vəhşiliklərin, əvvəlindən axırına iştirakçısı olduğu Böyük Vətən müharibəsinin yaddaşına həkk olunmuş qanlı səhnələrinin heç biri onu bu qədər sarsıtmamışdı. Ürəyi sıxılır, yaş gözlərini tuturdu. Arada işini yarımçıq qoyub siqaret çəkmək üçün otaqdan çıxır, sanki oxuduqlarından beyninə dolan xaosu nizama salmaq üçün başını boş dəhlizin divarlarına döyür, özünə gələndən sonra yenidən özəl olaraq onun üçün hazırlanmış masanın arxasına qayıdır, qarşısındakı qovluqları vərəqləyirdi. Oxuduqca bu arxiv guşəsində oturmaq çətinləşirdi. Səhifələrdən süzülən vəhşilik, qanunsuzluq, düşmənçilik havası otağı doldurmuşdu və onu burdan qovurdu. Ancaq köhnə iş vərdişi sənədləri yarımçıq qoyub getməsinə imkan vermirdi. Bura girmək o qədər də asan olmamışdı, uzun müddət icazə gözləmişdi, müraciətlərini dəfələrlə təkrar eləmişdi və çıxıb bir də qayıda biləcəyinə arxayın ola bilməzdi. Bir əli ilə vərəqləri çevirir, o biri əli ilə ara vermədən yazırdı. Buna qeyd götürməkdən çox köçürmək deyilsə, daha uyğun olar, çünki səhifələrin çoxunu bütövlüklə tərcümə edirdi; arxivin böyük qismi rusca yazılmışdı. Sənədlərin hər vərəqini aşırdıqca, sanki ağır bir döyüş tapşırığını yerinə yetirirdi. Qovluqlardan qan süzülürdü, səhifələrin fotosunu çəkmək, sənədləri burdan çıxarmaq olmaz, bu divarlar arasındakı vahiməli qadağalar nə akademikliyə baxır, nə döşündəki qəhrəmanlıq ulduzuna; yalnız qeydlər götürə bilərsən. Ancaq bununla iş aşmaz, əslində imkanı olsa, bu vərəqləri elə bütövlüklə qamarlayıb dünyanın gözünə soxardı ki, baxın, özünüzü insan sayırsınızsa, öz həmcinsinizin başına gətirilən bu müsibətlərdən xəbəriniz olsun, görün bunu törədənlərə insan demək olarmı? Bu məhv edilənlərin hansı millətdən olduğunu qoyun bir kənara, adam gözüylə baxın! Əgər adamsınızsa! Bəlkə ondan sonra bizi də başa düşdünüz, bizim də səsimizə səs verdiniz... Sənədlərin rusca tərtib olunması sanki oradakı düşmənçilik ruhunu bir az da artırmışdı, çünki hökmlərin, ölüm qərarlarının çoxunun altında ya rus, ya erməni soyadı yazılmışdı, tək-tək yerli adlar vardısa da, onlar da elə əvvəlkilərlə eyni qəlibdən çıxanlardı, onlara satılanlardı və daha artıq ikrah doğururdu. Cəlladın nə milləti? Cəlladın milləti yoxdur, bu işi görənlərə də millət düşüncəsiylə baxmaq olmaz, çünki onların nə rusa, nə erməniyə, nə gürcüyə, nə yəhudiyə aidiyyəti var. Bunlar bolşevizmin özəl yetişdirdiyi bir qaniçən sürüsüydü və eyni vəhşiliyi uf demədən öz millətlərinin də başına gətirmişdilər. Kənardan baxan olsa, bu pəhləvan cüssəli adamın vərəqləri sürətlə yazıb dolduran əlinin necə titrədiyini görərdi. Növbəti dəfə havasını dəyişmək üçün otaqdan çıxanda dəhlizin bir küncündə divardan asılmış telefona yaxınlaşıb köhnə cəbhəçi dostunun nömrəsini yığdı: – Slava! Nə iş görürsən, axşama bir işin yoxdur ki? Allaha şükür! Valyanı da götür, gəl bizə... Qızgilə gedib? Onda tək gəl! Danışdığı adamdan nə cavab gəldiyini anlamaq çətin deyildi. Sonra telefonun gözlərinə sığışmayan iri barmaqları ilə diski çevirib yenidən zəng vurdu: – Xanım, qulaq as, şama bir şey hazırlayırsan? Yaxşı, saat yeddidə evdəyəm. Urus balası da gələcək. Yenidən masasına qayıtdı və ürəyi, əli əsə-əsə işini davam etdirdi. Bir də saat 6-da “Bağışlayın, yəqin bizim iş rejimini bilirsiniz...” sözünü eşidəndə gözünü kağızlardan çəkdi. Sənədləri səliqə ilə üst-üstə yığıb ayağa qalxdı. Yazı dəftərçəsini əlində yumalayıb otaqdan çıxdı və dəhlizin başındakı liftlə aşağı endi. Girişdəki mühafizəçi onu hərbi qaydada salamlayıb zindan qapısına bənzər qapını açdı və akademik həbsdən çıxan adam kimi azadlığa tələsdi. Bir neçə saniyə sanki ilk dəfə görürmüş kimi, gözünü ətrafdakı köhnə binaların daş divarlarında gəzdirdi; Şubanı dağlarının arxasına tələsən günəşin şüaları döşündəki Qızıl Ulduzda bərq vururdu. Küləkdə yellənən şam və çinar ağacları sanki yelpikləyib sərinləşdirmək istəyirdi onu. Qanrılıb yenicə tərk etdiyi hündür binaya bir daha göz atdı və sürətlə Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|