Akif aşirli
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
5
Nəriman Nərimanovu ziddiyyətli, fəaliyyəti aydın olmayan bir şəxsiyyət kimi dəyərləndirənlər nədən bu qənaətə gəldiklərini əsaslandıra bilmirlər. Əgər tarixi şəxsiyyət barəsində fikir səsləndirirsənsə, dediklərini sübut etməlisən. Məsələ budur ki, sübut yoxdur. Sübut Nərimanovun keçib gəldiyi yolun hamar olmamasında müəyyənləşə bilər ki, tədqiqatçılar indiyə qədər bu “nahamar yolun” bütün hissələrini tədqiq etməyiblər. Nərimanov haqda doğru-dürüst fikir yürütmək üçün onun doğulub-böyüdüyü ailə və mühit də nəzərə alınmalıdır. 1870-ci ildə Tiflisin məşhur Şeytanbazar məhləsində, Novruz bayramından iki həftə sonra dünyaya gələn Nərimanın soykökü Cənubi Azərbaycanın Urmiya mahalına bağlıdır. Adını oğluna qoyduğu ulu babası Nəcəf 17-ci əsrdə Tiflisə köç edərək, Kaxetiya valisi birinci İraklinin “eşik ağası” olub, dövrün tanınan, seçilən insanlarındandır. Bu nəslin ədəbiyyata, incəsənətə meyli olduğundan Nəriman onu əhatə edən mühitin və aldığı tərbiyənin təsirindən həmişə yaşıdları arasında seçilib. Babası Allahverdi bəy Zaqafqaziyanın tanınmış musiqi xadimi, əmisi Əlimirzə dövrün savadlı, elmli, bir neçə dildə yazıb oxmağı bacaran ziyahlarındandır ki, Nəriman onun vasitəsilə ərəb və rusca yazıb-oxumağı öyrənib. 1879-cu ildə Tiflis ruhani məktəbində oxuduqdan sonra onu Qori Müəllimlər Seminariyasına qoyublar. Elə Nərimanın faciəli günləri də seminariyada təhsil aldığı zaman atasının dünyasını dəyişməsi ilə başlayır: “Mən təhsilimi davam etdirmək arzusundan əl çəkdim. Atamdan sonra pulsuz-parasız qalmış ailəm haqqında fıkirləşməyə başladım.Vəziyyət həm də ona görə ağır idi ki, böyük qardaşım Salman xəstə yatırdı. Nəslin ağsaqqalı Əlimirzə taqətdən düşmüşdü”. Atasının dəfnindən sonra təhsil qayğılarına əlvida deyən Nəriman anasına təskinlik verərək söyləyirdi: “Mən evdə qalıb pul qazanacağam”. Bəli, pul qazanmaq, ailə dolandırmaq artıq onu düşündürür, vəziyyətdən çıxış yolları arayır, götür-qoy edirdi. Pul qazanmağın elə sadə, adi bir iş olmadığını duyurdu. Müəllimliklə məşğul olmaq ailənin ehtiyaclarını ödəməsə də, qismən kömək idi. EIə ona görə də Borçalının Qızılhacılı kəndində müəllimlik etməyə, həm də bədii yaradıcılıqla məşğul olmağa başlayır. Elə “Nadanlıq” əsərini də dərs dediyi kənddə yazır. Nərimanov ailəyə hədsiz bağlı olduğunu öz fəaliyyəti ilə göstərsə də, insan tərbiyə edib yetişdirməyin cəmiyyət üçün gərəkli olduğunu oğlu Nəcəfə məktubunda bildirir: “Əziz oğlum Nəcəf! Mənim həyatım qayğılarla dolu olmuşdur. Mən 20 yaşımdan qardaş və bacılarımın ailəsinə baxmış, bu 30 ildə 11 adam tərbiyə etmişəm. Onlardan 8 qızı ərə vermiş, qardaşımın 3 oğlunu maaşımla böyütmüşəm. Bütün bunları icra edəndən sonra, mən yenə də təhsil almağa başladım. 30 yaşımda universitetə daxil olmuş, onu bitirdikdən sonra bütün qüvvəmlə qardaşım Salmanın uşaqlarının tərbiyəsilə məşğul oldum. Bütün bu işlərdən mən indi qurtardım. Bütün bunları ona görə yazıram ki, sən məni bəşəriyyət üçün az iş görməkdə ittiham etməyəsən”. Atanın 5 yaşlı oğluna ünvanladığı bu məktubun mahiyyəti, Nəriman Nərimanovun mənsub olduğu nəsil-şəcərəyə, ailəyə bir türk olaraq necə bağlı və sədaqətli olduğunun göstəricisi, bariz nümunəsidir. Çoxlarının ağız büzüb, məzəmmət etməsindən fərqli olaraq, o, ömrünün gənclik çağında deyil, düz 50 yaşında ailə qurub. Əsasını yaratdığı ailənin sevinci də uzun sürmür. Müstəqil sovet Azərbaycanı qurub istədiyi kimi inkişaf etdirə bilmədiyi kimi, şəxsi faciəsi də tez gəlir. Oğlu Nəcəflə, həyat yoldaşı Gülsüm xanımla Kislovodskdən yadigar qalan yeganə şəkildə Nəriman türk kimi, kübar baxışlarla fotonun yaddaşında donub qalıb. Borçalıdan Bakıya boylanan Nərimanov ictimai-siyasi proseslərlə zəngin olan azərbaycandilli mətbuatın çoxlu nümunələrini ortaya çıxaran şəhər həyatına qovuşur. Bakıya köç etməsinin səbəblərini xatırlayaraq yazır: “Rus-tatar məktəbi açmaq üçün Bakıya köçdüm. Belə ki həmin ildə Bakı şəhər Dumasında rus-tatar məktəbləri açılmağa başlanılmışdı. Yeni açılmış rus-tatar məktəblərinin birində işləməyi məqsədəuyğun saydım. Xahişim qəbul olundu”. Sadəcə olaraq bu məktəbdə Nərimanov ştatdan kənar müəllim kimi çalışırdı. Çünki Maarif Nazirliyinin sərəncamına və nöqteyi-nəzərinə görə, müsəlman müəllim dövlət qulluğunda işləyə bilməzdi, haqqı yox idi. Çox yaxın münasibətdə olduğu ədib Abdulla Şaiq Nərimanovun Bakıya köç etməsi və yaşayış şəraiti ilə əlaqəli “Xatirələri”ndə xeyli məlumatlar verir. “Mən hələ kiçik ikən Nəriman Qori Seminariyasını qurtarandan sonra atam ilə görüşə gəldiyi yadımdadır. Nərimanovu ilk dəfə o vaxt görmüşdüm. Ailə dostluğumuz olduğuna görə Bakıya köçdükdən sonra anam ilə onu görməyə getdim. O zaman Pazinovski küçəsində, Cəfərovların evində yaşayırdı. Kabineti kiçik, qaranlıq bir otaqdan ibarət idi. Belə ki, yaşayış şəraitində yaşayan, çox çətinliklərlə dolanan, sonralar adına teatr, kino-klublar, mədəniyyət ocaqları verilən Şərqin Lenini millətin inkişafı üçün düşünür, təkcə müəllimliklə məşğul olmur, müxtəlif sahələrdə çalışırdı. Millətin oxumağa ehtiyacı olduğunu görüb duysa da, belə vəziyyətlə bir kimsənin maraqlanmadığını düşünüb nəinki Qafqazda, Şərqdə ilk olaraq qiraətxana açdı. Bir tərəfdən müxtəlif əsərləri səhnələşdirir, toplanan vəsaiti ehtiyacı olanlara, gimnaziya tələbələrinin təhsil haqlarının ödənilməsinə yönəldir, digər tərəfdən isə yaradıcılıqla məşğul olurdu. Ziyalı o kəsdir ki, millətə lazım olan mənəvi ehtiyacları görsün, bu çatışmazlıqları, ehtiyacları fəaliyyəti ilə aradan qaldırsın. Bu məzmunda Nərimanov əsl Azərbaycan ziyalısıydı. Müxtəlif sahələrdə xalqına təmənnasız xidmət etməyə hazırıydı, təki millət onu anlasın, başa düşüb, inkişaf yolunu müəyyənləşdirsin. Bütün bunlar onun ən böyük amacı idi. Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|