“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
8 Türkiyə Türkmənistan təbii qazını Türkiyəyə daşıyacaq olan Xəzər keçidli boru xətti layihəsini müdafiəsinə baxmayaraq, “Mavi Axın'a prioritet verməsi və Rusiya qazını Türkiyəyə daşıyan bu xəttin fəaliyyətə keçməsi, Türkmənistanın Rusiya ilə etdiyi qaz razılaşmaları Türkmənistan və Azərbaycan qazını daşıyacaq olan Trans-Xəzər layihəsi mövzusunda sual işarələrinə səbəb olmuşdur. Enerji mövzusu Qafqazda Azərbaycan və Gürcüstan məzmununda Türkiyənin gündəmində yer almağa davam edir. Türkiyənin Qafqaz siyasəti baxımından regional gücləri kənarda tutsaq ən əhəmiyyətli ölkə Azərbaycandır. Türkiyə ilə olan xüsusi əlaqələri və zəngin enerji resurslarına malik Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və beynəlxalq sistemə inteqrasiyası Türkiyə baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etdiyi tarixdə davam etməkdə olan mübarizə Türkiyənin Qafqaz siyasətinə də təsir etmişdir. Türkiyə QarABağ probleminin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü qorunaraq həll edilməsini müdafiə etmiş və erməni işğalına qarşı beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində cəhdlər göstərmişdir. Regional güclərin hətta region xarici güc olaraq ABŞ-ın da bir şəkildə daxil olduğu problem regional gücləri qarşı-qarşıya gətirmişdir. 2 1992-ci ildə erməni qüvvələrinin Naxçıvana istiqamətli hücumları qarşısında Türkiyənin müdaxilə ehtimalı gündəmə gəldiyində rus komandir Şaposhnikovun Türkiyənin müdaxiləsinin üçüncü dünya müharibəsinə səbəb ola biləcəyini açıqlaması soyuq müharibə dövrü sonrasında ilk dəfə Türkiyə ilə Rusiya arasında bir qarşıdurma ehtimalı gündəmə gəlmişdir . 3 Rusiya və Ermənistanın da üzv olduğu Daşkənd Kollektiv Təhlükəsizlik müqaviləsinə görə razılaşmağa üzv ölkələrdən birinə edilən hücum bütün üzv ölkələrə edilmiş sayılacaqdı. 4 'Bu səbəblə Türkiyə və Ermənistan arasındakı bir qarşıdurma Rusiya ilə Türkiyəni qarşı-qarşıya gətirə bilərdi. Böhran erməni qüvvələrinin çəkilməsiylə həll edilmişdir. 5 ' Bu müddət içərisində işğalın sona çatdırılmasına istiqamətlənmiş BMT Təhlükəsizlik Şurasının qərarları da alınmışdır. 2 Kamer Kasım “The Nagorno Karabakh Conflict: From its inception to peace process” Armenian studies 2001, II cild, s. 170-185 3 Amberin Zaman “ AzerbABjan looks to Ankara” , The Middle East, N123, 1992 iyul, s .8 4 Allison Roy “Military Forces in the Soviet Succesor States”, London, Adelphie Paper N280, s. 10 5 Kamer Kasım “Turkey`s foreign policy towards the Russian federation” I cild, N1-2, s.203-234 9 Bunlar: 822 saylı 30 aprel 1993-cü il tarixli qərar, 853 saylı 29 iyul 1993-cü il tarixli qərar, 874 saylı 14 oktyabr 1993-cü il tarixli qərar və 884 saylı 11 noyabr 1993-cü il tarixli qərarlardır. Qarabağ müharibəsində 1994-ci ildə atəşkəs təmin edilmişdir. Atəşkəsin elanından sonra problemə ATƏT-in Minsk qrupu təşəbbüsü həll etmək səylərinə sürət verilmişdir. ATƏT-in Minsk Qrupu tərəfindən aparılan sülh prosesində əhəmiyyətli bir addım 1996-cı ilin dekabrında ATƏT-in Lissabon zirvəsində atılmışdır. Bu zirvədə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyan bəzi prinsiplər qəbul edilmişdir. BMT Baş Kabinetində 14 Mart 2008-ci il tarixində alman qərar isə mövzu ilə əlaqədar son dövrdəki ən əhəmiyyətli qərardır. 39 lehinə, 7 əleyhinə səs ilə alınan qərar Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə vurğu etməkdə və erməni qüvvələrin işğal altındakı torpaqlardan çəkilməsini istəyir. Qərar həm də yaşayış yerlərindən çıxarılan əhalinin geri dönməsi haqqını da vurğulamışdır. ATƏT- in Minsk qrupu həmsədrləri olan ABŞ, Rusiya və Fransanın qərara qarşı səs istifadə etməsi isə Azərbaycanda ATƏT-in Minsk Qrupuna olan etibarı sarsıtmışdır. 6 Qarabağ probleminin həllinə istiqamətli bir addım da 2008-ci ilin noyabr ayında imzalanan Moskva deklarasiyasıdır. Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyev ilə Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan arasında imzalanan bəyannamə münaqişənin beynəlxalq hüquq çərçivəsində sülhsevər yollarla həll edilməsini vurğulamışdır. Azərbaycanın daha əvvəl həlli tapıla bilməyəcəyi təqdirdə güc istifadə edilə biləcəyi ifadəsini dəyişdirdiyi deyilə bilər. Bəyannamədə həmçinin 2007-ci il Madrid prinsipləri vurğulanır. Madrid prinsipləri erməni qüvvələrinin Dağlıq Qarabağın xaricində işğal etdikləri rayonlardan çəkilməsini və sonra Qarabağda referenduma gedəcək bir prosesin başlamasını ehtiva edirdi. Ermənistan Madrid prinsiplərini qəbul etməmişdi. Bunda əsas səbəb isə Qarabağın xaricindəki torpaqlardan qüvvələr çəkildikdən sonra referendum mövzusunun reallaşmasında Azərbaycanın çətinlik çıxara biləcəyi düşüncəsi və Ermənistanın daxili siyasətində hər hansı bir çəkilməyə qarşı olan qruplardır. 7 "Qarabağ problemində Ermənistandakı bəzi ətraflar zamanın Ermənistanın lehinə olduğunu düşünməkdədir. Artıq Azərbaycanda Qarabağ 6 http://azerbABjan.az/_News/_news_e.html?lang=en&did=2008-03-15 7 Liz Fuller “ AzerbABjan Float Principles for Karabakh peace settlement, RFERL, http://www.rferl.org,2008 10 müharibəsini heç yaşamamış olan bir nəsil yetişir. 1994-ci ildə atəşkəs imzalandıqda doğulan uşaqlar 21 yaşına gəlmişdir. İşğal altındakı torpaqlarda Azərbaycan türklərinə aid əsərlər məhv edilməkdə Azərbaycana aid izlər silinməkdədir. Ermənistan bu müddətdə işğalın qalıcı ola biləcəyini hesablamaqdadır. Digər tərəfdən isə Azərbaycanın lehinə olan BMT qərarları vardır. Bu vəziyyətdə beynəlxalq hüquq baxımından işğalın tanınması çox çətindir. Yəni dondurulmuş münaqişə (Frozen conflict) vəziyyətinin işğalı qanuniləşdirdiyi deyilə bilməz. Qarabağ məsələsindən başqa Türkiyə və Azərbaycanı erməni məsələsində birləşdirən digər məqam hər iki dövlətin beynəlxalq aləmdə erməni diasporunun hədəfində olmasıdır. Erməni diasporu Türkiyəyə qarşı iddialarını və Qarabağın işğalını qəbul etdirmək üçün beynəlxalq aləmdə təbliğat aparır. Erməni diasporuna qarşı mübarizə apara bilmək üçün 2007- ci ildə Bakıda Türkiyə-Azərbaycan Diasporlararası Əməkdaşlıq Qurultayı keçirilib. Hazırda ABŞ və Avropada Türkiyə və Azərbaycan diaspor təşkilatları erməni iddialarına qarşı birlikdə hərəkət edir. Türkiyə-Azərbaycan əlaqələrində enerji ölçüsü ön planda olmuşdur. Bakı- Tiflis-Ceyhan neft boru xəttinin açılmasına qədər olan müddətdə yaşanan regional rəqabətdə iki ölkənin qərarlı əsasları nəticəsində boru kəməri layihəsi reallaşmışdır. Enerji sahəsindəki əməkdaşlığın yanında hərbi və mədəni sahələrdə də əməkdaşlıq davam etməkdədir. Azərbaycanın əhalisinin Gürcüstan və Ermənistandan çox olmasıyla yanaşı sahib olduğu enerji qaynaqları Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı ticarət həcmi baxımından əhəmiyyətli bir potensialı təşkil edir. Bakıdan başlayıb Gürcüstan üzərindən Türkiyəyə bağlanacaq olan dəmiryolunun tamamlanması nəticəsində ticarətin daha da inkişaf edəcəyi nəzərdə tutulur. İqtisadi sahədəki əlaqələr hər keçən il daha sürətlə inkişaf edib, güclənən ikitərəfli münasibətlər Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru xətti və Bakı-Tbilisi- Ərzurum təbii qaz boru xətti layihələri ilə fərqli özəllik qazanıb. 2013-cü ildə istifadəyə verilməsi planlaşdırılan Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xətti Avrasiya miqyasında əhəmiyyətli bir nəqliyyat şəbəkəsi olacaq. Son olaraq, Ali Strateji 13 Son iyirmi ildə Azərbaycan və Türkiyə əlaqələrinə qısa baxış Əməkdaşlıq Şurasının I toplantısında imzalanan təbii qaz müqavilələri Türkiyə- Azərbaycan ortaqlığının regional miqyasda Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|