“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”

103 
 
AKP-nin  ideologiyasında  islam  faktoru  böyük  rol  oynayır.  İsrailə,  müsəlman 
ölkələrinə  münasibətin  dəyişməsi,  bütün  bunların  hamısı  Davudoğlunun  müəllifi 
olduğu  konsepsiyanın  təzahürləridir.  Türkiyənin  xarici  siyasəti  riskli  siyasətdir. 
Türkiyənin  ənənəvi  rəqiblərini,  yumşaq  desək,  xarici  təhlükə  mənbəyi  siyahısından 
çıxartmaq,  orada  Yunanıstanı,  Ermənistanı,  Rusiyanı,  ərəb  ölkələrini  yaxın  tərəfdaş 
kimi tanımaq, İsraili strateji müttəfiq elan etmək əvəzinə təhlükə mənbəyi siyahısına 
daxil  etmək,  bu  konseptual  dəyişmələrdir.  Rəsmi  Ankaranın  xarici  siyasəti  ona  son 
illər  Orta  Şərqdə  daha  böyük  problemlər  yaradıb.  Türkiyə  ritorik  olaraq  xarici 
siyasətdə güclənir, amma Orta Şərqdə heç bir prosesdə iştirak edə bilmir. Gələcəkdə 
bu  konsepsiyanın  müəllifi  bunu  necə  icra  edəcək  bilinmir.  Onun  konsepsiyasında 
ciddi  səhvlər  var.  Ermənistanla  Türkiyənin  münasibətləri  yoxdur,  bunu  sıfıra 
endirmək  istəyir.  Suriya  ilə  Türkiyənin  münasibətləri  tarixən  çox  pis  olub.  İraqın 
ərazisindən PKK daim Türkiyəni təhdid edir. Bu ölkələrlə sıfır münaqişə üçün atılan 
addımlar fiaskoya uğradı. 
Türkiyə  yaxın  gələcəkdə  iki  böyük  çətinliklə  üzləşəcək.  Birincisi,  indiki 
siyasəti  davam  etdirsələr,  Türkiyə  ətrafından  daha  çox  təcrid  olunacaq.  İkincisi, 
Türkiyənin daxilində ideoloji qütbləşmə bir qədər də dərinləşəcək. Xarici siyasət ərəb 
dünyasına  yönəldikcə,  daxildə  də  fikir  ayrılığı  get-gedə  artacaq.  İslam  amilinə 
dayaqlanıb  xarici  siyasəti  aparmaq  və  ölkədəki  fikir  ayrılıqlarını  nəzər  almamaq 
yanlış  siyasətdir.  Ərdoğan  "balkon  danışması"nda  maraqlı  bir  məqama  toxundu.  O 
dedi: "Bu seçimdə hər kəs qazandı, heç kim uduzmadı. Bütün Türkiyə, Bosniya, Şam, 
Yəmən  qazandı".  Bir  türk  ölkəsinin  adını  çəkmədi.  Qırğızıstan  prezidenti  yanında 
dura-dura  onun  da  adını  çəkmədi.  Niyyət  belədir  ki,  ancaq  ərəb  dünyası  ilə 
maraqlanırlar.  Türkiyə  yaxın  illərdə  böyük  təhlükələrlə  üz-üzə  qalacaq.  Bunun 
nümunəsini  Suriyada,  İraqda,  Suriyada  gördük.  Düzdür,  mümkün  deyil  ki,  Türkiyə 
Kiprlə,  Azərbaycanla  əməkdaşlığı  soyutsun.  Amma  onlar  yalnız  və  yalnız  ərəb 
ölkələrinə yönəliblər.  
Bu  gün  Ərdoğanın  xarici  siyasətdə  uğursuzluqlarının  səbəbkarı  da  bilavasitə 
Davudoğlu  sayıla  bilər.  İlk  əvvəllər  Davudoğlunun  memarlığında  Avropa  Birliyinə 
daxil olma kursunu israrla aparan Ərdoğanın bu kursu daha sakit və ardıcıl aparması 

---

104 
 
zəruri idi. AB-də təbii ki, Türkiyəni istəməyən qüvvəllər var, ancaq məncə, Türkiyə 
bu  quruma  daha  çox  ehtiyac  duyur.  Ən  əsası  da  buraya  daxil  olmasa  belə,  Avropa 
standartlarını  əsasən  mənimsəməsi  baxımından  vacib  idi.  Əvəzində  Türkiyə  məhz 
xarici  siyasətdə  ideoloji  prinsiplərdən  çıxış  etməyə  üstünlük  verdi  və  bunu  Yaxın 
Şərqdə tətbiq etməyə çalışdı. Avropanın da Türkiyə ilə münasibətdə çəkindiyi məqam 
məhz bu idi. 
Türkiyənin  xarici  siyasətində  macəraçılıq  amili  o  qədər  yüksəkdir  ki,  qardaş 
ölkə hətta ən zəif vaxtlarında belə, sahib olduğu imkanları ard-arda itirməyə başlayır. 
Opponentlik  etmək  istəyənlər  Rusiya,  Ermənistan,  Suriya,  Misir,  İsrail,  Ərəb  neft 
dövlətləri,  Qafqaz,  Orta  Asiya  coğafiyasında  Türkiyənin  təsir  gücünü  və  yerini 
tapmağa  çalışsınlar.  Əhməd  Davudoğlunun  Konyada  seçki  ərəfəsindəki  bir  çıxışını 
dinləyəndən  sonra  bu  optimist  macəraçılığı  heyrətləndirdi  və  Ərdoğanın  öz  seçki 
kampaniyasında bu  poetik  mülahizələri necə  tərənnüm  etdiyi  sezilirdi.  İsrail doqquz 
vətəndaşını  öldürür,  İŞİD  49  diplomatını  aylarla  girov  saxlayır,  səsi  çıxmır. 
   Bəziləri  isə  hesab  edir  ki,  Əhməd  Davudoğlu  AKP  hökumətində  ən  zəif  siyasi 
fiqurlardan biridir. Onun xarici işlər nazirliyi dövründə Türkiyə xarici siyasəti bir sıra 
prinsiplərlə,  məsələn  qonşularla  "sıfır  problem"  siyasəti  və  buna  bənzər  digər 
proqramlarla  çıxış  etdi.  Amma  bu  siyasətlərin  heç  biri  özünü  doğrultmadı.  Əksinə, 
qonşularla problemlər daha da genişləndi.  
Davudoğlu  çox  itaətkar  və  müti  bir  şəxs  olduğu  üçün  Ərdoğan  ona  üstünlük 
verib. Referendumadək ona elə bir itaətkar baş nazir lazımdır ki, faktiki olaraq yenə 
də  hakimiyyət  prezident  səlahiyyətlərini  icra  edən  Ərdoğanın  əlində  olsun.  Yəni, 
səlahiyyətlərini Davudoğlu vasitəsilə özündə saxlamaq istəyir. 
Türkiyə-ABŞ  əlaqələri,  Avropa  Birliyi  ilə  əlaqələr  və  xüsusilə  Çin,  İran, 
Rusiya  ilə  olan  əlaqələr  belə  hədəflərindən  azaraq  içindən  çıxılmaz  bir  vəziyyətə 
gəldi.  Türkiyə  dövləti  olaraq  tarixi  təcrübəsi  və  domen  genişliyi  göz  qabağında 
saxlanıldığından, AKP iqtidarı xarici siyasətdə seçimlərini azaltmış, hətta tək variant 
seçimi  ilə  səhv  yola  düşmüşdür.  Suriya  siyasəti  buna  verilə  biləcək  ən  gözəl 
nümunədir. Türkiyə dövlət olaraq böyük bir potensiala sahibdir. Amma AKP iqtidarı 
bu  potensialı  qiymətləndirə  bilməyərək,  bu  potensial  heç  etdi.  Hakimiyyətin  bu 

---

105 
 
tutumuna baxmayaraq Türkiyənin mövcud potensialı, varlığını davam etdirməkdədir. 
Bu  varlıq  gələcək  üçün  bir  ümiddir.  Türkiyə  yenidən  qurulan  bir  xarici  siyasət  ilə 
mərkəz ölkə olmağa namizəddir, hətta bölgədə sülhü təsis edə bilən ölkələrin başında 
gələcək. Orta Şərqdə, Qafqazda yaşanan bu gərgiliklər, döyüşlər, Türkiyənin regional 
güc olması ilə zamanla relsinə oturacaq və sülh hakim olacaq.
 
 
 
 
 

---

106 
 
İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı 
 
Kitablar  
1.
 
Elşən Nəsibov “ABŞ və Türkiyənin Qafqaz gosiyasi regionunda strateji 
maraqları  və  Azərbaycan  Respublikası”  monoqrafiya  /  elmi  red.  S.  M.  Qəndilov.  - 
Bakı : Çıraq, 2006 
2.
 
“Foucault`s Pendulum:  Turkey in Central Asia and the Caucasus”, 5-ci 
cild, N2  
3.
 
Amberin  Zaman  “  Azerbaijan  looks  to  Ankara”  ,  The  Middle  East, 
N123, 1992 iyul 
4.
 
Allİson  Roy  “Military  Forces in the  Soviet  Succesor  States”,    London, 
Adelphie Paper N280 
5.
 
Liz Fuller “ AzerbABjan Float Principles for Karabakh peace settlement, 
RFERL, 
http://www.rferl.org
, 2008 
6.
 
Carol  Migdalovitz.  Turkey:  Selected  Foreign  Policy  Issues  and  U.S. 
Views. CRS Report For Congress. (August 29, 2008) 
7.
 
Efrahim 
Inbar, 
“Israeli-Turkish 
Tensions 
and 
Beyond,” Israel Journal of Foreign AffABrsVol 4 No 1 (2010) 
8.
 
Avi  ShlABm,  The  Iron  Wall:  Israel  and  the  Arab  World   (London: 
Penguin Books,2001), 
9.
 
Marc Pierini, “Europe and Turkey: Still Talking?,” European Voice , 17 
October 2013 
10.
 
L.  G.  Martin  ve  D.  Keridis  (der.),Te  Future  of    Turkish  ForeignPolicy , 
Massachusetts, Te MIT Press, 2004
 
11.
 
Ariel Cohen, “Europe’s Strategic Dependence on Russian Energy”, The 
Heritage Foundation,Backgrounder, No. 2083, 5 november 2007 
12.
 
Gareth M. Winrow, “The Southern Gas Corridor and Turkeys Role as an 
Energy Transit State and Energy Hub”, Insight Turkey, Cild: 15, Sayı: 1, 2013 

---

107 
 
13.
 
Gareth  Winrow,  Turkey,  Russia  and  the  Caucasus:  Common  and 
Diverging Interests, Chatham House, Briefi ng Paper, Noyabr 2009 
14.
 
  Bacık  ,Gökhan.“The  Limits  of  An  Alliance:  Turkish-Israeli 
RelationsRevisited.” Arab Studies QuarterlyVol 23 No 3 (2001) 
15.
 
Davudoğlu,  Ahmet.  Stratejik  Derinlik,  Küre  Yayınları.  İstanbul,  2009, 
34.basım 
16.
 
Hurç,  Yakup.  Türkiyenin  Karabağ  Politikası,  Kahramanmaraş  İmam 
Universitesi, Tarix Fakültesi, 2008. 
17.
 
Oran, Baskın. Türk Dış Politikası, II Cild, İstanbul, 2001, I basım 
18.
 
Aydın, Mustafa “Turkish Policy toward the Caucasus” 
19.
 
Aydın,  Mustafa  “Azerbaycn,  Türkiye-Ermenistan  anlaşmasının 
neresinde?” 
20.
 
Demirağ ,Yelda “Türkiye- Gürcistan ilişkileri” 
21.
 
Ergun,  Ayça  “Türkiye-  Azerbaycan  ilişkileri”  Ankara,  Nobel  Yayınevi 
2007 
22.
 
Aydın,  Mustafa.  Kafkasya  ve  Orta  Asya  ile  İlişkiler,  Editor,  Baskın 
Oran.  Türk  Dış  Politikasi.  Cild  2,  1980-2001.  Dağı,  İhsan.  Azerbaycan’ın  Tercihi 
Rusya mı, Türkiye mi?, Zaman, 21.04.2009. 
23.
 
Kamer  Kasım  “The  Nagorno  Karabakh  Conflict:  From  its  inception  to 
peace process” Armenian studies 2001, II cild 
24.
 
Kalafat,  Yaşar,  Araz  Aslanlı.  “Türkiye  Azerbaycan  İlişkileri.”  içinde 
Türk Dış Politikası. Editör İdris Bal. 
25.
 
 E. Fuat Keyman ve Ziya Öniş, “Turkish Politics in a Changing World”,  
İstanbul Bilgi University Publications, İstanbul, 2008 
26.
 
Davutoğlu, Ahmet, “Turkey’s Foreign Policy Vision: An Assessment of 
2007”, Insight Turkey, Vol. 10, No. 1, January-March 2008. 
27.
 
Sedat LAçıner “Türk dış politikası”  Ankara 2009 
28.
 
Ali  Balcı,  Türkiye  Dış  Politikası:  İlkeler,  Aktörler,  Uygulamalar, 
İstanbul, Etkileşim Yayınları, 2013 

---

108 
 
29.
 
  Yetim, Mustafa ve Kalaycı, Rıdvan (2011),Türkiye İran İlişkileri: Sıfır 
Sorun mu? Nükleer Sorun mu?Akademik Ortadoğu, 5(2) 
30.
 
 Uzgel,  İlhan  -  Duru,  Bülent(der),  AKP  Kitabı  -  Bir  Dönüşümün 
Bilançosu, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2009. 
31.
 
Arı,  Tayyar.“Gazze  Sonrası  İsrail’de  İç  Dinamikler  ve  Barış  Süreci.” 
Ortadoğu Etütleri (2009): s. 83 98 
32.
 
İlter  Türkmen,”  Türkiye  Cumhuriyeti’nin  Ortadoğu  Politikası 
“(İstanbul:BİLGESAM Yayınları, 2010) 
33.
 
Çağrı  Erhan  ve  Ömer  Kürkçüoğlu,  “Orta  Doğu  ile  İlişkiler:  İsrail’le 
İlişkiler,”  
34.
 
Aras,Bülent.“Turkish  Foreign  Policy  and  Jerusalem:  Toward  A 
SocietalConstruction of Foreign Policy.” Arab Studies Quarterly Vol 22 No 4(2000) 
35.
 
Faruk Sönmezoğlu. XXI yüzyılda Türk dış politikasının analizi. İstanbul 
2012 
36.
 
Ertan Efegil, Ridvan Kalaycı.Dış politika teorileri bağlamında Türk dış 
politikasının analizi.I cild. İstanbul.2012 
37.
 
ÇAYHAN, Esra; “Türkiye’de Siyasal Partiler ve AB”, Dünden Bugüne 
AB, Der. Beril Dedeoğlu, Boyut Yay., İstanbul, 2003 
38.
 
Aycan  Akdeniz,  “EU-Turkey  Relations:  Towards  a  Constructive  Re-
Engagement?,” TESEV, Foreign Policy Programme, 2013 
39.
 
Şerif  Mardin,  'Ideology  and  Religion  in  the  Turkish  Revolution', 
International Journal of Middle East Studies, Vol.2, No.2 
40.
 
Tareq Y. Ismael ve Mustafa Aydın (der.),Turkey’s Foreign Policy in the 
21st Century: A Changing Role in World Politics , Burlington, Ashgate, 2003, 
41.
 
Fatih  Özbay,  “Türkiye’nin  Rusya  Politikası  2012”,  Burhanettin  Duran, 
Kemal  İnat,  Ufuk  Ulutaş  (ed.),  Türk  Dış  Politikası  Yıllığı  2012,  (Ankara:  SETA 
Yayınları, 2013) 
42.
 
İşyar,  “Türkiye-Rusya  İlişkileri:  Günümüzde  ‘Doğu-Batı  Rekabetinin’ 
Yeni Kırılma Noktası (2009-2013) 
43.
 
Füsun Türkmen. Türkiye-ABD ilişkileri. İstanbul 2012 

---

109 
 
 
İnternet resursları və məqalələr 
44.
 
Eldar  Cəfərov  “Müasir  dövrdə  Türkiyə-  ABŞ  münasibətləri  nin  siyasi 
tərəfləri“http://static.bsu.az/w8/Tarix%20ve%20onun%20problem/2013%20%20%20
1/seh.160-166.pdf 
45.
 
Eldar  Cəfərov  “Türkiyə-  İran  münasibətləri  ABŞ-ın  xarici  siyasət 
kontekstində” 
http://static.bsu.az/w8/Tarix%20ve%20onun%20problem/2014%20%204/seh.165-
172%20eldar%20ceferov.pdf 
46.
 
Türkiye-Rusiya  Federasiyası  ticarət  ve  iqtisadi  münasibətləri,  mart  
2006,http://deik.org.tr/ikili/2006320171854Rusya-ikili-Mart2006.pdf  
47.
 
“Azərbaycan  Türkiyə  üçün  ən  önəmli  strateji  tərəfdaşdır.”  Erişim 
tarihi12.06.2009, 
http://www.anspress.com/nid119191.html
 
48.
 
“Türkiye Geriye, Azerbaycana Gayıtdı.” Yeni Müsavat, 14.04.2009. 
49.
 
Türk dış politikası yıllığı 2011. İstanbul 2012 
50.
 
AKDİŞ,  Muhammet;  “Türkiye-AB  İlişkileri  /  Gümrük  Birliği  ve  Tam 
Üyelik”, http://makdis.pamukkale.edu.tr/TR-AB.htm (20.03.2006) 
51.
 
http://europa.eu.int
, Avropa İttifaqı rəsmi internet səhifəsi 
52.
 
http://europarl.eu.int, Avropa Parlamenti 
53.
 
BİRESSELİOĞLU, Mehmet Efe : “Changing Dynamics in the Turkey-
Iran 
Relationship”, 
Balkananalysis. 
com, 
04.11.2010, 
http://www.balkanalysis.com/turkey/2010/11/04/changing-dynamics-in-the-turkey-
iran-relationship/ 12.07.2012 
54.
 
Kamer Kasım “Turkey`s foreign policy towards the Russian federation” 
I cild, N1-2, 
http://azerbABjan.az/_News/_news_e.html?lang=en&did=2008-03-15
 
55.
 
 Bülent  Aras,  “Azerbaycan  ile  Yeniden,”  Sabah,  01.  07.  2009; 
“Azərbaycan Türkiyə üçün ən önəmli strateji tərəfdaşdır,” Erişim tarihi 12.06.2009 
56.
 
MERT O. 2004: Türkiye’nin Kafkasya Politikası ve Gürcistan,  İstanbul 
57.
 
Турция  и  Грузия  упрощают  правила  пересечения  границ  –  
МИД,http://newsgeorgia.ru/politics/20110212/213730960.html, 03.07.2011 

---

110 
 
58.
 
Ermeni 
asıllı 
Türk 
vatandaşı 
AKP’den 
aday, 
http://www.hyetert.com/haber3.asp?AltYazi=Haberler%20\>%20 
Güncel&Id=26422&DilId=1, (17.05.2007) 
59.
 
Hürriyet (24.04. 2009). 
60.
 
 Protokolların 
mətnləri 
üçün: 
http://www.mfa.gov.tr/sub.tr.mfa?154f9f6d-10d8-444a-b81c-3d28e6f3a92f
 
61.
 
Sessiz diplomasi dönemi, Radikal (26.04.2010) 
62.
 
Mehmet  Ali  Birand. Gizli görüşmelerde kim  kimi  aldattı?  Hürriyet  (03 
aprel 2010) 
63.
 
Bilhan, 
Murat,“Türkiye’nin 
Ortadoğu 
Politikası 
Nedir? 
Ne 
Olmalıdır?” http://www.tasam.org/Files/Icerik/File/turkiyenin_ortadogu_politikasi_n
edir_ne_olmalidir_266c9ce9-fc79-4039-89f8-88cd7654fafe.pdf, (16.12.2014) 
64.
 
Erdurmaz, Ali Serdar,“Libya ve Kaddafi Sonrası Dönem, Asıl İş Şimdi 
Başlıyor”,http://www.academia.edu/1192443/Libya_ve_Kaddafi_Sonrası_Dönem_A
sıl_İş_Şimdi_Başlıyor,(14.12.2014) 
65.
 
“Chinese President Meets Turkish Parliament Speaker” People’s DABly 
18 
Şubat 
2007http://english.people.com.cn/english/200004/20/eng20000420_39287.html 
66.
 
 “Turkish President Meets China’s CPPCC ChABrman” People’s DABly 
2 Şubat 2007http://english.people.com.cn/200105/02/eng20010502_69147.html 
67.
 
“Çin 
Başbakanı 
Ankara'da” 
Hürriyet 
31 
Mart 
2007http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=65927 
68.
 
“China,  Turkey  Should  Strengthen  Cooperation,  Says  Chinese  Vice-
Premier” 
People’s 
DABly 
21Şubat 
2007 
http://english.people.com.cn/200411/19/eng20041119_164394.html
 
69.
 
KARACASULU,  Nilüfer;  “Türk  Dış  Politikasında  İran”,  Uluslararası 
IV. Türk Dış Politikası Sempozyum Tebliğleri : Yeni Dönemde Türk Dış Politikası, 
Ed.  Osman  B.  Dinçer  ve  öte.,  Ankara,  USAK  (Uluslararası  Stratejik  Araştırmalar 
Kurumu), Şubat 2010