Akseleratsiya XIX-XX asr boshlarida ko’p mamlakatlarda bolalarning bo’yiga o’sishning tezlashganligi aniqlangan. Bu haqda 1875 yilda matbuotda elon qilingan. 1935 yilda nemis olimi Koh o’sish va rivojlanishdandagi tezlashuvni akselerasiya deb

DNK molеkulasining ayrim kismi biror bеlgi xosil bulishni nazorat kiladi va GЕN dеb ataladi.

• www.arxiv.uz

• XIX asr oxiri XX asr boshlarida kup mamlakatlarda bolalarning bo’yiga o’sishini tezlashganligi aniklangan. Bu xakdagi maьlumotlar 1876 yilda matbuotda eьlon kilingai. 1935 yilga kelib nemis olimi Ye.KOX o’sish va rivojlanishdagi sodir bo’layotgan tezlashuvni akseleratsiya deb atagan. Akseleratsiya — lotincha suz bo’lib tezlashuv degan maьnoni bildiradi. Akseleratsiya yosh avlodning ruxan va jismonan tez o’sishidir. Akseleratsiya 100 yil, yaьni bir asr ichida yaqkrl ko’zga tashlanganligi uchun, akseleratsiya keng maьnoda "sekulyarniy trend" yaьni asriy tendentsiya deyiladigan bo’ldi. Sunggi 100 yil ichida yangi tug’ilgan chakaloklarning buyi 5~6 smga, kichik va urta maktab yoshidagi bolalarning buyi 10~15 smga, vazni esa 8-10 kgga ortdi. Bundan tashqari akseleratsiya katta odamlar tana ulchamlarining ortishini, odam umrining uzayishini, xayz kechrok tugashini, ruxiy funktsiyalar va odam rivojlanishidagi boshqa uzgarishlarni uz ichiga oladi.

• www.arxiv.uz

• Akseleratsiya masalasi ko’pgina dunyo olimlarini kiziktirib kelgan. Ular akseleratsiyaga olib keluvchi bir nechta omillarni kursatib beruvchi o’z gipotezalarini yaratganlar. Jumladan, baьzi olimlar ulьtrabinafsha nurlarning kuchli ta’siri bolalarning tez o’sishiga sabab bo’lmokda, desalar boshkalari esa magnit to’lkinlarining ichki sekretsiya bezlariga taьsirini aytadilar. Yana birlari buni kosmik nurlarga bog’laydilar. Oksillar, yog’lar, uglevodlar, mineral tuzlar va vitaminlarga bo’lgan extiyojning ortishi, fan va texnikaning olga siljishi, taьlim—tarbiya jarayonida yangi shakl va usullarning paydo bo’lishi, sport va jismoniy mexnat bilan shug’ullanish, genetik omillarni xam misol qilib keltiradilar. Bu omillarni biologik va ijtimoiy omillar deb atashimiz mumkin. Demak, o’sish va rivojlanish murakkab protsess bo’lib, undagi yashirin miqdor uzgarishlari ochikdan~ochik sifat uzgarishlari va ko’rinishlariga olib keladi. M—n. bola balog’atga yeta boshlashi bilan, atrof muhitga, borlikka, undagi uzgarishlarga kizikish bilan eьtibor berishi, ayniksa yasli va maktabgacha yoshdagi bolalarda suz boyligini ortishini kuzatish mumkin.

• www.arxiv.uz

• Mamlakatimizda mustakillikka erishganimizdan sung, bolalarning individual o’sish va rivojlanishiga katta e’tibor berilmokda, chunki bolalar salomatligini saklash davlat axamiyatiga ega bo’lgan birinchi darajali ishlardan xisoblanadi.
• Yosh davrlari odam yoshini davrlarga ajratilishiga asosiy sababining poydevorida barcha organ va sistemalarning anatomo-fiziologik xususiyatlari va ijtimoiy kriteriyalar, yaьni bolaning yasli, bog’cha va maktabdagi tarbiyalanish sharoiti yotadi. Masalan, yaslida tarbiyalansa, yasli yoshi, bogchada bogcha yoshi, maktabda taьlim olsa maktab yosh davrlari deb ataldi. Fanda rus gigienisti N.P.Gundobin guzib bergan yoshlik davrlari sxemasi kullaniladi. U odamning yoshlik yillarini kuyidagi davrlarga birlashtirgan. Har bir davr o’z ichiga bir necha yillarni kamrab oladi va xar bir davrda o’ziga xos jarayonlar sodir bo’ladi.

• www.arxiv.uz

•