13
ki kimi saysız-hesabsız seçim ehtimalınının olmadığı, problem
ehtimalının daha az olduğu, gözləntilərin sadəcə günlük qida-
dan ibarət olduğu dövrlər. “Axmaqca səslənir” deyə düşündü,
“O dövrlərdə yaşamağın daha asan olduğunu düşünmək, bəlkə
də bir yanılmadan ibarətdir”. Amma, “yəqin ki” dedi, ilk in-
tihar irəliləyən vaxtlarda, ilk sivilizasiya vaxtlarında olmuş-
du. Qəbilə savaşlarını düşündü. İnsanların ilk qruplar, tayfalar
halında yaşadığı vaxtları və aralarındakı kiçik savaşları, xırda
münaqişələri düşündü. “Aha” dedi iç səsi. Böyük ehtimal, ilk
intihar da o vaxtlarda olmuş olmalıydı. İlk savaş alətləri ilə.
Qanlı bir inihar olmuş olmalıydı. İlk insanın şanssızlığını dü-
şündü buna görə də. İntiharları belə asan deyildi, indiki kimi
işi qısa müddətə həll edəcək vasitələr yox idi.
Qeyri-iradi olaraq rom butulkasını dodaqlarına yaxınlaş-
dırdı. Bir qurtum aldı. İlk intihar etmiş insan indi onun yanın-
da olsaydı ona əlindəki bu spirtli içkini verərdi deyə düşündü.
İlk bir-iki təcrübədəki baş gicəllənmələrindən sonra onun da
xoşuna gələrdi yəqin deyə özü-özünü təsdiqlədi. Həyat, yəqin
ki şərabın kəşfindən əvvəl və sonra olaraq ikiyə bölünürdü,
yola verilmə ehtimalı daha çətin və daha asan olmaq üzrə. İçki
və onun kimi digər maddələr olmasaydı bəlkə intihar sayıla-
rı daha çox olardı. İnsanlar ani ruh düşkünlüklərini, psixoloji
sarsıntılarını sovuşdura bilməz və ölümə daha çox can atardı-
lar. Bunu düşündü və sonra bütün insanlığın şərəfinə, bütün
şərab sevərlərin şərəfinə içkisini başına çəkdi. İçində bir dam-
cı belə olsun qalıb qalmadığından əmin olmaq üçün butulkanı
yenidən yuxarı qaldırdı, dilini çıxardı, butulkanı əydi və için-
dəki damcının butulkanın dibindən yavaş-yavaş irəliləməyə
başlayıb sonra sürətlənib şüşə qabın ağzında yenidən yavaşla-
yıb sanki sallanırmışcasına dayanıb, dilin üstünə tullanmağını
izlədi. Boş butulkanı yerə tulladı.
Sərxoş idi və sərxoş olduğu qədər xoşbəxt idi.
Tutulduğu nostalgiya xəstəliyindən canını heç olmasa bir
saatlıq qurtara bilmişdi. Düşünməmiş və xatırlamamışdı. Keç-
miş həsrəti zillətindən bir anlıq belə olsa azad olmuşdu.
14
Hər insan xatirələr bütünüdür. Hər bədən və beyin, xatirələr
bütünüdür. Beyin, iformasiyalar şəbəkəsidir və hər informasi-
ya bir xatirədir. Hər xatirə bir təcrübədir. Bir uşağı yetişkindən
ayıran tək fərq sahib olduqları xatirələrin miqdarıdır. Yerimək,
iməkləyən bir uşağın sahib olmadığı bir xatirə və təcrübədir.
İməkləmək, əllər və dizlər üzərində hərəkət etmə aktının yad-
daşda saxlanılmış xatirəsidir.
Qırmızı, bir xatirədir. Zərərsiz və kiçik xatirə. Mavi, so-
yuq, isti, qaranlıq, yaşıl, dəniz, A’nın tələffüzü, qaçmaq və
gülmək ən incə təfərrüatlarına qədər işlənilib yaddaşa yüz-
lərlə ya minlərlə neyron şəbəkəsi tərəfindən həkk olunmuş
xatirələrdir. Bütün bu zərərsiz və kiçik təfərrüatlar birləşərək
daha böyük, kompleks və bəzən zərərli xatirələr yaradırlar.
Məsələn “İsti yay günü dəniz sahili gülüşlərlə A’nın arxasın-
ca qaçdığı o gün” bir xatirəydi. Xoşbəxt bir anın kompleks
neyron şəbəkəsi tərəfindən saxlanılan xatirəsi. Şirinmiş kimi
görünən amma zaman-zaman incidici xatirə. Çünki keçmişdi
və keçmişdə qalmışdı. Əgər yenidən yaşaya bilmirsənsə bəzən
ən şirin xatirələrin belə öz cəhənnəminə çevrilə bilər. Toxuna
bilmədiyin keçmişin və qucaqlaya bilmədiyin xatirələrin. İllər,
yəni zaman və məsafələr nostalgiya xəstəliyinin ən böyük iki
faktorudur. Ya keçmiş üçün darıxırsan ya da indi ancaq uzaq-
larda olan yerlər və kimsələr üçün. Məsafələr insanı diri-diri
öldürməyə qadir idilər. Həkimlər deyir ki nostalgiya insanın
xoş xatirələrini xatırlayıb pis anlarda özünü yaxşı hiss etməsi
üçün gözəl bir vasitədir və təkamüli olaraq belə formalaşıb.
Ancaq ağın içindəki qara özünü göstərirdi. Keçmiş üçün susa-
ma və şiddətli arzunu unudurdular. Bəlkə də yaşlıların yaşadı-
ğı yaddaş pozğunluqları ya Altsaymer xəstəliyi tanrının onlara
bir lütfüdür. Zira 80 illik xatirələrin qucağında insan həsrətdən
məhv ola bilər.
Keçmişindən kadrlar xatırladığı anlarda beyninin başqa
bir şeyləri düşünməsi üçün əlindən gələni edirdi. Çünki təkrar,
xatirəni möhkəmləndirirdi. Bir xatirəni ya informasiyanı hər
dəfə yenidən xatırladığımızda o xatirənin saxlanıldığı neyron
15
şəbəkəsinə hər dəfə impulslar ötürülür və hər ötürülən impuls
əvvəlkindən daha da güclü iz buraxırdı və beləcə neyronlara-
rası əlqəni - yəni yaddaşı möhkəmləndirirdi. Ona görə də istər
pis istər yaxşı bir xatirəsini heç vaxt xatırlamamağa çalışır-
dı artıq. Qətiyyən. Hələ vizual olaraq heç canlandırmırdı gö-
zündə çünki daha gülcü impulslar neyron şəbəkəsini daha da
gücləndirirdi. Əksinə onları unutmağa çalışırdı. Gurultulu bir
musiqi bəlkə, bəlkə qışqırmaq, bəlkə bədəninin limitini zorla-
yaraq qaçmaq ya da divarlara endiririlən yumruq zərbələriydi
onun həmin xatırlama anlarından qaçma metodları. Qaranlıqa
tək qalmış uşağın qorxmamaq üçün fit çalması ya zümzümə
etməsi kimi belə anlarda özü üçün improvizasiya edərək do-
daqaltı zümzümələrlə beyninin diqqətini dağıtmağa çalışırdı.
Qorxmuş bir uşaqdan tək fərqi, o bunu hiss etdirmədən edir-
di, dodaqlarını belə tərpətmədən hülqumunda mızıldanaraq.
Bütün bu metodlar işə yaramadığı təqdirdəysə - ki heç vaxt
işə yaramırdılar – içməyə və çəkməyə başlayırdı. Ya da digər
reallıqdan uzaqlaşdırıcı süni ya təbii narkotiklərin qucağına
atırdı özünü. Bu unutdurma, xatırlamama ya da diqqət dağıt-
ma işini ən yaxşı bacaran narkotik alkoqol idi. Hətta alkoqo-
lun sanki ən vacib funksiyası buymuş kimiydi. Zira alkoqol
bədənə daxil olduğu andan etibarən sürətlə beyinə irəliləyir,
qan-beyin bariyerini keçdikdən sonra qlutamat reseptorlarına
təsir edərək qlutamatın transmissiyasını yavaşladır və beləcə
onun beyindəki əsas funskiyalarını da yavaşladırdı: neyronlar
arası informasiya ötürülməsi zəifləyir, dolayısilə daha az hiss
edirsən, daha az qavrayırsan, daha az xatırlayırsan və daha
az diqqət edirsən. Xatirələrin saxlanıldığı yaddaş anbarlarına
gedən neyronlar yorğun düşür və siqnallar zəifləyir. Beləliklə
sərxoş insan nəinki keçmişini, həyatındakı hazırki problemləri
belə çox da xatırlamır ya da diqqət etmir və keçici olaraq süni
xobşəxtliyi qucaqlayır.
Divara yapışdırılmış kağız üzərindəki qeydinə sataşdı gözü
– xoşbəxt ölüm! – və intiharı üçün getməyə hazırlaşdığı yeni
açılmış Evtanaziya kamplarını xatırladı.
Dostları ilə paylaş: |