Ali MƏKTƏBLƏRDƏ formativ qiYMƏTLƏNDİRMƏNİn təTBİqetmə İmkanlari məhəmməd Nuriyev
Yüklə 283,87 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 1
İMKANLARI Məhəmməd Nuriyev Xəzər Universitetinin tədris işləri üzrə prorektoru Texnika elmləri doktoru, professor, 80-ə yaxın elmi məqalə, metodik vəsait və kitabların müəllifi. Elmi əsərlərinin əksəriyyəti təşkilatı idarəetmə məsələlərinə, bir qismi isə müasir təhsil texnologiyalarının ali məktəbdə tətbiqinə həsr olunub. E-mail: mnouriev@khazar.org
Son illər ali təhsilimizin keyfiyyətinin artırılmasına, dünya təhsil məkanına inteqrasiyasına, təhsilin təşkili və idarə olunmasında əmək bazarının ehtiyac və tələblərinin nəzərə alınmasına xüsusi diqqət yetirilir. Bakalavr, magistr və doktorantura səviyyələri üçün hazırlanmış ixtisasların yeni ad və şifrlərinin, ixtisas proqramlarına təqdim olunan tələblərin müəyyən edilməsi, təhsil prosesinin idarə olunmasında uyğun olan normativ sənədlərin tətbiqi təhsilin keyfiyyətinin təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Təhsilin təşkilində qazanılmış bir sıra nailiyyətlərə baxmayaraq, bu günədək tələbələrin biliklərinin qiymətləndirilməsinə yetərincə diqqət yetirilmir, bir çox hallarda bu məsələyə yanaşma səthi xarakter daşıyır, öyrətmə və öyrənmə prosesinin keyfiyyəti müasir tələblərə cavab vermir. Məlumdur ki, keyfiyyətli təhsili təmin etmək üçün hər bir tədris proqramında öyrətmə və öyrənmənin məqsədləri müəyyən olunmalı, bu məqsədlərin əldə edilməsi uyğun fənlər vasitəsilə açıqlanmalı və hər bir fənn üzrə keçirilən qiymətləndirmələr nəticəsində bu məqsədlərə nə dərəcədə nail olunduğu təyin olunmalıdır [1]. Müxtəlif təyinatlı və müxtəlif formalı qiymətləndirmələr mövcuddur. Qiymətləndirmə formal, qeyri-formal qiymətləndirmə nəticəsində tələbəyə qiymət yazılan və yazılmayan, ənənəvi və ya kompüterləşdirilmiş ola bilər. Təyinatı baxımından diaqnostik, formativ (formalaşdırıcı) və summativ (yekunlaşdırıcı) qiymətləndirmələr fərqləndirilir [2,3,4]. Qeyd etmək lazımdır ki, hazırda tələbələrin biliklərini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan vasitələrindən bir qismi ilk növbədə formativ, o biriləri, əsasən, summativ və xeyli hissəsi isə həm summativ, həm də formativ qiymətləndirmə üçün münasibdir. Formativ qiymətləndirmənin yarıməsrlik tarixcəsi mövcuddur. İlk dəfə Lee J. Cronbach fənnin məzmununun təkmilləşdirilməsi üçün cari qiymətləndirmədən istifadə olunmasını təklif etmiş, bir neçə ildən sonra bu yanaşma tədris proqramların bütövlükdə
2
dəyərləndirilməsinə tətbiq olunmuş və tədricən bu üsuldan öyrətmə və öyrənmənin keyfiyyətinin artırılması üçün fənnin gündəlik tədrisində istifadə olunmasına başlanmışdır [5].
Diaqnostik qiymətləndirmə fənnin və ya ayrıca bir mövzunun tədrisinə başlamazdan əvvəl tələbənin ilkin biliklərinin qiymətləndirilməsi üçün nəzərdə tutulur. Formativ qiymətləndirmədən fənnin tədrisinin gedişatı boyu tədris olunan materialların tələbələr tərəfindən necə qavranıldığı barədə əks əlaqənin əldə edilməsi üçün istifadə olunur [6]. Diaqnostik və formativ qiymətləndirmə anonim ola bilər və onların əsasında, bir qayda olaraq, tələbəyə qiymət yazılmır. Bu qiymətləndirmələrdə əldə edilmiş məlumatdan tədris prosesinə tələbələrin ilkin biliklərinə əsaslanaraq başlamaq, biliklərdə olan boşluqları aradan qaldırmaq və son nəticələrin əldə edilməsi məqsədi ilə tədrisin gedişatına gərək olan düzəlişlərin əlavə edilməsi üçün istifadə olunur. Summativ qiymətləndirmə tədris prosesinin müəyyən mərhələlərinə yekun vurur, fənnin ayrı-ayrı komponentləri üzrə tələbənin biliklərini qiymətləndirir və yekun qiyməti formalaşdırır [7]. Diaqnostik və formativ qiymətləndirmənin rolu ali məktəblərdə düzgün dəyərləndirilmir və bu üsullara az diqqət yetirilir. Bu üsullardan lazımi səviyyədə istifadə edilməməsi nəticəsində yaranan ciddi problemlərdən biri ondan ibarətdir ki, müəllim bir çox hallarda semestrin başlanğıcında fənnin tədrisindən qabaq tələbələrin bilik səviyyəsini qiymətləndirmir. Nəticədə isə tələbələrin qabiliyyətləri haqqında real təsəvvür olmadığı halda, fənnin ilkin şərtlərinin qeydiyyat zamanı öncə yoxlanıldığını və təmin olunduğunu zənn edərək, tədrisi mürəkkəblik baxımından tələbələr üçün əlçatmaz olan bir səviyyədən başlayır. Bundan başqa, tədris zamanı formativ qiymətləndirmədən tətbiq olunmadığına görə, tələbənin öyrənməsi barədə əks əlaqə əldə edilmir və son nəticədə, ancaq aralıq imtahandan sonra müəyyən edilir ki, tələbələrin böyük qismi əsas materialı tələb olunan səviyyədə qavramayıb. Formativ qiymətləndirmə tədris materialının tələbələr tərəfindən mənimsənilməsinin cari vəziyyəti barədə təsəvvür yaradır. Bu əks əlaqə tədrisin gedişatının istənilən mərhələsində əldə edilmiş biliklər barədə məlumat verir, qavrama prosesində yaranan çətinlikləri, aydın olmayan bilik elementlərini üzə çıxarır, tədris prosesinin tempini və tədris olunan materialın həcm və mürəkkəblik səviyyəsini təshih edərək, çətinlikləri aradan qaldırmağa imkan verir [8]. Araşdırmalar göstərir ki, müntəzəm olaraq aparılan formativ qiymətləndirmə tələbə nailiyyətlərinin səviyyəsini mühüm dərəcədə yüksəldir [9]. Formativ qiymətləndirmə nəticəsində əldə edilən informasiyadan həm tələbələr, həm də müəllimlər üçün önəmlidir. Bu əks əlaqə tələbələri nailiyyətləri və uğursuzluqları, güclü
3
və zəif tərəfləri barədə məlumatlandırır, müəllimə isə öyrətmə prosesinin effektivliyini qiymətləndirməyə, tələbələrin biliklərində olan boşluqları üzə çıxarmağa və tədris prosesinin gedişatına uyğun düzəliş və əlavələri daxil etməyə imkan verir [10]. Düzgün təşkil olunmuş formativ qiymətləndirmədə əldə olunmuş və tələbələrə müəllim tərəfindən çatdırılan əks əlaqə iki hissədən ibarətdir: birinci hissədə tələbələrə onların qarşısına qoyulan məqsədlər və real öyrənmə nəticələri arasında olan fərqlər barədə məlumat çatdırılır; ikinci hissədə isə bu fərqlərin aradan qadırılması üçün müəyyən məqsədyönümlü səylər həyata keçirilir. Öyrətmə və öyrənmə əks əlaqələrin mühüm rol oynadığı kommunikasiya prosesidir [11,12]. Müəyyən sadələşdirmələrlə bu prosesi şəkil 1 – də verilmiş sxem vasiəsilə təsvir və təhlil etmək olar.
Şəkil 1. Öyrətmə və öyrənmə prosesləri və formativ əks əlaqə
Biliklərin cari qiymətləndirilməsi üsullarının şərhinin verilməsindən əvvəl öyrətmə və öyrənmə proseslərinə, onlara təsir edən amillərə və formativ əks əlaqənin formalaşmasının xüsusiyyətlərinə nəzər salaq. Məlumdur ki, ixtisas proqramında hər bir fənn özünəməxsus yer tutur və fənnin öyrətmə məqsədləri ixtisas proqramının məqsədlərindən irəli gəlir. Müəllimin tədris edəcəkləri predmet sahəsində mövcud olan biliklərdən, öyrətmə məqsədlərindən, fənn proqramından və müəllimin özünün biliklərindən, təcrübəsindən və yaxşı tədris prosesi nə olduğu barədəki onun subyektiv təsəvvüründən asılıdır. Qeyd olunanlara əsaslanaraq, müəllim predmet sahəsinə aid və tələbələrə çatdıralacaq məlumatları seçir və fənnin tədris proqramına uyğun olaraq öyrətməyə başlayır. Tələbələrin dinləmək, diqqət yetirmək, oxumaq və dərk etmək qabiliyyətləri, baza bilikləri, fənnə qarşı münasibəti və motivasiyası, şəxsi məqsədləri, fikirləri cəmləşdirmək və yayınmamaq bacarıqları mühüm dərəcədə fərqli Öyrətmə məqsədləri Predmet
bilikləri
Dinlənilən və qavranılan
Öyrənilənlər Müəllimin tədris etdikləri Öyrənmə məqsədləri
Motivasiya
Şəxsi məqsədlər Yayındırıcı faktorlar
Nəticələr Müəllimin əks əlaqəsi Tələbənin əks əlaqəsi Yüklə 283,87 Kb. Dostları ilə paylaş:
|