4
olduqlarına görə, eyni mesajları onlar müxtəlif keyfiyyətlə dinləyir və qavrayırlar. Son
nəticədə eyni fənni öyrənən tələbələrin bilikləri çox fərqli olur. Nəzərdə tutulan və faktiki
nəticələr arasında olan fərqlər əsasında tələbənin və müəllimin əks əlaqələri formalaşır . Bu
əks əlaqələr, hər hansı bir kommunikasiya sistemində olduğu kimi, sistemin fəaliyyətini
istiqamətləndirir və bu fəaliyyətinin gözlənilən nəticələrini və keyfiyyətini təmin edir.
Öyrətmə və öyrənmənin kommunikasiya prosesi olduğunu nəzərə alaraq aşağıdakıları
qeyd edə bilərik:
Müəllim tələbələrə öyrətmək üçün predmet sahəsi biliklərindən müəyyən hissəni
seçir.
Nəzərdə tutulmuş və faktiki olaraq tədris olunmuş materiallar arasında fərqlər olur.
Fənni öyrənən tələbəyə müxtəlif yayındırıcı faktorlar təsir edir.
Tələbənin fənnin öyrənməsində şəxsi məqsədləri ola bilər.
Tələbə bilikləri əldə etmək üçün əlavə informasiya mənbələrdən də istifadə edə bilər.
Tələbənin özünəməxsus motivasiyası mövcuddur.
Formativ qiymətləndirmə nəzərdə tutulan və faktiki əldə edilmış öyrənmə nəticələri
arasında olan fərqi üzə çıxarır.
Əks əlaqədən həm müəllim, həm də tələbələr istifadə edə bilər.
Əks əlaqə əsasında müəllim tələbələrin biliklərində olan boşluqları, zəif və natamam
bilikləri üzə çıxardır.
Müəllim ehtiyac olan hallarda formativ qiymətləndirmə əsasında öyrətmə prosesinə
düzəlişlər əlavə edir, prosesin gedişat tempini dəyişir, müxtəlif formatlarda tələbələrə
əlavə məlumat çatdırır.
Tələbə formativ qiymətləndirmə əsasında həm bilavasitə özünün əldə etdiyi, həm də
ki, müəllimin ona çatdırdığı əks əlaqədən istifadə edə bilər.
Tələbələrin biliklərinin formativ qiymətləndirilməsi üçün müxtəlif üsullar mövcuddur
[1, 13, 14]. Onlar bir-birindən nəzərdə tutulduğu bilik səviyyələrinə, münasib olan tətbiq
sahələrinə, məqsədlərinə, üstünlük və çatışmazlıqlara və tətbiqi üçün tələb olunan vaxt və
səylərinə görə fərqlənirlər. Eyni zamanda, onları birləşdirən ümumi məqsədlər ondan
ibarətdir ki, bu üsullar öyrənmə prosesinə nəzarərəti, öyrənmə və öyrətmə barədə əks əlaqəni,
öyrətmə və öyrənmə prosesinin keyfiyyətinin artırılmasını təmin edir [15].
Burada biz ancaq tətbiq baxımından rahat və sadə, qismən az vaxt tələb edən və eyni
zamanda, effektiv bəzi üsulları açıqlayacağıq. Bu üsullar klassik metodik vəsaiti hesab
olunan və qiymətləndirmə sahəsində aparılan araşdırmalarda əsas istinad mənbəyi olan
Classroom Assessment Techniques: A Handbook for College Teachers (Second Edition),
5
Thomas A. Angelo, K. Patricia Cross. Jossey Bass, 1993 kitabından seçilib. Seçilmi
üsullar hazırladığımız orijinal misallar əsasında şərh olunur. Hər bir müəllim təcrübəsinə
əsaslanaraq, öz seçimini edib digər üsullardan da istifadə edə bilər.
Üsulları təhlil edərkən və istifadə üçün seçərkən, onların biliklərin B.S. Bloom
taksonomiyasının hansı səviyyəsi üçün daha münasib olduğuna diqqət yetirilməlidir [16].
Eyni zamanda, nəzərə almaq lazımdır ki, bakalavr pilləsində, xüsusilə də, birinci, ikinci və
üçüncü kurslarda tədris olunan fənlərin tədris materiallarında biliklərin birinci üç səviyyələri
– faktoloji bilik, qavrama və tətbiq əsas yer tutur, dördüncü səviyyəyə isə cüzi yer verilir.
Təhlildən, bir qayda olaraq, dördüncü kursda tədris olunan fənlərdə daha geniş istifadə edilir.
Magistr tələbələrin qiymətləndirilməsində bilik və qavramaya cəmi 20 faizin, tətbiq, təhlil,
sintez və dəyərləndirməyə isə 80 faizin ayrılması məsləhət görülür. Fənlərin mahiyyətindən
və müəllimlərin yanaşmalarından asılı olaraq bu nisbətlər dəyişə bilər.
Təqdim olunan yanaşmalar bu və ya digər dərəcədə biliklərin taksonomiyasının beş
səviyyəsini – faktoloji bilik, qavrama, tətbiq, təhlil və sintezi əhatə edir. Üsullar bu təsnifata
uyğun təqdim edilir.
Ali məktəbdə tədrisin təşkilinin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, əsas diqqət baza
biliklərinin qiymətləndirilməsi, bir dəqiqəlik yazı, “ən çətin və ya aydın olmayan”,
qabaqcadan formalaşmış yanlış fikirlərin yoxlanılması, problemin tanınması məsələləri,
uyğun prinsip, problemin həllinin sənədləşdirilməsi, informasiyanın məqsədyönümlü ifadəsi,
kateqoriyalaşdırma, üstünlüklər və çatışmazlıqlar cədvəli (matrisi), məzmun, forma
və funksiyanın əsas müddəaları, bir cümləlik xülasə və konsepsiya sxemi üsullarına verilib.
Üsulların qısa təsviri və tətbiqinə dair məlumat cədvəldə verilir.
6
Bilik
səviyyəsi
Üsul
Təsviri
Uyğun
siniflər
Tətbiq
sahələri
Tələb olunan
vaxt və səy
(Tapşırığın
hazırlanması,
yoxlanılması
və yerinə
yetirilməsi)
Faktoloji
bilik və
qavrama
Baza biliklərinin
qiymətləndirilməsi
Fənnin və ya müəyyən bir mövzunun
tədrisi başlamamış fənn ilə əlaqəsi olan
və əvvəllər əldə olunmuş biliklərin
səviyyəsi qiymətləndirilir
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Bütün sahələr
Orta
Orta
Orta
Bir dəqiqəlik yazı
“Dərs ərzində öyrəndiklərinizdən ən
mühümü nədir?” sualından istifadə
edərək, tələbələrin öyrənməsi barədə
əks əlaqə əldə edilir
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Bütün sahələr
Az
Az
Az
“Ən çətin və ya aydın
olmayan”
“Mühazirədə (mövzuda,
müzakirədə, ev tapşırığında) sizin
üçün ən çətin və ya aydın olmayan nə
idi? ” sualının verilməsi ilə aydın
olmayana dair qısa yazılı cavab alınır
Böyük
ölçülü
siniflər
Riyaziyyat,
təbiət elmləri,
iqtisadiyyat,
sosial və siyasi
elmlər, statistika
və s.
Az
Az
Az
Qabaqcadan formalaşmış
yanlış fikirlərin
yoxlanılması
Qabaqcadan formalaşmış yanlış
fikirlərin yoxlanılması üsulu öyrənməyə
maneə yarada biləcək əvvəlki bilik və
inancları açıqlayır
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Sosial və siyasi
elmlər, Humanitar,
insanların
davranışına dair
fənlər
Orta
Orta
Az
Tətbiq
Problemin tanınması
məsələləri
Problemin ümumi tiplərindən olan bir
neçə misalın uyğun tiplərə aid edilməsi
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Bütün sahələr
Orta
Orta
Orta
Uyğun prinsip
Tələbələr rastlaşdığı problemin tipini
müəyyən etdikdən sonra problemin
həlli üçün hansı prinsipləri tətbiq
edəcəkləri barədə qərar verirlər
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Qaydalar və
prinsiplər tətbiq
olunan sosial və
təbiət elmləri,
miqdari üsullar tətbiq
olunan sahələr
Orta
Orta
Orta
Problemin həllinin
sənədləşdirilməsi
Tələbələr problemin həllinin
ardıcıllığını izləyir və uyğun qeydlər
aparırlar
Kiçik və
orta
ölçülü
siniflər
Mühasibat uçotu,
proqramlaşdırma,
mühəndislik,
iqtisadiyyat, fizika,
statistika, kimya,
cəbr, məntiq
Orta
Orta
Orta
İnformasiyanın
məqsədyönümlü ifadəsi
İnformasiyanın öz sözləri ilə
auditoriyaya uyğun ifadə edilməsidir
Kiçik və
orta
ölçülü
siniflər
Marketinq, sosial iş,
səhiyyə, təhsil, hüquq
Orta
Orta
Orta
Təhlil
Kateqoriyalaşdırma
Tələbələr verilmiş məlumatı
(obyektləri) oxşarlıq və uyğunluq
prinsiplərinə əsaslanaraq, əvvəlcədən
müəyyən olunmuş kateqoriyalara
bölürlər
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Giriş xarakterli
istənilən fənlər
Orta
Orta
Orta
Üstünlüklər və
çatışmazlıqlar cədvəli
(matrisi)
Tələbələr qərarı, yanaşmanı, problemi
və s. dəyərləndirərək, üstünlükləri və
çatışmazlıqları əyani şəkildə üzə
çıxarırlar. Üsul qərar verərkən bunları
nəzərə almağa imkan verir, analitik və
dəyərləndirmə bacarıqları, kritik
düşüncəni inkişaf etdirir
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Təbiət, humanitar,
sosial, biznes və
mühəndislik
Orta
Orta
Orta
Məzmun, forma və
funksiyanın əsas
müddəaları
Tapşırığı yerinə yetirərkən tələbələr
konkret məlumata dair “nə” (məzmun),
“necə” (forma), “niyə” (funksiya)
suallarını diqqətlə təhlil edərək,
cavablandırmalıdırlar
Kiçik və
orta
ölçülü
siniflər
Reklam, marketinq,
dizayn, incəsənət, dil,
ədəbiyyat və s.
Orta
Çox
Çox
Sintez
Bir cümləlik xülasə
Verilmiş mövzu barədə “Kim nəyi kimə
nə vaxt, harada, necə və niyə edir? ”
suallarına cavab verilməsi və bu
cavabların qrammatik cəhətdən düzgün
olan xülasə şəklində informativ yazılı
bir cümlədə sintez edilməsidir
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Deklarativ
informasiyada
istifadə olunan
istənilən fəndə
Orta
Orta
Orta
Konsepsiya sxemi
Üsul konsepsiyalar arasında olan
əlaqələri nümayiş etdirir və ondan
biliklərin təsviri üçün
istifadə edilir.
Müxtəlif
ölçülü
siniflər
Nəzəri yönümlü
fənlər
Orta
Orta
Orta
Dostları ilə paylaş: |