7
Faktoloji bilik və qavrama
Baza biliklərinin qiymətləndirilməsi
Bir çox hallarda növbəti fənni öyrənməyə başlayan tələbənin əvvəllər öyrəndiklərinə
dair və yeni fənn üçün əsas və öncə şərt olan bilikləri zəif, natamam, fraqmentar, səthi və ya
səhv olur. Digər tərəfdən, məlumdur ki, yeni informasiya mövcud koqnitiv struktura uyğun
olduğu halda tələbələr tərəfindən daha asan dərk olunur, öyrənilir, yadda saxlanılır, koqnitiv
strukturlara inteqrasiya olunur və nəticə etibarilə tədris prosesinin effektivliyi artır [17].
Qeyd olunanları nəzərə alaraq, fənnin tədrisini tələbələrin əksəriyyətinin bil
yinə əsaslanaraq başlamaq məqsədəuyğundur. Baza biliklərinin qiymətləndirilməsi
üsulu bu yanaşmanı həyata keçirməyə şərait yaradır.
Üsul bütövlükdə fənn və ya onun ayrıca bir mövzusu üzrə tələbələrin baza biliklərini
qiymətləndirməyə imkan verir və onun istifadə edilməsinin əsas məqsədi tədrisi tələbələrin
ilkin biliklərinin səviyyəsini nəzərə alaraq başlamaqdan ibarətdir. Bu halda fənn materialının
qavraması nisbətən sadələşir, aydın olmayan və çətin başa düşülən bilik elementlərinin sayı
azalır, tələbəyə yeni fənnə uyğunlaşmaq imkanı verilir. Bundan başqa tələbələrdə
öyrənəcəkləri barədə ilkin təəssürat yaranır. Üsuldan, həmçinin, mövzunu başa çatdırdıqdan
sonra da tələbələrin öyrəndiklərinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə etmək olar. Üsul baza
biliklərinin əsasını təşkil edən terminlərin, faktların, konsepsiya və nəzəriyyələrin
öyrənilməsinə dəstək verir.
Üsulda müəllimin əvvəlcədən hazırladığı tapşırıqlardan istifadə edilir və bu
tapşırıqlara tələbələrin verdiyi cavablar əsasında tələbələrin fənn ilə əlaqədar ilkin bilikləri
dəyərləndirilir. Tapşırığa daxil edilən suallar elə tərtib olunmalıdır ki, ən azı bir suala bütün
tələbələr cavab verə bilsin. Eyni zamanda, sualların arasında kifayət qədər çətini də olmalıdır.
Bu halda müəllimin tələbələrin biliklərin səpələnməsini və fərqlər diapazonu
qiymətləndirmək imkanı olur. Suallarda diqqət ilk növbədə öyrənəcəyi mövzularda gərək
olacaq biliklərə yetirilməlidir. Qiymətləndirmə fənnin və ya konkret bir mövzunun tədrisi
başlamamış aparılır və növbəti dərsin əvvəlində tələbələr ümumi və fərdi nəticələr ilə tanış
edilir.
Müəllim və tələbədən tələb olunan vaxtın o qədər də böyük olmadığına görə, müxtəlif
sayda tələbə oxuduğu qrup və qrup birləşmələrində tətbiq oluna bilər.
Baza biliklərinin qiymətləndirilməsi üçün düz-səhv, çoxseçimli və açıq esse tipli
suallar verilə bilər. Düz-səhv və/və ya çoxseçimli sualların sayı 15-20, açıq esse tipli sualların
sayı 3-5 olmalıdır. Sualların sayı az olduğu halda qarşıya qoyulan məqsəd əldə olunmur,
8
yoxlama natamam xarakter daşıyır, digər tərəfdən, sualların sayının həddindən çox olması
müəllimin və tələbələrin işini gərək olmayan dərəcədə artırır. Aşağıdakı misalda açıq sualın
nümunəsi verilib.
Misal 1
İkinci kurs tələbələrinə “Mikroiqtisadiyyat” fənninin tədrisinə başlayan müəllim birinci dərsdə
öyrənmək istəyir ki, tələbələr “Biznesə giriş” fənnində iqtisadiyyatın əsaslarına dair tədris olunmuş
materialı nə dərəcədə yaxşı öyrəniblər və bilirlər. Bunu müəyyən etmək üçün müəllim tələbələrə
iqtisadiyyata, istehsal imkan və amillərinə, tələb və təklifə, bazar modellərinə, xərclərə dair on
çoxseçimli sual, pulun funksiyalarına (sadalamaq), təklif və tələbə təsir edən amillərin növlərinə dair
iki açıq sual verir. Tapşırığın yerinə yetirilməsinə on-on beş dəqiqə vaxt ayrılır.
Tələbələrin cavablarından məlum olur ki, onların böyük qisminin bu sahədəki bilikləri natamam və
qeyri-dəqiqdir. Bu, o deməkdir ki, “Mikroiqtisadiyyat” fənninin tədrisi zamanı müəllim iqtisadiyyatın
mikroiqtisadiyyat bölməsində istifadə olunan əsas anlayış, konsepsiya və prinsiplərinin qısa xülasəsini
təkrarən verməlidir və tələbələrin bilik səviyyəsindən asılı olaraq, müxtəlif detallarla baza anlayışlarını
sinifdə təkrar etməlidir. Müəllim bu haqda tələbələrə məlumat verməlidir və onların nəzərinə
çatdırmalıdır ki, materialın bir qismi bəzi tələbələr üçün aydın və məlum, digərləri üçün isə naməlum
və yeni olacaq. Eyni zamanda, tələbələrin diqqəti əvvəllər başqa fənlərdə keçdikləri və hazırda onlara
gərək olan materialın təkrarlanmasına cəlb olunmalıdır. Baza biliklərinin qiymətləndirilməsi zamanı
bilikləri tamamilə qeyri-qənaətbəxş olan tələbələrin nəzərinə xüsusilə çatdırılmalıdır ki, onlar fənnin
öyrənilməsinə daha çox vaxt və səy ayırmalıdırlar.
Tapşırıqların dilinə leksika baxımından xüsusi diqqət yetirilməlidir. Semestrin
əvvəlində tələbələrin yeni fənnə aid olan söz ehtiyatı məhdud ola bilər.
Üsulun əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, tədrisin əsas hissəsinə keçməmiş tələbələrin
zəif və güclü tərəfləri üzə çıxarılır və öyrətmə mövcud biliklərə əsaslanaraq reallaşdırılır.
Eyni zamanda, nəzərə almaq lazımdır ki, qənaətbəxş olmayan nəticələr tələbələri və müəllimi
ruhdan sala bilər.
Bir dəqiqəlik yazı
Semestr boyu tələbələrin biliklərinin qiymətləndirilməsi üçün auditoriyada geniş
istifadə olunan üsuldur. Dəqiqə anlayışı burada məcazi məna daşıyır, yazının yazılışı üçün bir
neçə dəqiqə ayrıla bilər. Bəzən üsul “Yarım səhifəlik cavab” da adlandırılır. Üsul sadə yol ilə
öyrənmə barədə cari əks əlaqəni əldə etməyə imkan verir. Üsuldan istifadə edən müəllim
dərsin sonunda iki sual verir:
-
Dərs ərzində öyrəndiklərinizdən ən mühümü nədir?