II BÖLMƏ
NATO-шш universallaşması kontekstində
Alyansda qeyri-hərbi əməkdaşlıq
i-ci fəsil
NATO-nun təhlükəsizlik siyasəti
Amerika Birləşmiş Ştatlan və Avropanı birləşdirən,
üzvü olan dövlətlərin inteqrasiyasını həyata keçirən və
onlara qarşı yönəlmiş bütün təhdidləri dəf edən Şimali
Atlantika Alyansı səmərəli bir institut olduğunu artıq sübut
etmişdir. NATO bəşəriyyət tarixində həm səmərəli
müdafiə,
perspektivdə
isə
həm
də
sülhyaratma
strukturudur. NATO fenomeni ittifaqlar tarixində xüsusi
yer tutur, çünki həm hərbi, həm də qeyri-hərbi
təhlükəsizliyi təmin etməklə bərabər dövlətin müəyyən
modelinin, bəşər mədəniyyəti və cəmiyyətinin inkişafına
zəmanət verir. XXI əsrin çağırışlarına cavab vermək üçün
Alyans NATO və tərəfdaş ölkələrin güc və imkanlarının
genişlənməsinə yönəlmiş bir sıra islahatlar keçirmişdir.
Şimali Atlantika Alyansı təhlükəsizlik sahəsində öz
siyasətini aşağıdakı vasitələrin köməyi ilə həyata keçirir:
müharibənin d əf edilməsi və səmərəli müdafiənin təmin
olunması
üçün
kifayət
qədər
hərbi
potensialın
saxlanılması; üzvlərinin təhlükəsizliyinə toxunan və
Şimali Atlantika müqaviləsinin 5-ci maddəsinin hüdudları
xaricinə çıxan böhranların aradan qaldırılması üçün ümumi
potensialın mövcudluğu; başqa ölkələrlə dialoqa və
silahlar üzərində nəzarət və tərksilah sahəsində daha çox
tərəqqiyə nail olunması tədbirləri də daxil olmaqla
62
əməkdaşlıq əsasında Avropa təhlükəsizliyi problemlərinin
həllinə fəal dəstək verilməsi.
Özünün əsas məqsədlərinə çatmaq üçün Şimali
Atlantika Alyansı təhlükəsizlik sahəsində aşağıdakı əsas
vəzifələri yerinə yetirir:
• Demokratik institutların inkişafına və mübahisələrin
dinc yolla həllinə istinad etməklə Avropada sabit
təhlükəsizlik şəraitinin bərqərar olması üçün zəruri bazanı
təmin edir, elə şəraitin yaradılmasına çalışır ki, heç bir
ölkə istənilən digər ölkəni qorxuda və ya nəyəsə məcbur
edə, yaxud güc tətbiqi və ya onun tətbiqi ilə təhdid
etməklə öz təsiri altına sala bilməsin.
• Şimali Atlantika müqaviləsinin 4-cü maddəsinə
uyğun olaraq müttəfiqlərin onların təhlükəsizliyini təhlükə
altına ala biləcək hadisələr də daxil olmaqla istənilən
məsələlər üzrə
məsləhətləşmələr
aparmaları
üçün
transatlantik forum rolunu oynayır. Müttəfiqlərin ümumi
maraqları sferasında onların səylərinin əlaqələndirilməsinə
yardım edir.
• NATO-nun üzvü olan istənilən dövlətin ərazisinə
qarşı hər hansı formada təcavüzün qarşısının alınmasını
yaxud ondan müdafiəni təmin edir.
• Bütün transatlantik məkanda strateji tarazlığı saxlayır.
63
2-ci fəsil
NATO-nun fəaliyyətində alyansın hərbi və
mülki strukturlarının rolu
NATO çərçivəsində yaradılmış strukturlar Alyansa üzv
ölkələrə yuxarıdakı bir-birlərini qarşılıqlı tamamlayan
məsələlərin
həlli
məqsədilə
öz
siyasətlərini
əlaqələndirmək imkanı verir. Bu strukturlar siyasi, iqtisadi
və digər qeyri-hərbi sahələrdə daimi məsləhətləşmələri və
əməkdaşlığı, həmçinin ümumi müdafiənin birləşmiş
planlarının tərtibini, silahlı qüvvələrin fəaliyyətinin təmin
edilməsi üçün infrastrukturun yaradılmasını və şəxsi
heyətin, hərbi təlimlərin və sülhyaratma əməliyyatlarının
hazırlanmasının
birləşmiş
proqramlarının
işlənilib
hazırlanmasını və təşkilini nəzərdə tutur.
Bu fəaliyyət mürəkkəb hərbi və mülki struktur
vasitəsilə həyata keçirilir. Bura inzibati, büdcə və plan
məsələləri ilə məşğul olan aparat və Şimali Atlantika
Alyansının üzvləri olan ölkələr tərəfindən ixtisaslaşmış
sahələrdə,
məsələn,
siyasi
məsləhətləşmələrin
keçirilməsinə, həmçinin qoşunların və onların maddi-
texniki təminatı xidmətinin idarə olunmasına kömək edən
rabitə
sistemlərinin
tənzimlənməsində
işlərin
əlaqələndirilməsi üçün yaradılmış qurumlar daxildir.
Bütün bunlar NATO-nun aşağıdakı geopolitik maraqlarını
həyata keçirməyə xidmət edirlər:
- Bütün mümkün vasitələrlə başqa dövlətləri və ictimai
institutları özündən asılı vəziyyətə salmaqla özünün cari
və
gələcək
iqtisadi
və
siyasi
maraqlarının
və
təhlükəsizliyinin təmin olunması;
64
- Öz mənafeyi üçün yad ölkələrin təbii və digər
ehtiyatlarının maksimum mənimsənilməsi (açıq-aşkar
yaxud digər vasitə ilə);
- İqtisadi və siyasi təzyiq, sıxışdırma, müxtəlif
maxinasiyalar, şantaj, gizli təxribat hərəkətləri və birbaşa
təcavüz yolu ilə bütün istiqamətlər, xüsusilə də yüksək
texnologiyalar sahəsində başqa ölkələr üzərində tam
üstünlüyə nail olunması;
- Tam nəzarət həyata keçirərək situasiyanı özünə tabe
etdirməklə bütün sadalanan sahələrdə keyfiyyətli və
dönməz uğurların qazanılması.
İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş böyük güclərin
geopolitik maraqlan qısaca olaraq belədir. Onlar yalnız
digər bir böyük gücün əks-təsiri və bəzi başqa
mexanizmlərlə məhdudlaşırlar.
65