məsləhətlər vermək idi. NATO-nun ilk qeyri-hərbi orqanı
olan Üçlər komitəsinin tövsiyəsi ilə 50-ci illərdə Alyansın
digər qeyri-hərbi orqanlarının yaradılmasına başlanıldı.
Blokun qeyri-hərbi strukturunda apancı rolu Siyasi
Komitə və NATO-nun Beynəlxalq katibliyinin siyasi
məsələlər şöbəsi oynayır ki, onun da bir hissəsi siyasi
məsələlər üzrə direktorluqdur. Siyasi məsələlər şöbəsinə
və Siyasi Komitəyə bir nəfər-NATO-nun Baş katibinin
siyasi məsələlər üzrə köməkçisi başçılıq edir. Beynəlxalq
katiblik hər gün işləyir, Siyasi Komitənin iclasları da
müntəzəm keçirilir ki, bu da NATO-nun siyasi tərkib
hissəsinin fəaliyyətində fasiləsizliyi təmin edir. Alyansın
Siyasi Komitəsi mövcud beynəlxalq vəziyyəti təhlil edir,
NATO Şurası üçün məruzə və tövsiyələr hazırlayır,
həmçinin Qərbin həyati vacib maraqlan zonasına daxil
olan ölkələrə səfərlər etmək yolu ilə xarici siyasi
hadisələrin NATO üçün əlverişli şəkildə inkişaf etməsinə
təsir göstərir. Məsələn, ötən minilliyin son üç ilində Siyasi
Komitənin nümayəndə heyəti üç dəfə Ukraynaya səfər
etmişdir. Komitənin nümayəndə heyətinin 2000-ci il
oktyabnn 4-də baş tutan son səfəri Ukrayna hökumətində
Alyans üçün əlverişli olmayan yerdəyişmələrlə bağlı idi
ki, bu da təcili məsləhətləşmələr tələb edirdi.
Bundan başqa Komitə NATO üçün olduqca vacib bir işi
- iştirakçı ölkələrin mövqelərinin yaxmlaşdınlması və blok
daxilində konsensusa nail olunması kimi mühüm bir
vəzifəni yerinə yetirir. Bunsuz NATO daxilində heç bir
qərarın qəbul edilməsi təsəvvür olunmur, çünki istənilən
aksiya üzv ölkələr tərəfindən yekdilliklə bəyənilməlidir.
Təəssüf ki, NATO ilə əməkdaşlıq edən, lakin Şimali
Atlantika Alyansına daxil olmayan ölkələr NATO-da
daxili razılaşdmnalara və qərarların qəbul edilməsi
74
prosesinə ciddi təsir etmək imkanına malik deyillər, çünki
Siyasi Komitəyə yalnız 28 üzv dövlətin nümayəndələri
daxildir.
NATO ilə xüsusi Əsas akt imzalamış və «veto hüququ
olmadan səs hüququ» almış Rusiya Şimali Atlantika
Müqaviləsi Təşkilatı Şurasımn qərarlarının qarşısını ala
bilmir. Bundan əlavə o, Siyasi Komitədə işləmək və hətta
müzakirə prosesində iştirak etmək imkanından məhrum
edilmişdir. Bir qayda olaraq işlər aşağıdakı sxem üzrə
gedir: qərarlar Siyasi Komitənin iclaslarında müzakirə və
qəbul olunur, NATO Şurasında bəyənilir və yalnız bundan
sonra Rusiya-NATO Birgə Daimi Şurasının iclaslarına
çıxarılır ki, burada da təşkilatın 28 üzvü vahid və
uzlaşdırılmış mövqe ilə Rusiya Federasiyasına qarşı çıxış
edirlər. Təbii ki, Rusiya öz fikrini bildirmək imkanına
malikdir, lakin onun NATO-nun mövqeyinə hətta
müzakirə mərhələsində də təsir etmək üçün real rıçaqları
yoxdur və nə qədər ki bu ölkə Siyasi Komitədən təcrid
olunmuşdur, dünyadakı siyasi vəziyyətə Şimali Atlantika
Alyansı nəzarət və müdaxilə edəcəkdir.
Qeyri-hərbi əməkdaşlığın digər əsas sahəsi iqtisadi
əlaqələrdir. Şimali Atlantika Alyansı daxilində iqtisadi
əməkdaşlığın əsaslan Şimali Atlantika müqaviləsinin 2-ci
maddəsi ilə tənzimlənir. Əməkdaşlığın iqtisadi məsələləri
ilə NATO-nun İqtisadi Komitəsi məşğul olur. İqtisadi
inkişafın təhlükəsizliyi ilə bağlı olan aşağıdakı məsələlər
təhlil edilir və birgə qiymətləndirilir: hərbi xərclərin
müqayisəsi, hərbi sənayenin inkişaf təmayülləri, müdafiə
sahəsində planlann həyata keçirilməsi üçün resursların
mövcudluğu, NATO daxilində hərbi texnika
ticarəti,
həmçinin üzv ölkələrin iqtisadi əməkdaşlığı və qarşılıqlı
yardımı.
75
Şimali Atlantika Alyansı daxilində iqtisadi əməkdaşlığı
inkişaf etdirən üzv dövlətlər buna əsaslanırlar ki, siyasi
əməkdaşlıqla iqtisadi sahədə münaqişələr qətiyyən bir
araya sığmır. Bu ona gətirib çıxarmışdır ki, NATO
ölkələrinin hökumətləri Alyansın iqtisadi cəhətdən daha
zəif ölkələrinə İqtisadi Əməkdaşlıq və inkişaf Təşkilatı
(İƏİT) da daxil olmaqla başqa təşkilatlar tərəfindən yerinə
yetirilən
irimiqyaslı
yardım
proqramları
vasitəsilə
köməklik etməyə başlamışlar. Bu ölkələrin özünəməxsus
iqtisadi problemləri və inkişaf perspektivləri əvvəlki kimi
yenə də Şimali Atlantika Alyansının diqqət mərkəzində
durur.
NATO-nun İqtisadi Komitəsi 1957-ci ildə «Üçlər
komitəsi»nin tövsiyəsi əsasında yaradılmışdır. Onunla
birlikdə NATO-nun Beynəlxalq katibliyi daxilində İqtisadi
məsələlər üzrə Direktorluq daimi fəaliyyət göstərir. Siyasi
Komitədə olduğu kimi bu iki orqana bir vəzifəli şəxs
rəhbərlik edir.
Bu strukturun yaranmasının zəruriliyinin izlərini hətta
NATO-nun
təsis
edilməsi
haqqında
Vaşinqton
müqaviləsində də tapmaq mümkündür. 2-ci maddədə
deyilir ki, «tərəflər özlərinin beynəlxalq siyasətlərindəki
ziddiyyətlərin aradan qaldırılması üçün hər cür səy
göstərirlər və həm iki-, həm də çoxtərəfli əsasda iqtisadi
əməkdaşlığın inkişafına dəstək verəcəklər». Bu maddə
Komitənin işi üçün özünəməxsus əsasdır. İlkin mərhələdə
İqtisadi komitə İkinci Dünya müharibəsindən sonra
Avropa ölkələrinə Özlərinin iqtisadi və hərbi potensialının
bərpası işində ABŞ-m Marşal planı ilə yanaşı əlavə
yardımının həyata keçirilməsinə dəstək verməli idi. Lakin
sonralar Avropa ayağa qalxdı və amerikan köməyinin
resipiyentindən dünya iqtisadi mərkəzlərindən birinə
76
çevrilərək, Birləşmiş Ştatlarla rəqabətə başladı. NATO
çərçivəsində bu problemlər hər şeydən əvvəl silah
alınmasında və NATO-nun avropalı üzvlərinin hərbi
xərcləri artırması məsələlərində mövqelərin üst-üstə
düşməməsində özünü göstərir. Yeni şəraitdə NATO-nun
iqtisadi komitəsindən Qərbi Avropa ilə ABŞ arasındakı
ziddiyyətlərin
yumşaldılması üçün istifadə etməyə
başladılar, çünki Sovet təhlükəsi mövcud olan bir vaxtda
hərbi-siyasi əməkdaşlıq etməklə yanaşı açıq iqtisadi
rəqabət aparmaq yolverilməz idi və uzaqgörənliyə dəlalət
etmirdi. «Soyuq müharibə»nin qurtarmasına baxmayaraq
Komitənin bu vacib funksiyası indi də qalmaqdadır.
Hazırda İqtisadi Komitənin sədri bu vəzifəyə 2000-ci
ilin oktyabrında təyin edilmiş Fransa vətəndaşı Patrik
Arduandır. O, müsahibələrinin birində İqtisadi Komitənin
vəzifələrini qısaca belə müəyyənləşdirmişdir:
1. NATO üzvləri və tərəfdaşları olan ölkələr arasında
iqtisadi əməkdaşlıq.
Hərbi bazaların yeni avadanlıqlarla təchizi və ya ləğv
edilməsi, hərbi xidmətdən tərxis olunmuş zabitlərin
yenidən hazırlanması;
Ordularda
islahat.
Məsələn,
silahlı
qüvvələrə
demokratik nəzarətin və onların mülki şəxs tərəfindən
idarə olunmasının tətbiqi;
Hərbi sənaye kompleksinin islahatı və konversiyası.
2. NATO üzvü olan ölkələrin həm iqtisadi, həm də
hərbi təhlükəsizliyinə aid olan qərarların təhlili və
hazırlanması.
2002-ci ilin əvvəllərində bu Komitənin sədri Moskvada
Moskva Dövlət iqtisadiyyat, statistika və informatika
universitetinin bazasında ehtiyata buraxılmış hərbçilərin
sosial adaptasiyası üzrə İnformasiya mərkəzinin açılması
77