sahəsində
əməkdaşlığın
həvəsləndirilməsi
və
maliyyələşdirilməsi yolu ilə sabitliyə yardımı, həmrəyliyi
təlqin edirlər.
Tədqiqatların cari prioritet sahələri aşağıdakılardır:
•
Asimmetrik təhdidlərdən müdafiə xatirinə elmi
əməkdaşlıq;
•
Təhlükəsizliyə aid olan digər təhdidlərə əks-təsir
göstərmək üçün tədqiqat işləri;
•
Texnologiya mübadiləsinin həvəsləndirilməsi və
tərəfdaş ölkələrin prioritetlərinin nəzərə alınmasına
yönəldilmiş layihələr.
NATO təqaüdləri çərçivəsində elmi mübadiləni faizlə
aşağıdakı kimi göstərmək olar:
NATO və ölkələr
Faiz
Alimlərin NATG-nun Avropa ölkələrindən
ABŞ-a səfərləri
40,6
Alimlərin tərəfdaş ölkələrdən NATO-nun
Avropa ölkələrinə səfərləri
29,7
NATO-nun Avropa ölkələri arasında elmi
mübadilə
20,1
Alimlərin
ABŞ-dan
NATO-nun
Avropa
ölkələrinə səfərləri
5,7
Alimlərin
tərəfdaş
Ölkələrdən
Şimali
Amerikaya səfərləri
2,8
Alimlərin NATO-nun Avropa ölkələrindən
tərəfdaş Ölkələrə səfərləri
0,5
Alimlərin ABŞ-dan tərəfdaş ölkələrə səfərləri
о д ]
82
Hazırda Elm üzrə Komitə aşağıdakı proqramlara nəzarət
edir:
• «Elmi-Texniki Əməkdaşlıq Proqramı»;
• «Elmi Təqaüdlər Proqramı»;
• «Tədqiqat İnfrastrukturuna Dəstək Proqramı»;
• «Sülh Naminə Elm Proqramı».
Yuxanda adlan qeyd edilən proqramlardan hər birini
ətraflı təhlil edəcəyik. Hələlik isə NATO-nun elmi
strukturu üzərində dayanmaq istərdik.
Yuxanda qeyd etdiyimiz kimi, bu struktur Elmi
proqrama ümumi siyasi rəhbərliyi təmin edən Elm üzrə
Komitə tərəfindən təqdim olunmuşdur. Bundan başqa
Komitə
Beynəlxalq
Alimlər
Cəmiyyətinin
nümayəndələrindən
ibarət
olan
müxtəlif
ekspert
komissiyaları seçir. NATO-nun vacibliyinə görə ikinci
elmi orqanı konkret altproqramların realizasiyası ilə
məşğul olan Elmi işlər üzrə Şöbədir.
Həmin altproqramlardan birincisi öz növbəsində dörd
istiqamətə ayrılır və bunlardan hər birini müvafiq fənlər
üzrə beynəlxalq Konsultativ ekspert komissiyası idarə edir.
Bu istiqamətlər aşağıdakılardır: fizika-texnika elmi və
texnika (riyaziyyat, fizika, kimya, informatika, mexanika
və materialşünaslıq), həyat haqqında elm və texnika
(biologiya, kənd təsərrüfatı və qida elmləri, tibb və əxlaq
elmləri), ətraf mühitin elm və texnikası (ekoloji fənlər) və
təhlükəsizliklə bağlı mülki elm və texnika. Sonuncu
istiqamət daha çox dərəcədə təhlükəsizliyin müxtəlif
aspektlərinin
(ekoloji
təhlükəsizlik,
tərksilah
və
konversiya problemləri) nəzəri öyrənilməsinə yox, onlarla
bağlı konkret problemlərin həllinə yönəlmişdir. Elm üzrə
Komitənin bu istiqamətlərə dəstəyi xüsusi institut və
83
seminarların, həmçinin ekspertlərin təcrübə mübadiləsi
üçün səfərlərinin təşkilində və müxtəlif təqaüdlərin
verilməsində özünü göstərir.
Elmi təqaüdlər altproqramı ilk növbədə gənc alimlərə
kömək üçün nəzərdə tutulmuşdur ki, onlar elmi
tədqiqatlarım NATO ölkələrində və tərəfdaş dövlətlərdə
davam etdirmək imkanı əldə etsinlər. Bu proqrama NATO
üzvü
olan
dövlətlərin
müvafiq
milli
qurumları
cavabdehdirlər. Onların cari fəaliyyəti həyata keçirən Elm
üzrə Komitənin nəzdində öz administratorian vardır.
Təqdim olunan təqaüdlər dörd qnıpa bölünür: baza
təqaüdləri (növbəti diplom yaxud elmi dərəcə almaları
məqsədilə texniki ali məktəblərin məzunları üçün),
tədqiqat təqaüdləri (alimlik dərəcəsi olan və müstəqil
tədqiqat aparmağı bacaran alimlər üçün), ali təqaüdlər
(mühazirələr oxumaq və tədqiqatlar aparmaq məqsədilə
yüksək elmi kvaİifikasiyalı alimlər üçün) və ali adlı
təqaüdlər. NATO-nun ayn-ayn ölkələrində namizədlərin
seçilməsi və təqaüdlərin məbləği üçün müxtəlif kriterilər
müəyyənləşdirilmişdir, lakin bütün ərizələr müstəqil
komissiyalar
tərəfindən
elmi
dəyərinə
görə
qiymətləndirilir.
Tədqiqat
infrastrukturuna
dəstək
proqramı
tərəfdaşlanna özlərinin tədqiqat fəaliyyətinin təşkilində
NATO üzvlərinin köməyini nəzərdə tutur. Bu, başlıca ola
raq, coğrafi cəhətdən uzaqda yerləşən və ən az inkişaf
etmiş tərəfdaşlara aiddir və iki ayrıca istiqamətin -
kompüter şəbəkələrinin yaradılmasının və elmi-texniki
siyasətin və təşkilati işlərin inkişafında ifadə olunur.
Proqramın birinci hissəsinin məqsədi tərəfdaş ölkolorin
alimləri ilə beynəlxalq cəmiyyət arasında elektron
əlaqənin inkişafıdır. Bu məqsədlə Elm üzrə Komitə
konsultantlar göndərir, tərəfdaş ölkələr üçün dotasiya
siyasəti həyata keçirir və eyni zamanda kompüter
şəbəkəsinin inkişafına həsr olunmuş xüsusi seminarlar
keçirir. İkinci istiqamətə gəlincə isə o, tərəfdaş ölkələrdə
əsasən milli və beynəlxalq proqram və layihələrə
administratorluq etmək üçün kadr hazırlığını nəzərdə tutur.
Elmi-texniki siyasətin aparılmasında köməklik deyəndə
dövlət qulluqçuları və aspirantlar üçün təcrübələrin
keçirilməsi və ixtisasartırma kurslarının təşkili başa
düşülür. Bundan əlavə, elmi siyasət məsələləri üzrə
müntəzəm olaraq forumlar keçirilir.
NATO-nun Elmi proqramının sonuncu tərkib hissəsi bir
qədər başqa adla hələ 90-cı illərin əvvəllərində- Şimali
Atlantika Alyansı ilə Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrinin
əməkdaşlığı resmiləşməyə başlayanda meydana çıxmışdı.
Müasir şəkildə NATO-nun bu alt proqramı bazar
iqtisadiyyatı
yenicə
yaranmağa
başlayan
tərəfdaş
ölkələrdə dövlətin sənayesinin üzləşdiyi çətinliklərin,
həmçinin vacib ekoloji problemlərin həlli ilə bağlı olan
layihələrin dotasiyalı maliyyələşdirilməsi ilə məşğul olur.
Bu proqram çərçivəsində layihənin maliyyələşdirilməsi
üçün onun dəqiq müəyyənləşdirilmiş məqsədləri, aydın
işçi planları və hərtərəfli hesablanmış büdcəsi olmalıdır.
Bir neçə tərəfdaş ölkədə eyni zamanda həyata keçirilən
layihələrə üstünlük verilir. Elm üzrə Komitə daxilində
«Sülh Naminə Elmlər» Rəhbər qrupu işləyir və daxil olan
bütün ərizələrin qiymətləndirilməsi ilə məşğul olur.
Rəhbər qrupun qərarı müsbət olarsa, xarici ekspertlərin
cəlb olunması ilə layihənin planı xırdalıqlarına qədər
işlənilib hazırlanır və baxılmaq üçün yenidən həmin
or
03