GİRİŞ
ikinci dünya müharibəsinin başa çatması və Birləşmiş
Millətlər Təşkilatının yaranması ilə dünya tarixinin çox
mühüm bir dövrü başlandı. Yeni beynəlxalq münasibətlər
sisteminin
təməli
qoyuldu,
sosializm
sisteminin
güclənməsi nəticəsində faşizmə qarşı mübarizədə bir
müddət əvvəl müttəfiq olmuş qüvvələr iki əks qütbə
bölünərək, öz aralarında hərbi-siyasi, iqtisadi ve mədəni-
ideoloji mübarizəyə başladılar. İldən-ilə güclənən bu
mübarizə iki sistem arasındakı ziddiyyətləri daha da
kəskinləşdirdi - dünya proletariatının birləşməsi və
inqilabın yer kürəsinin hər yerinə ixracı yolu ilə
ümumdünya sosializm sisteminin yaranması idevasmı
reallaşdırmağa çalışan sosializm düşərgəsi ilə qərb
mədəniyyətini, demokratiyanı, liberalizmi yaymağa və
eyni zamanda öz imperialist maraqlannı qorumağa çalışan
kapitalizm düşərgəsi banşmaz mövqe tutdular.
İctimai fikirdə “soyuq müharibə" kimi tanınmış bu
mübarizə illər keçdikcə təşkilatlanmış xarakter almağa
başladı. 1949-cu il aprelin 4-də Vaşinqton ştatında sonralar
soyuq müharibə" nin əsas fiqurlarından birinə çevriləcək
hərbi-siyasi bıokun - NATO-nun əsası qoyuldu və bir-
birlərinm müdafiəsində maraqlı olan 12 müstəqil dövlətin
qoşulduğu Şimali Atlantika müqaviləsi imzalandı. Daha
dörd Avropa dövləti (Yunanıstan, Türkiyə, AFR, İspaniya)
müqaviləyə 1952-1982-ci illər arasında qoşuldu. 1999-cu
il martın 12-də isə Polşa, Macarıstan və Çex Respublikası
NATO-ya
daxil
oldu.
Sonralar
keçmiş
sosialist
düşərgəsinin bir sıra dövlətləri hesabına
Alyansın
10
üzvlərinin sayı 28-ə çatdı. Hazırda digər ölkələrin də bu
təşkilata üzvlük barədə müraciətlərinə baxılır.
Baş qərərgahı Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərində
yerləşən NATO təkcə bu və ya digər dövlətin
hakimiyyətini yox, həm də həmin hakimiyyətin xidmət
etdiyi dəyərləri qoruyur. NATO dövlət suverenliyini
yaxud kiminsə geopolitik maraqlarını yox,
insan
mədəniyyətinin və sivilizasiyanın müəyyən tipini müdafiə
edir.
Hərbi-siyasi alyans iki qarşı-qarşıya duran blok arasında
iri münaqişənin baş verməsini aradan qaldırmış, Atlantik
okeanının hər iki sahili arasında qırılmaz əlaqəni və
həmrəyliyi gücləndirmişdir.
NATO
çərçivəsində
«Sülh
naminə
tərəfdaşlıq»
proqramı (SNT) və Avro-atlantik tərəfdaşlıq şurası
(AATŞ) yaradılmışdır. Bu təşəbbüslər sayəsində NATO
üzvü olan dövlətlər başqa ölkələrlə alyans çərçivəsində
yeni əməkdaşlıq yolları tapmış, sabiq düşmənlər isə indi
müttəfiq olmuşlar.
Şimali Atlantika alyansının əsas iş prinsipləri NATO
ölkələrinin ümumi siyasi öhdəliklərini və onlar arasında
praktik əməkdaşlığa meylliliyi özündə birləşdirir. Onların
ümumi
təhlükəsizliyi bölünməzdir. Buna görə də
təhlükəsizliyə təhdidlərlə bağlı problemləri həll edərkən
ayn-ayrı üzv ölkələr indi öz məxsusi qüvvələrindən və
iqtisadi resurslarından istifadə etmirlər. Lakin NA ГО-da
elə bir ölkə yoxdur ki, o, öz xalqı qarşısında öhdəliklərini
yerinə yetirməkdən imtina etsin və onlar hamısı əvvəlki
kimi öz müdafiəsi üçün fərdi məsuliyyət daşıyırlar.
Şimali Atlantika alyansı NATO ölkələrinə milli
təhlükəsizlik sahəsində həyati vacib problemlərin həllində
öz imkanlarını birgə səylə genişləndirməyə şərait yaradır.
Nəticədə
hərbi
potensiallarının
müxtəlifliyinə
baxmayaraq, onlarda bərabər təhlükəsizlik hissi baş
qaldırır ki, bu da həmin ölkələrin ümumi sabitliyinin
məhkəmlənməsinə kömək edir.
I HİSSƏ
NATO müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində
I BÖLMƏ
NATO-da modernləşmə təşəbbüsləri və
onları şərtləndirən amillər
1-ci fəsil
NATO və yeni geosiyasi reallıqlar
NATO müasir beynəlxalq koordinatlar sistemində
müstəsna mövqeyə malik təşkilatlardan biridir. Buna görə
də, bəşəriyyətin gələcəyinin və dünyada ictimai-siyasi
proseslərin ümumi axarının müəyyən olunmasında onun
üzərinə böyük məsuliyyət düşür.
İki sistemin və blokun qarşıdurmasından qələbə ilə
çıxmış NATO üzləşdiyi yeni geosiyasi reallıqlara adekvat
cavab verə bilmək üçün çevik və ardıcıl tədbirlər planı
həyata keçirmək zərurəti qarşısında qalmışdır. Təşkilatın
rolu kökündən dəyişməyə başlamışdır. Bunun səbəbi 80-ci
illərin
sonunda
Şərqlə
Qərb
arasındakı
«soyuq
müharibə»nin faktiki olaraq başa çatması olmuşdur. Bu
reallıq, xeyli dərəcədə, xarici siyasət stereotiplərinə
yenidən baxmaq kursu götürmüş yeni sovet rəhbərliyinin
hakimiyyətə gəlməsi ilə bağlı idi. Bu rəhbərlik «yeni
siyasi təfəkkür» erasının başlandığını bəyan edir və real
ümumbəşəri dəyərlərə qayıtmağa çağırırdı.
Bu dövr Avropada da bəzi mühüm siyasi hadisələrlə
əlamətdar olmuşdur. Bunların arasında Almaniyanın
birləşdirilməsi, Varşava Müqaviləsi Təşkilatının və
13