Almaz Əliyeva Məcid qızı nato da həRBİ-Sİyasi İslahatlar və

qarşı  təhlükənin azaldılması, müttəfiqlər və  digər tərəfdaş 

ölkələrlə  daha  möhkəm  təhlükəsizlik  münasibətlərinin 

qurulmasından ibarətdir.

SNT  Proqramının  mahiyyəti  hər  bir  tərəfdaş  dövlətlə 

NATO  arasında  formalaşmış  tərəfdaşlıqdan  ibarətdir. 

Əməkdaşlıq  hər  bir  ölkənin  ehtiyaclarına,  imkanlaram  və 

ambisiyalarına  uyğunlaşdırılır  və  hökumətlə  müştərək 

şəkildə  həyata  keçirilir.  Fərdi  Tərəfdaşlıq  Proqramları 

adlanan 

ikiillik 

əməkdaşlıq 

proqramlarını 

işləyib 

hazırlamaq 

üçün 

tərəfdaşlar 

geniş 

fəaliyyətlər 

menyusundan  bütün  zəruri  istiqamətləri  seçmək  imkanına 

malikdirlər.  Təklif  edilən  tədbirlər  planı  NATO-nun 

praktiki  olaraq  hər  bir  fəaliyyət  sahəsini,  o  cümlədən 

müdafiə  ilə  bağlı  işləri,  müdafiə  islahatını,  müdafiə 

siyasəti və planlaşdırmam,  mülki-hərbi  əlaqələri, təhsil və 

təlim,  hərbi  sahədə  əməkdaşlıq  və  təlimləri,  mülki 

fövqəladə  planlaşdırma  və  fəlakətlərə  qarşı  cavab 

tədbirləri,  elmi  və  ekoloji  məsələlər  üzrə  əməkdaşlığı 

əhatə edir.

Son illər ərzində Ermənistan,  Azərbaycan və Gürcüstan 

SNT 

proqramında 

nəzərdə 

tutulmuş 

tammiqyaslı 

tədbirlərdə  çox  fəal  iştirak  edirlər.  Bu  dövlətlər  2002-ci 

ildə - Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Əməliyyat Planı ilk dəfə irəli 

sürülən  zaman  ona  maraq  göstərən  ilk  tərəfdaş  ölkələrin 

sırasında  olmuşlar.  İkitərəfli  əməkdaşlığa  əlavə  olaraq 

tərəfdaşlıq  çərçivəsi  əməkdaşlıq  üçün  vacib  çoxtərəfli 

ölçüyə  malikdir.  28  müttəfiq  (ABŞ,  Albaniya,  Almaniya, 

Belşika,  Bolqarıstan,  Böyük  Britaniya,  Çex  Respublikası, 

Danimarka, 

Estoniya, 

Fransa, 

Xorvatiya, 

İslandiya, 

İspaniya,  İtaliya,  Kanada,  Latviya,  Litva,  Lüksemburq, 

Macarıstan, 

Niderland, 

Norveç, 

Polşa, 

Portuqaliya,

136

Rumıniya,  Slovakiya,  Sloveniya,  Türkiyə,  Yunamstan)  ilə 

23  tərəfdaş  dövləti  (Avstriya  Respublikası,  Azərbaycan 

Respublikası, 

Belorus 

Respublikası, 

Bosniya 

və

Hersoqovina, 

Çernoqoriya,  Ermənistan  Respublikası, 

Finlandiya 

Respublikası, 

Gürcüstan 

Respublikası,

Xorvatiya  Respublikası,  İrlandiya,  İsveç  Krallığı,  İsveçrə 

Konfederasiyası,  Qazaxstan  Respublikası,  Qırğızıstan 

Respublikası, 

Makedoniya 

Respublikası, 

Moldova 

Respublikası, 

Özbəkistan 

Respublikası, 

Rusiya 

Federasiyası, 

Serbiya 

Respublikası, 

Tacikistan 

Respublikası, 

Türkmənistan 

Respublikası, 

Ukrayna 

Respublikası)  dialoq  və  məşvərət  məqsədilə  vahid  forum 

çərçivəsində  bir  araya  gətirən  Avro-Atlantika  Tərəfdaşlıq 

Şurası  (AATŞ)  bunu  özündə  təcəssüm  etdirir.  AATŞ-nin 

iclaslan  səfirlər səviyyəsində ayda bir dəfə, xarici  işlər və 

müdafiə  nazirləri  və  hərbi  qərargah  rəisləri  səviyyəsində 

ildə  bir  dəfə,  eləcə  də  vaxtaşırı  olaraq  zirvə  toplantısı 

səviyyəsində keçirilir.

AATŞ  üzvləri  mütəmadi  olaraq  geniş  miqyaslı 

təhlükəsizlik  məsələləri,  o  cümlədən  müttəfiqlər  və 

tərəfdaş  dövlətlərin  sülhməramlılarının  birgə  şəkildə 

qulluq  etdiyi  İraq  və  Əfqanıstanda  artmaqda  olan 

təhlükəsizlik 

məsələləri 

haqqında 

fikir  mübadiləsi 

apanrlar.  AATŞ  həmçinin  terrorizmlə  mübarizə,  sərhəd 

təhlükəsizliyi, kütləvi qırğın silahları və kiçik çaplı atıcı və 

yüngül  silahlann  yayılmasına  dair  digər  məsələlər 

sahəsində  praktik  əməkdaşlıq  və  ekspert  mübadiləsinə 

yardım  və  əlaqələndirmə  dəstəyi  göstərmək  üçün 

təşəbbüsü  öz  üzərinə götürmüşdür.  Bütün bu  illər  ərzində 

AATŞ 

Cənubi 

Qafqazda 

regional 

əməkdaşlığın 

möhkəmləndirilməsi  ilə  əlaqədar  praktiki  yanaşma

137

---

üsullarının  təkmilləşdirilməsinə  həsr  olunmuş  m üxtəlif 

seminarların  və  məşğələlərin  keçirilməsinə  də  köməklik 

göstərmişdir.

Məşvərət  və  əməkdaşlığı  asanlaşdırmaq  məqsədilə 

Ermənistan,  Azərbaycan  və  Gürcüstan  Belçikanın  Brüssel 

şəhərində  yerləşən  NATO  Baş  Qərargahında  daimi 

diplomatik  nümayəndəliklərini  təsis  etmişlər. 

Onlar 

həmçinin NATO-nun Belçikanın Mons şəhərində yerləşən 

müttəfiq  əməliyyat  komandanlığmdakı 

Tərəfdaşlığın 

Koordinasiya Qrupunda - Müttəfiq Qüvvələrin Avropadakı 

Ali  Baş  Qərargahı  (MQAABQ)  -  təmsil  olunur və  burada 

onların  təlim  və  məşqlərdə  iştirakına köməklik  göstərilir. 

NATO-nun  sülhməramlı  əməliyyatlarına  töhfə  verən 

ölkələr kimi  onlar eyni zamanda, MQAABQ-nin nəzdində 

fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Əlaqələndirmə Mərkəzində 

keçirilən  brifinq  və  planlaşdırma  tədbirlərində  iştirak 

etmək imkanlarına da malikdirlər.

İlk vaxtlarda NATO  ilə  Cənubi  Qafqazdakı  tərəfdaşları 

arasında  tərəfdaşlıq  və  əməkdaşlığın  məqsədi  şəffaflığın 

önə  çəkilməsinə  və  etimadın  yaradılmasına  yönəlmişdi. 

İllər  ötdükcə  əməkdaşlıq  genişlənmiş  və  dərinləşmişdir. 

Bu gün əsas prioritetlər sülhməramlı əməliyyatlarda iştirak 

edən  müttəfiqlər  və  digər  tərəfdaş  dövlətlərin  qüvvələri 

ilə  birgə 

qulluq  etmək  məqsədilə 

bu  ölkələrin 

qüvvələrinin  imkanlarının  təkmilləşdirilməsi,  müdafiə  və 

təhlükəsizlik  sektorunda  aparılan  islahatlar  üçün  uyğun 

məsləhət 

və 

dəstəyin 

verilməsi 

və 

təhlükəsizlik 

məsələləri  ilə  əlaqədar  müştərək  problemlərin  həlli 

yolunda  praktiki  əməkdaşlıqdan  ibarətdir.  Əməkdaşlığın 

digər  vacib  sahələrinə  fəlakətlərə  hazırlıq,  elmi,  ekoloji 

əməkdaşlıq və ictimaiyyətin məlumatlandırılması daxildir.

138

NATO  ilə  Ermənistan,  Azərbaycan  və  Gürcüstan 

arasındakı  əməkdaşlıq  çərçivəsində  əsas  diqqət  NATO­

nun  rəhbərliyi  altında  keçirilən  sülhməramlı  və  böhramn 

idarə  olunması  əməliyyatlarına  yardım  göstərə  bilmələri 

üçün  bu  ölkələrin  imkanlarının  təkmilləşdirilməsinə 

verilir.  İkitərəfli  proqramlar və  çoxmillətli  təlim  məşqləri 

bu  dövlətlərin  qüvvələrinin  NATO  qüvvələri  ilə  yanaşı 

fəaliyyət  göstərə  bilməsi  üçün  imkanlarının  artırılmasına 

imkan  verir. 

Bu 

sahədə  ümumi 

dildə  danışmaq 

vərdişlərinə  yiyələnmək və  standart prosedurlara  müvafiq 

operativ uyğunluğu inkişaf etdirmək zəruridir.

SNT  çərçivəsində  aparılmış  belə  hazırlığın  sayəsində 

hər  üç  tərəfdaş  dövlətin  hərbi  kontingenti  NATO-nun 

rəhbərliyi  altında  keçirilən  sülhməramlı  əməliyyatlarda 

iştirak  etmişdir.  Ermənistan  2004-cü  ildən  başlayaraq  öz 

hərbi  kontingentini  Yunanıstan  taqımı  tərkibində  Kosovo 

Qüvvələrinin  (KQ)  tərkibinə  daxil  etmiş  və  hazırda 

Əfqanıstanda  NATO-nun  rəhbərliyi  altında  Beynəlxalq 

Təhlükəsizliyə  Yardım  Qüvvələrində  (BTYQ)  iştirak 

etməyi  planlaşdırır.  Azərbaycanın  taqım  ölçülü  hərbi 

birləşmələri  isə  1999-cu  ildən  başlayaraq  KQ-dəki,  2002- 

ci  ildən  isə  BTYQ-dəki  Türkiyə  kontingenti  tərkibində 

xidmət 

göstərirlər. 

Azərbaycanın 

Əfqanıstandakı 

kontingentinin sayı 2007-ci ildə iki dəfə artırılmışdır.

Gürcüstan  1999-cu  ildən  başlayaraq  KQ-yə  yardım 

göstərmiş  və  taqım  ölçülü  hərbi  birləşməsi  Türkiyə  hərbi 

kontingenti  daxilində  xidmət  göstərməyə  davam  etdiyi 

vaxtda  nisbətən  kiçik  ölçülü  əsgəri  hərbi  birləşməsi 

Almaniya  briqadasının  tərkibində  xidmət  göstərir.  Bu 

dövlət  habelə  NATO  ilə  2005-ci  ildə  imzalanmış 

müqaviləyə  əsasən  təchizat  vasitələrinin  öz  ərazisindən 

keçməsinə  icazə  verməklə  BTYQ-yə  mühüm  köməklik

139

---